در خزر چه می‌گذرد؟ ادامه مرگ‌های سریالی سگ‌های آبی کاسپین

حکیم مهر: سواحل شمالی ایران ۶ ماهی است شاهد مرگ سریالی تعداد زیادی سگ‌های آبی کاسپین یا همان فک خزری است، گمانه زنی‌ها از مرگ مشکوک تنها پستاندار دریای خزر ادامه دارد.

به گزارش حکیم مهر به نقل از صدا و سیمای مرکز مازندران، دریای خَزَر، دریای مازَندَران یا دریای کاسپی از جنوب با مردم شمال ایران، از شمال به روسیه، از غرب به روسیه و جمهوری آذربایجان و از شرق به جمهوری‌های ترکمنستان و قزاقستان محدود می‌شود، بزرگترین دریاچه جهان و کوچکترین دریای خودکفای کره زمین با همه قد و قواره اش، این بیکران پهنه آبی چندین سال است آب می‌رود، از هر لحاظ که بگویی...

از مرکز شمال ایران، مازندران آغاز میکنم که چگونه حیات دریای خودکفایی کره زمین و زیستگاه گونه‌های جانوری و گیاهی موجود در آن را به خطر انداخته ایم. همین خرداد ماه امسال بغل گوشمان به علت بالا بودن آلودگی میکروبی فعالیت شناگاه‌های رویان نور، سیترای نوشهر، نمک آبرود و رادیو دریای چالوس تا سال آینده تعطیل شد و به گفته نصیر احمدی
رئیس اداره محیط زیست دریایی مازندران دیگر شناگاه‌های استان هم وضع بهتری ندارند. او به پایش زیست محیطی ۵۸ شناگاه استان در سال ۹۷ هم گریزی میزنه و می‌گوید: بر اساس پایش‌ها، آلودگی ۱۰ شناگاه در مرحله بحرانی و ۴ مورد نیز از مرز بحرانی فراتر رفته است.

عوامل تنش زای تاثیرگذار بر خزر را بشناسیم

«فاطمه بنی هاشمی» سرپرست مرکز مطالعات و تحقیقات دریای خزر با تایید بار میکروبی در عمق یک و نیم متر آب‌های ساحلی دریا گفت : عمده دلیل این آلودگی فاضلاب شهر‌های ساحلی و ورود شیرآبه زباله به رودخانه‌ها در بالادست و دپوی زباله در ساحل فریدونکنار، بابلسر و محمودآباد است.

او نزدیکی شناگاه با مصب رودخانه‌های حاوی فاضلاب شهری و کشاورزی، تراکم بیش از اندازه شناگران، نبود پکیج تصفیه در کنار سرویس‌های بهداشتی و نزدیک بودن محل دپوی زباله را مهمترین دلایل آلودگی میکروبی شناگاه‌های مازندران برشمرد.

«مریم بوداغی» فعال محیط زیست مازندران هم می‌گوید: هر میلی گرم شیرآبه ۱۰۰ میلیون باکتری دارد و عامل انتقال ۱۱۸ بیماری حاد است.

ابدی کارشناس دانشگاه علوم پزشکی مازندران نیز گفت: پس از گسترش کرونا تولید روزانه زباله عفونی استان دو برابر شده و به ۱۰ تن رسیده است. وجود این شرایط اجرای طرحی کامل برای ساماندهی پسماند دوچندان می‌کند، اما پس از تقریبا ۳ دهه وعده، از میان ۲۲ شهرستان تنها یک کارخانه زباله سوز در نوشهر راه اندازی شد.

چرایی انجام نشدن این کار را در ثروت خوابیده در تفکیک غیر رسمی زباله باید جست. البته این تمام ماجرا نیست، جنگل، ساحل دریا و آب‌های زیر زمینی مازندران دهه هاست که بر اثر دپو زباله آسیب می‌بیند.

این بخشی از بلایایی است که ما بر سر بزرگترین دریاچه جهان آورده ایم بخشی هم به دلیل فعالیت‌های دیگر همچون مانور‌های نظامی کشور‌های منطقه، آلودگی هوا، صنایع نفت و گاز، شیلات و آبزی‌پروری، کشاورزی، رواناب و بارش، تغییرات آب‌وهوا، پسماند خشکی و دریایی، و گردشگری بر سر این زیست‌بوم آورده است.

