چرا گزارش سازمان دامپزشکی در تلفات میانکاله با تردید مواجه است؟/ پرندگان مهاجر خود می‌توانند عامل مرگ ومیر باشند

 

این سم به‌دلیل کاهش سطح آب تالاب و تولید طبیعی سم بوتولیسم ایجاد می‌شود. البته گمانه‌زنی‌های مختلفی از جمله تعمدی بودن ایجاد این مسمومیت و یا آنفولانزای فوق حاد پرندگان که همه این موارد قویاً از سوی سازمان دامپزشکی رد شد.

به‌دنبال این اظهارات فعالان و کارشناسان محیط زیست کمیته‌ای مشورتی برای بررسی تلفات بالای پرندگان در میانکاله تشکیل داده و در نخستین گزارش خود ارزیابی‌های سازمان دامپزشکی را ناکافی دانسته و انتقاداتی را بر آن وارد دانستند که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

 - روش‌های تشخیصی بوتولیسم پرندگان دارای پروتکل استاندارد و جهانی است و این در حالیست که گزارش دامپزشکی به عنوان نهاد مرجع در این زمینه دارای کاستی‌هایی است. به‌عنوان نمونه در گزارش دامپزشکی فقط به  Mouse Bioassay به عنوان روش تشخیص آزمایشگاهی بوتولیسم اکتفا شده و استفاده از روش  Enzyme-Linked Immunosorbent Assay) ELISA) یا  Mouse Protection Bioassay برای شناسایی سروتایپ مغفول مانده است.

 - مورد دیگر این‌که حدود ۲۵ درصد سویه‌ها فاقد سموم نروتوکسین هستند، لذا جدا کردن باکتری از نمونه‌ها که در این گزارش بر آن بسیار تأکید شده است چندان مهم نیست بلکه باید عامل سم (توکسین) حتماً در نمونه‌ها شناسایی و جدا شود. در این راستا، لازم است مناسب‌ترین نمونه‌ها جهت بررسی لاشه پرندگان تلف شده از خون باقیمانده در قلب، کبد و عضله سینه تهیه شود. نمونه‌گیری از بنتوزها و بی‌مهرگان ناحیه آلوده و همچنین محتویات معده پرنده نیز در تشخیص آزمایشگاهی بوتولیسم مفید است. قلب به عنوان مخزن خون از بهترین گزینه‌ها برای بررسی است.

 - انتقاد دیگری که بر این گزارش و اعلام رسمی بوتولیسم تیپ  C به‌عنوان عامل اصلی این مرگ و میر وارد است در ارتباط با شرایط لازم برای وقوع این بیماری است بدین ترتیب که برای فعال شدن باکتری گرمادوست کلوستریدیوم بوتولینوم شرایط زیستی مختلفی از جمله شرایط بی‌هوازی، دمای بالا، آب با شوری متناسب، گستره  pH معین، پتانسیل اکسیداسیون، احیای منفی و همچنین سوبسترای مناسب لازم است و تلفیقی از پرغذایی آب، رشد جلبک‌ها و ایجاد شرایط شکوفایی جلبکی و به تبعیت از آن افزایش بی‌مهرگانی مانند گاماروس‌ها و نرم‌تنان ریز و بنتوزها و همچنین کاهش اکسیژن محلول در آب شرایط را برای بروز بوتولیسم فراهم می‌کند.

این گزارش بنا بر دلایلی این اعلام نظر رسمی سازمان دامپزشکی کشور را دارای ایراد دانسته که برخی از این موارد به‌طور خلاصه به شرح زیر است:

 - در تکثیر باکتری بوتولونیوم تیپ  C درجه حرارت نقش تعیین‌کننده‌ای دارد و این درجه مناسب بین ۲۵ تا ۴۰ درجه سانتیگراد در شرایط آزمایشگاهی است به‌همین دلیل پیش‌بینی بروز این سم بیشتر در فصل تابستان و پاییز است.

