بیماری آنفلوانزای مرغی همچنان تهدیدی جدی برای صنعت طیور و بهداشت عمومی - دکتر علی اوسط حسینی

بیماری آنفلوانزای مرغی همچنان تهدیدی جدی برای صنعت طیور و بهداشت عمومی

دکتر علی اوسط حسینی

بيماری آنفلوآنزای مرغی (Avian Influenza-Bird Flu) بیماری ویروسی بسیار واگیری است که در شرایط طبیعی فقط پرندگان را مبتلا می نمايد، اما قابلیت انتقال به برخی از پستانداران، خصوصاً خوک، اسب و انسان را دارا مي باشد.

این بیماری که در اثر تحت تیپ A  ویروس آنفلوانزا ایجاد می شود، به لحاظ اپیدمیولوژیک، اقتصادی و بهداشتی اهمیت فوق العاده ای دارد. از نظر اپیدمیولوژیک می توان گفت که تنوع آنتی ژنیک ویروس زیاد است طوریکه در تیپ A  ،  16  تحت تیپ H  و 9 تحت تیپ N  وجود دارد که در مجموع باعث تنوع سوش های ویروس می شود که دو تحت تیپ H5و H7 فوق حاد بوده و بیماری آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان را ایجاد می‌کند.

همینطور ویروس دائما دجار تغییرات آنتی ژنیک می شود و قابلیت سرایت بسیار بالائی دارد و از آنجا که پرندگان مهاجر به عنوان مخزن ویروس عمل می کنند همه ساله شاهد انتشار ویروس به زیستگاه های زمستانی آن ها هستیم. اگرچه این پرندگان خود نیز گاهی تحت تأثیر بیماری قرار می‌گیرند اما می‌توانند بدون نشان دادن علائم بالینی، برخی از پرندگان حساس نظیر ماکیان، بوقلمون، مرغ شاخدار، پرندگان زینتی، پرندگان وحشی و شترمرغ را آلوده نموده و باعث تلفات آن‌ها شوند. از نظر اقتصادی ویروس انفلوانزا، خصوصا نوع فوق حاد آن قدرت بیماریزایی بسیار بالایی دارد. ابتلا به این بیماری علاوه بر اینکه با تلفات زیاد همراه است، باعث حذف و معدوم سازی گله ها می شود که ضرر و زیان اقتصادی فوق العاده ای را موجب می شود.

اهمیت بهداشتی ویروس آنفلوانزای مرغی از سال ١٩٩٧ به اثبات رسیده است. زمانی که اپیدمی آنفلوآنزای فوق حاد طیور با تحت تیپ H5H1 در هنگ کنگ منجر به حذف ٥/١ میلیون پرنده شد و طی آن ١٨ مورد ابتلای انسانی گزارش شد که ٦ مورد منجر به مرگ شد. از آن تاریخ به دليل احتمال بروز پاندمی، اهميت بهداشتی بیماری آنفلوانزای مرغی برای انسان مورد توجه قرار گرفت. موج دوم آنفلوآنزای مرغی فوق حاد از اواخر سال ٢٠٠٣ میلادی در کشورهای آسیای جنوب شرقی بروز کرد. در این اپیدمی کشورهای کره جنوبی ، تایلند، ویتنام، چین، ژاپن، لائوس،هنگ کنگ و اندونزی درگیر آنفلوآنزای مرغی شدند که منجر به حذف بیش از ١٠٠ میلیون پرنده شد. در طی این اپیدمی انتقال ویروس آنفلوآنزای مرغی به انسان در کشورهای ویتنام، تایلند، چین مشاهده شد. حاصل آن ابتلای ١١٢ نفر به آنفلوانزا مرغی بود که ٥٧ نفر جان خود را از دست دادند. موج سوم آلودگی آنفلوآنزای مرغی در آگوست ٢٠٠٥ در کشورهای روسیه و قزاقستان آغاز شد و همزمانی آن با مهاجرت پرندگان مهاجر از سیبری به زیستگاه های زمستانی باعث انتشار ویروس به سایر نقاط جهان شده است. نتیجه آن، علاوه بر خسارات اقتصادی به صنعت طیور، تداوم آلودگی انسانی در کشورهای مختلف بوده است. این روند ادامه پیدا کرد و همه ساله در فصل مهاجرت پرندگان نگرانی نسبت به شیوع آنفلوانزای فوق حاد مرغی افزایش پیدا می کند. از این رو سازمان ها و مقامات بهداشتی جهان تلاش می کنند تا با اجرای قوانین و مقررات بهداشتی و افزایش سطح آگاهی ها، از خسارات اقتصادی بیماری به صنعت طیور و تجارت بین المللی و تکرار حوادث تلخ پاندمی های قبلی آنفلوانزا که منجر به مرگ میلیون ها انسان شده است، جلوگیری نمایند.