تا اینجای ماجرا نشان می‌دهد حال دریای کاسپی چندان خوب نیست، نشانه بازر آن آوردن تعدادی زیادی لاشه تنها پستاندار دریای خزر یا همان سگ آبی به سواحل شمال است.

مهم‌ترین خطراتی که جان فک‌های خزری را تهدید می‌کند

رها سازی زباله و تور‌های ماهی‌گیری در طبیعت و دریا: فک‌ها همانند انسان‌ها نیستند. سوا از قدرت ذهنی پایین‌تر،

بدن فک‌ها به گونه‌ای تکامل یافته که حتی راه رفتن نیز برایشان دشوار است. اما انسان‌ها چه عمدی و چه سهوی با دور انداختن زباله در طبیعت و البته تور‌های ماهی‌گیری مستقیما سبب مرگ آن‌ها می‌شوند.

افزایش جمعیت جانور ریز اندامی به نام «شانه‌دار دریایی مهاجم» که با تغذیه‌اش از پلانکتون، تخم و لارو ماهی‌ها سبب از بین بردن نظم چرخه غذایی شده و علاوه بر فک‌ها به تمامی اکوسیستم دریای خزر نیز آسیب می‌رساند.

شکار فک‌های خزری که به دلیل پوست و گوشت (با وجود قانون ممنوعیت فک‎‌های خزری در کشور‌های مربوطه) یا حتی کشتن فک‌ها توسط صیادانی که آن‌ها را به چشم رقیبی در کاهش میزان ماهی‌های کیلکا می‌بینند.

یکی ازصیادان شرکت پره میانکاله می‌گوید:مردم منطقه به آن سگ آبی میگن، چون تور‌ها ماهیگیری رو پاره می‌کنند و ماهی‌ها رو میخورند با چماغ می‌کوبیم روی سرشان ...

یکی دیگر از صیادان می‌گوید: ۱۰ سال قبل فکر میکردیم تور‌ها را پاره و ماهی‌ها را صید میکنند با چماغ میزدیم می‌کشتیم، اما چند ساله با آموزش‌های که به ما دادند متوجه ارزش این گونه دریای خزر شدیم.

یکی از محیط بانان منطقه هم می‌گوید: امروز ۳ قلاده فک خزری که در تور صیادان گرفتار شده بود که با تلاش ماهیگیران نجات دادیم و دوباره در دریا رهایشان کردیم.

به سواحل محمودآباد و جویبار هم رفتم مدتی است ساحل نشینان شاهد تلف شدن فک‌های زیادی هستند یکی از صیادان جویبا ری می‌گوید : سه روز قبل در ساحل لاشه سه قلاده سگ آبی پیدا کردیم متاسفانه از مرگش به گفته کارشناسان محیط زیست ۱۰ روزی گذشته است.

او می‌گوید : بر روی بدن این فک‌ها اثری از ضربه تور ماهیگیران یا قایق موتوری نیست، نمی‌دانیم چرا این همه لاشه از کجا توسط امواج به ساحل آورده می‌شود.

چه چیزی نفس فک‌های خزری را در سواحل مازندران می‌ستاند؟

رییس اداره نظارت بر امور حیات وحش محیط زیست مازندران گفت: از فروردین امسال ابتدا از سواحل نوشهر شاهد مرگ فک‌های خزر بودیم و بتدریج کشف لاشه‌های یک آبی در سواحل محمودآباد، نور و جویبار افزایش یافت.

ربیعی ادامه داد: تاکنون تعداد تلفات تنها پستاندار دریای خزر در سواحل مازندران حدود ۲۳ قلاده رسیده است بطوریکه به دلیل فساد بالای لاشه‌ها کارشناسان محیط زیست قادر به نمونه گیری زیادی نشده اند.

او با بیان اینکه ضربه و آسیبی که بر اثر برخورد با دام یا تور صیادان باشد در لاشه فک خزری مشاهده نشده است، گفت: عوامل دیگر در مرگ این فک‌ها دخیل است.

ربیعی افزود: یک نمونه از لاشه سالم فک خزری در ساحل میانکاله گرفته شده و به سازمان دامپزشکی کشور ارسال شده است تا علت مرگ این تعداد مشخص شود.