 - مطالعات پژوهشکده اکولوژی خزر بر روی خصوصیات فیزیک، شیمیایی و زیست شناختی آب از جمله دما، میزان اکسیژن موجود در نزدیک بستر، وجود رسوبات suboxic ، PH ، شوری و هدایت الکتریکی، فعالیت باکتری‌ها در مجموع تحت چنین شرایط محیطی برای بروز بوتولیسم را بعید یا بسیار ضعیف می‌داند.

 - علائم بالینی رایج در پرندگان مبتلا به بوتولیسم شامل ضعف، بی‌حالی، فلج شدن پلک سوم، فلج شدن کلی بدن به‌ویژه عدم توانایی در نگه داشتن سر یا پرواز است. برای پرندگان آبی، این موضوع می‌تواند فاجعه‌بار باشد زیرا عدم توانایی در نگه داشتن سر باعث غرق شدن می‌شود. اگرچه در میانکاله عدم توانایی ایستادن یا نگه داشتن سر در برخی پرندگان گزارش شده است، اما این مشاهدات به دلیل هم‌پوشانی با علائم بیماری سایر پرندگان به تنهایی کافی نیست.

 - در نتیجه‌گیری این گزارش آمده علاوه بر مجاب‌کننده نبودن نظر سازمان دامپزشکی مبنی بر مسمومیت بوتولیسم احتمال مسمومیت تعمدی نیز همچنان رد نشده است.

در این میان از لزوم بررسی پساب‌های ورودی و همچنین انجام آزمایش‌های دقیق‌تر با توجه به امکان تداوم این مرگ و میرها امری غیرقابل اجتناب سخن به‌میان آورده شده است.

البته در این میان گمانه‌زنی‌ دیگری در ارتباط با این مرگ و میر گسترده در میانکاله مطرح شده که علت اصلی آن را خود پرندگان مهاجر می‌داند .

در این خصوص «دکتر رامین عزتی» عضو هیئت علمی دانشکده علوم زیستی دانشگاه خوارزمی در گفتگو با خبرنگار  گروه اجتماعی خبرگزاری آنا  گفت: در کنار عامل مطرح شده در ارتباط با مرگ و میر پرندگان در میانکاله، شاید بتوان علت اصلی این پدیده را خود پرندگان مهاجر دانست.

وی ادامه داد: بسیاری از پرندگانی که به تالاب میانکاله مهاجرت می‌کنند از صحرای آفریقا گذر می‌کنند که خود این منطقه منبع عظیمی از قارچ و باکتری است.

عضو هیئت علمی دانشکده علوم زیستی دانشگاه خوارزمی تصریح کرد: صحرای آفریقا میلیون‌ها سال پیش دریا بوده و ماهی‌ها و آبزیان فراوانی در آن زندگی می‌کردند. با خشک شدن دریا این جانوران مرده و باکتری‌های تجزیه‌کننده آنها در خاک مانده است.

عزتی افزود: این باکتری‌ها می‌توانند در هوای گرم و خشک میلیون‌ها سال نهفته مانده و پس از بروز شرایط مناسب مجدداً فعال شوند.

وی با بیان این‌که صحرای آفریقا ۹,۵ برابر مساحت ایران وسعت دارد، عنوان کرد: خاک آلوده به باکتری‌ها و قارچ‌ها به‌واسطه باد وارد اتمسفر شده و در بال و پر پرندگان مهاجر در حال پرواز نهفته می‌شود و زمانی‌که این جانوران به منطقه‌ای که قصد اسکان در آن دارند می‌رسند به‌دلیل این‌که ترکیب جانوری و گیاهان منطقه به آن باکتری‌ها و قارچ‌ها عادت ندارند، باعث بیماری می‌شود.

این عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی در پایان در ارتباط با سم بوتولیسم که به‌عنوان عامل اصلی مرگ و میر پرندگان در میانکاله از سوی سازمان دامپزشکی کشور اعلام شده نیز گفت: بوتولیسم می‌تواند به‌عنوان یکی از عوامل بروز این فاجعه زیست محیطی مطرح باشد ولی توجه به این نکته ضروری است که هر چه گونه‌های پرندگان حاضر در یک منطقه بیشتر باشد احتمال بروز بیماری و تلفات آنها با توجه به عامل ذکر شده وجود داشته و سازمان ملل نیز به این موضوع واقف است.