از نظر تاریخچه بروز آنفلوانزای مرغی در ایران، اولین بار آنفلوانزای کم حدت H9N2  در خرداد ماه 1377 در مرغذاری های گوشتی، تخمگذار و مادر در استان های تهران و قزوین مشاهده شد و به تدریج سایر استان ها و کل کشور درگیر بیماری شدند تا جاییکه امروزه به عنوان یک بیماری بومی شناخته می شود. اولین مورد مثبت آنفلوانزای فوق حاد با تحت تیپ H5N1  در پرندگان مهاجر (قوها) در بهمن 84 در تالاب انزلی مشاهده شد و وجود آنفلوانزای فوق حاد مرغی در ایران رسما مورد تائید قرار گرفت. در سال های 89 و 90 آلودگی H5N1  در گله های بومی و صنعتی گزارش شد و علیرغم رعایت مقررات بهداشتی و بیوسکیوریتی در مزارع پرورش طیور به دلیل عدم رعایت برخی نکات کلیدی از جمله شکار بی رویه پرندگان آبزی در برخی از شهرهای ساحلی و نیز همجوار بودن برخی از تالاب ها و آب بندان ها با مراکز نگهداری طیور بومی، قطع زنجیره انتقال بیماری از پرندگان مهاجر به طیور صنعتی با مشکل مواجه شده و باعث انتشار وسیع تر ویروس شده است. از سال 95 آلودگی با تحت تیپ H5N8  گزارش شد و در طول دوره بیماری ۱۱.۵ میلیون قطعه مرغ حذف شد.

آلودگی صنعت طیور به ویروس آنفلوانزای مرغی تحت تیپ H5N8  در سال 96 به طرز فاجعه باری افزایش یافت و صنعت طیور به خصوص مرغ تخمگذار و تولید تخم مرغ را با بحران جدی مواجه ساخت و حاصل آن حذف نزدیک ۲۰ میلیون قطعه مرغ شد، که بیش از ۸۰ درصد آن مرغ تخم‌گذار بوده است و بر اساس برآوردها بیش از ۳۰۰ میلیارد تومان خسارت وارد نموده است. این امر باعث شد تا ایران نیز همچون برخی کشورها مانند چین، مکزیک، اندونزی، ویتنام و پاکستان که مجبور به استفاده از واکسیناسیون برای مهار بیماری آنفلوانزای فوق حاد شدند، انجام واکسیناسیون را به عنوان گام نهایی در کنترل بیماری آنفلوانزای مرغی به کار گیرد. لذا در طرح ملی کنترل آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان در سال 1397 مقرر شد، علاوه بر اقدامات بهداشتی و مراقبت متداول، طرح هدفمند واکسیناسیون به مدت سه سال از سال 97 به اجرا گذاشته شود.

بر اساس اظهار نظر مسئولین سازمان دامپزشکی کشور، این طرح بیش از میزان پیش‌بینی‌ها جواب داد و باعث کنترل ویروس بیش از ۹۸ درصد در سال ۱۳۹۷ و حدود ۹۹ درصد در سال ۱۳۹۸ شد. با وجود موفقیتی که در سال های 97 و 98 در کنترل بیماری به دست آمد و در حالی که انتظار می رفت سال 99 نیز بدون بروز مشکلات جدی در خصوص آنفلوانزای مرغی سپری شود، پس از مشاهده موارد آنفلوانزای فوق حاد در پرندگان مهاجر استان های مازندران، اردبیل و مرکزی ابتلای یک فارم صنعتی به آنفلوانزای مرغی در خراسان جنوبی در اوایل دی ماه 99 نگرانی در خصوص طغیان بیماری را افزایش داد.

بنا به گزارش سازمان دامپزشکی از ۲۸ آبان تا 16 بهمن 99، ۳۸ کانون در ۹ استان کشور همچون خوزستان، البرز، مرکزی، مازندران، کرمانشاه، خراسان جنوبی، تهران، اردبیل و آذربایجان غربی گرفتار آنفلوانزای حاد پرندگان شدند. به جز خراسان رضوی، در بقیه استان‌ها در حیات وحش و طیور بومی موارد ابتلا بیماری آنفلوانزای حاد پرندگان گزارش شد. در خراسان‌جنوبی واحدهای طیور صنعتی درگیر بیماری شدند که بنا به گزارش مدیر کل دامپزشکی خراسان رضوی تا تاریخ ۱۶ بهمن سال 99 بیست و یک کانون آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در خراسان جنوبی شناسایی شد که یکی از دلایل گسترش بیماری در این استان پنهان کاری و عدم اعلام به موقع در جهت معدوم سازی و حذف کانون آلوده بوده است که فرصت کافی برای انتشار ویروس در فراهم نمود.

تجربه چندین دهه آنفلوانزای فوق حاد در کشور ما بیانگر این نکته است که همه ساله در فصل مهاجرت پرندگان، احتمال انتشار ویروس آنفلوانزا توسط پرندگان مهاجر وجود دارد و با توجه به نزدیکی بسیاری از تالاب ها و زیستگاه های پرندگان مهاجر به طیور بومی و شکار بی رویه پرندگان آبزی در برخی مناطق و وجود مراکز زنده فروشی پرندگان و بازارهای محلی، امکان انتقال ویروس از پرندگان مهاجربه طیور بومی و صنعتی به راحتی فراهم می شود و به همین دلیل باید آنفلوانزای مرغی را همچنان تهدید جدی برای صنعت طیورو بهداشت عمومی بدانیم و برای کنترل آن به طور جدی به دستورالعمل های دامپزشکی عمل نماییم.