او گفت: با آغاز فصل صید و صیادی و پهن شدن دام‌های پره مکاتباتی را شیلات استان انجام دادیم، مبنی بر اینکه لاشه فک‌های خزری سرگردان یا مواردی که فوک بی حال در خزر دیدند به محیط زیست شهرستان اطلاع دهند تا نمونه گیری دقیق تری انجام شود و بتوانیم علت مرگ و میره فک‌های خزری را شناسایی کنیم.

اما این وضعیت فک خزری در دریای مازندران بود، لاشه تنها پستاندار دریای خزر در بندرانزلی هم رویت شد مرگ سریالی اسب آبی کاسپین آیا در کشور‌های حاشیه دریای خزر هم ادامه دارد؟

قوز بالای قوز/ ادامه تراژدی سگ‌های آبی خزر

فک خزر از جمله گونه‌هایی است که در لیست قرمز سازمان بین المللی حفاظت از طبیعت قرار دارد و یکی از کوچکترین گونه‌های خانواده phocidae است. زیستگاه این پستاندار دریای خزر و رودخانه‌های بزرگ منتهی به این دریا مانند ولگا و اورال است.

متاسفانه فک‌های خزری حال و روز خوبی ندارند و بر اساس فهرست IUCN (اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت) در رده «در معرض خطر» قرار می‌گیرند.

براساس آخرین خبر‌ها در سال ۲۰۰۰ گزارشی مبنی بر مرگ ۱۰ هزار قلاده فک خزری در داغستانِ روسیه به دلیل بیماری دیستمپر سگ سانان داده شد. همچنین اوایل قرن بیستم، بالغ بر یک میلیون و ۲۰۰ هزار قلاده فک خزری در نواحی دریای خزر زندگی می‌کردند؛ اما هم‌اکنون تعداد آن‌ها به کمتر از ۷۰ هزار قلاده رسیده است و بیش از ۹۵ درصد از جمعیت آن‌ها در یک قرن گذشته نابود شده‌اند.

در ایران نیز امیر صیاد شیرازی مسئول مرکز درمانی و تحقیقاتی فک خزری معتقد است که ایجاد تغییرات در آشوراده و میانکاله (به عنوان مهم‌ترین زیستگاه‌های فک‌های خزری در ایران محسوب می‌شوند)، سبب شده فک کمتری به ایران مهاجرت کنند.

البته که این خبر‌ها تنها نمونه‌ای از صد اتفاق ناگواری بوده که پیرامون فک‌های خزری می‌توان خواند یا شنید. برای تعمیم دادن این موضوع به ارقام بزرگ‌تر، کافی است بدانید در ۲۰۲۱ میلادی مصادف با فروردین تا مهر ۱۴۰۰ در ایران حدود ۳۷ قلاده لاشه سگ آبی یا فک خزری تنها پستاندار دریای خزر به طرز عجیبی تلف شدند.

علت مرگ سریالی فک‌ها در سواحل گیلان و مازندران چیست؟!

«دکتر امیر صیاد شیرازی» رییس موسسه تحقیقات فک خزری در آشوراده استان گلستان می‌گوید:لاشه ۳۵ قلاده فک خزری از ابتدای امسال تاکنون در سواحل جنوبی دریای خزر کشف شده است. این لاشه‌ها از جویبار در استان مازندران تا آب‌های ساحلی استان گیلان کشف شده است.
او می‌گوید: تعداد لاشه‌های کشف شده از فک‌های خزری در مقایسه با هفته‌های گذشته کمتر شده است.

دکتر شیرازی ادامه داد: ماه گذشته روزانه یک تا دو لاشه فک خزری در سواحل جنوبی دریای خزر کشف می‌شد، اما در دو روز گذشته لاشه هیچ فوکی در این مناطق کشف نشده است.

او می‌گوید: آخرین لاشه فک خزری دو روز قبل در آب‌های ساحلی محمودآباد در استان مازندران از آب بیرون کشیده شد که، چون زمان طولانی از تلف شدن این حیوان گذشته بود قابل بررسی‌های آزمایشگاهی نبود.

مسئول مرکز درمانی و تحقیقاتی فک خزری گفته: هیچ تلفاتی از فک‌های خزری در استان گلستان تاکنون گزارش نشده است.

دکتر شیرازی به برگزاری مانور مشترک جمهوری آذربایجان با ترکیه و پاکستان در دریای خزر اشاره کرده و می‌گوید: در حال حاضر محتمل‌ترین علت تلف شدن فک‌های خزری برگزاری مانور نظامی و تبعات آن روی این گونه جانوری است.

