انواع روش‌های واکسیناسیون علیه آنفلوانزای پرندگان - دکتر زهرا برادران سید، دکتر لیلا پیشرفت ثابت

در سال های اخیر گسترش ویروس  HPAI H5N8 در بسیاری از کشورها به یکی از مشکلات صنعت طیور تبدیل گردیده است. ویروس  HPAI H5N8 که در شهریور 1395 برای اولین بار در ایران گزارش شد، باعث حذف حدود بیست و پنج درصد مرغ تخم گذار کشور گردید. هم چنین در ادامه درگیری ها در  سال 1396، تاکنون بیش از 26 میلیون طیور صنعتی حذف یا از بین رفته اند. شدت درگیری و شکست برنامه  های کنترلی و ریشه کنی بیماری، سازمان دامپزشکی را بر آن داشته تا از واکسیناسیون هدفمند پیشگیرانه در کنترل آنفلوانزای فوق حاد پرندگان بهره گیرد. در این جا سعی شده است انواع شیوه های واکسیناسیون علیه آنفلوانزای پرندگان به تفضیل شرح داده شود .

انتخاب استراتژی واکسیناسیون به عوامل مختلفی از جمله دسترسی به واکسن، وضعیت اقتصادی و عوامل لجستیکی بستگی دارد. باید در موارد لازم، استراتژی های  DIVA برای تفریق پرنده واکسن خورده از آلوده، استفاده شود و این امر در جلوگیری از محدودیت های تجاری از اهمیت زیادی برخوردار است .

انواع روش های واکسیناسیون شامل واکسیناسیون پیشگیرانه  (Preventive/ Prophylactic vaccination) برای جلوگیری از عفونت در یک وضعیت خطرناک، واکسیناسیون اضطراری  (Emergency vaccination) در مواجهه با یک اپیدمی و واکسیناسیون روتین  (Routine vaccination) در منطقه اندمیک، است. برنامه های واکسیناسیون پیشگیرانه، اضطراری یا روتین می توانند برای همه پرندگان حساس در یک منطقه  (Mass vaccination) یا برای گروه های خاصی از پرندگان  (Targeted vaccination) استفاده شوند. واکسیناسیون حلقوی  (Ring Vaccination) یکی از انواع واکسیناسیون هدفمند است و واکسیناسیون حائل  (Barrier Vaccination) به واکسیناسیون حلقوی شباهت دارد .

واکسیناسیون پیشگیرانه  (Preventive/ Prophylactic vaccination)

به طور کلی واکسیناسیون پیشگیرانه فقط برای مناطق یا گروه هایی از پرندگان که در معرض خطر ابتلا به ویروس هستند، در نظر گرفته می شود. هنگامی که بعید است سایر اقدامات کنترلی به موفقیت منتج شود، همچنین، زمانی که ویروس به یک بخش از صنعت طیور وارد شده و درنتیجه تهدید قابل توجهی برای سایر بخش هاست، از واکسیناسیون اضطراری استفاده می شود. این شکل از واکسیناسیون به عنوان اقدامی مازاد بر امنیت زیستی عمل می کند که ممکن است از موارد ابتلا جلوگیری کند و یا تعداد گله های آلوده را کاهش دهد. این واکسن و برنامه واکسیناسیون باید سیستم ایمنی را به میزان کافی تحریک کند که در صورت ورود ویروس به جمعیت ها بتواند از انتقال آن جلوگیری کند. در صورت شیوع بیماری، این امکان وجود دارد که پرندگان مجددا واکسینه شوند تا پاسخ ایمنی را افزایش دهند .

این شیوه واکسیناسیون انتخاب شده تا تحت تیپی را که در منطقه وجود دارد، هدف قرار دهد. از آنجا که ویروس های  LPAI H5 و  H7 تأثیر قابل توجهی بر تجارت طیور دارند، اغلب هدف واکسیناسیون پیشگیرانه اند. جلوگیری از ورود هر دو نوع تحت تیپ از پرندگان آبزی و مهاجر، حداقل یک واکسن دوگانه نیاز دارد. ظهور واریانت های جدید دودمان آسیایی  H5 باعث شده است که انتخاب واکسنی از سویه  H5 که پوشش گسترده علیه تمام آن ها ایجاد کند، با مشکل مواجه گردد. واکسیناسیون پیشگیرانه ممکن است یک تحت تیپ خاص مثل دودمان آسیایی ویروس های  HPAI H5N1 ، یک تحت تیپ در گردش  LPAI در بازارهای زنده پرندگان یا ویروس هایی که باعث شیوع بیماری در شرکای تجاری یا کشورهای نزدیک به هم می شوند، را مورد هدف قرار گیرد .