او می‌گوید: مقرر شده است سازمان حفاظت محیط زیست با وزارت خارجه کشورمان مکاتباتی داشته باشد تا ابعاد این مانور بررسی شود.

دکتر شیرازی می‌گوید: مرکز درمانی و تحقیقاتی فک خزری با گروه‌های علمی کشور‌های حاشیه دریای خزر که در خصوص فک‌های خزری فعالیت می‌کنند همکاری‌های زیادی دارد، بنا به گفته این متخصصان تلفات فک‌های خزری در سایر کشور‌های حاشیه دریای خزر مشاهده نشده است.

او می‌گوید: نمونه برداری‌های آزمایشگاهی از لاشه‌های تقریبا سالم انجام و به سازمان دامپزشکی ارسال شده است و در تماسی که با مسئولان این سازمان گرفته شده بود آن‌ها ابتلای فک‌های خزری تلف شده به آنفلوآنزای فوق حاد را رد کردند.

دکتر شیرازی تاکید می‌کند: برای یافتن علت اصلی تلف شدن فک‌های خزری آزمایش‌های میکروبی و بررسی آلاینده‌ها یا سموم نیز در حال انجام است که به دلیل زمان بر بودن این آزمایش‌ها باید منتظر اعلام رسمی سازمان دامپزشکی بود.
با توجه به منفی بودن ابتلای فک‌های خزری تلف شده به آنفلوانزای فوق حاد به نظر می‌رسد علت تلف شدن این جانوران را در جای دیگری باید جستجو کرد.

علت مرگ فک‌ها تا دو هفته دیگر اعلام می‌شود

«دکتر علی‌صفر ماکنعلی» رئیس سازمان دامپزشکی کشور گفت: گروه‌هایی از کارشناسان سازمان دامپزشکی کشور به همراه کارشناسان محیط زیست در دریای خزر مستقر و در حال رصد و پایش منطقه هستند.

او با بیان اینکه نمونه‌هایی از لاشه فک‌های خزری تلف شده برای سم شناسی گرفته شده و در آزمایشگاه این سازمان در حال بررسی است، ابراز امیدواری کرد نتایج قطعی در خصوص علت تلف شدن فک‌های خزری تا یکی دو هفته دیگر اعلام شود.

رئیس سازمان دامپزشکی کشور ادامه داد: کارشناسان همزمان با بررسی‌های آزمایشگاهی، احتمال تاثیرعوامل محیطی بر مرگ فک‌های خزری را نیز بررسی می‌کنند.

دکتر علی‌صفر ماکنعلی گفت: فعالیت‌های صید و صیادی، احتمال برخورد با کشتی‌ها، گرفتار شدن فک‌های خزری در تور‌های ماهیگیری و بروز برخی اتفاقات در آن سوی آب‌های سرزمینی ایران نیز از عوامل و احتمالاتی است که همزمان بررسی می‌شود.

حال باید منتظر بود تا پس از اعلام علت مرگ فک‌های خزری در نخستین و تنها مرکز حفاظت از گونه در معرض خطر فک خزری در ایران که در سال ۲۰۱۰ به همت لنی هارت مؤسس مرکز بازتوانی و تحقیقاتی فک هلند، محمد مصطفی شاهی فردوس و امیر صیاد شیرازی در جزیره آشوراده احداث شده است چه برنامه‌ای برای نجات فک‌های آسیب دیده دارند. ناگفته نماند این تا ابتدای سال ۲۰۱۸ توانست ۸۳ قلاده فک را از مرگ نجات داده و پس از انجام درمان به طبیعت بازگرداند.
فک‌های خزری بالغ، حدود ۱.۴ تا ۱.۸ متر بلندی دارند، وزن‌شان به ۵۰ تا ۸۶ کیلوگرم می‌رسد و طول عمر آن‌ها حدود ۳۵ تا ۵۰ سال است. تغذیه فک‌های خزری از ماهی کیلکا و گا‌ها سخت‌پوستان تامین می‌شود.

فک‌های خزری چه ماده و چه نر حیواناتی تک‌همسر هستند و عموماً در فصل جفت‌گیری (اواخر زمستان تا اواسط بهار) بیش از هر زمان دیگری به صورت اجتماعی زندگی می‌کنند و فرزند خود را در قطعه‌های یخ به دنیا می‌آورند.