واکسیناسیون پیشگیرانه علیه ویروس های  H5 یا  H7 می تواند به صورت کوتاه مدت و هدفمند انجام شود یا اگر منابع کافی وجود داشته باشد، در بلند مدت مورد استفاده قرار گیرند. قبل از شروع این برنامه، باید ارزیابی میزان خطر انجام شود و یک استراتژی مشخص خروج از برنامه واکسیناسیون طراحی گردد. استراتژی  DIVA به ویژه در برنامه واکسیناسیون پیشگیرانه بسیار مهم است. درصورت بکار بردن این استراتژی، ریشه کنی تنها در صورتی حاصل می گردد که پرندگان واکسینه تحت نظارت دقیق قرار گیرند و براساس یک استراتژی مناسب  DIVA ، پرندگان آلوده با ویروس حاد از انواع واکسینه، تمایز داده شوند. نظارت جدی برای شناسایی و پاسخ دادن به شیوع بیماری ها و جلوگیری از محدودیت های تجاری ناعادلانه نیز از اهمیت بسیار برخوردارند .

واکسیناسیون اضطراری  (Emergency vaccination) 

واکسیناسیون اضطراری (واکسیناسیون در مواجهه با شیوع) گزینه ای است که به ویژه در مواقعی استفاده می شود که بیماری شایع شده باشد و امکان انتقال سریع و گسترده در مناطق با تراکم بالای طیور وجود داشته باشد و یا وضعیتی پیش بینی  شود که در صورت عدم کنترل، امکان اندمیک شدن ویروس وجود دارد. هم چنین اگر انجام  Stamping-out (آموزش همه جانبه تمامی ذی نفعان، به کارگیری روش های تشخیص سریع و مراقبت مناسب برای شناسایی فارم های آلوده، افزایش اقدامات امنیت زیستی و در نهایت حذف منابع آلودگی با کشتار طیور فارم های آلوده) به طور گسترده دشوار باشد، به عنوان مثال، در وضعیتی که نقش طیور به عنوان غذا و درآمد در جوامع فقیر حیاتی است و هم چنین در شرایط ویژه برای یک جمعیت خاص که احتمال آلودگی با  ویروس  HPAI را دارند از قبیل گونه های در معرض انقراض، پرندگان باغ وحش و زینتی، نژادهای نادر، حیوانات خانگی یا پرندگان با ارزش. واکسیناسیون اضطراری معمولا به عنوان واکسیناسیون واکنشی به یک سویه شناخته شده از ویروس انجام می شود. این موضوع انتخاب واکسن را ساده می کند .

اثربخشی واکسیناسیون اضطراری به توانایی آن در محدود کردن انتقال ویروس در دوره اولیه که خطر بالاست، بستگی دارد. در این شکل از واکسیناسیون، باید به سرعت تصمیم گرفت و برنامه واکسیناسیون به سرعت اجرا شود تا ایمنی قبل از مواجهه ایجاد گردد. کمپین واکسیناسیون اضطراری معمولا کوتاه مدت است و ممکن است به عنوان واکسیناسیون برای زندگی  (Vaccination-to-live) یا واکسیناسیون برای کشتن  (Vaccination-to-kill) انجام شود .

واکسیناسیون اضطراری باید علاوه بر تداوم اقدامات معمول امنیت زیستی و  Stamping-out ، بکار گرفته شود. واکسیناسیون در یک منطقه محدود و خارج از آن در یک منطقه بافری، به کار می رود. هدف این است که گسترش ویروس در این مناطق کاهش یابد. در این شرایط و در غیاب برنامه  DIVA ، منطقی به نظر می رسد که متعاقبا پرندگان واکسینه روانه کشتارگاه شوند. بر عکس، نظارت بر جمعیت واکسینه شده و در نتیجه از بین بردن مواجهه با ویروس در گردش، منجر به یک سیاست «واکسیناسیون برای زندگی» خواهد شد زیرا کالاها هنوز می توانند به بازار عرضه شوند .