«ارس» حالش مساعد اما دچار عفونت است/ تجویز رژیم غذایی همراه با آنتی‌بیوتیک و ویتامین‌تراپی برای پلنگ باغ‌وحش مشهد

حکیم مهر: کارشناس مسئول اداره نظارت بر حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی و مسئول رسیدگی به امور تخصصی "ارس"، پلنگ باغ وحش مشهد، با مساعد خواندن حال این گونه ارزشمند گفت: بررسی نتایج آزمایش‌های انجام شده توسط گروه درمان نشان داد که ارس دچار عفونت شده و هنوز با بیماری عصبی گذشته اش درگیر است.

به گزارش حکیم مهر به نقل از ایرنا، «ایمان محمدی آبیز» روز چهارشنبه با بیان اینکه بیماری عصبی ارس موجب تشنج این گونه در سالهای اخیر و دریافت دارو شده بود، افزود: این بیماری پیش رونده و غیرقابل برگشت، تا پایان عمر ارس ماندگار است، اما نقطه قوت و قابل توجه این است که تشخیص به موقع و تجویز دُز درست دارو موجب شده تا بدن ارس به درمان پاسخ مثبت نشان دهد و طبق گفته «دکتر جواد خوش‌نگاه»، سرپرست تیم درمان تخصصی ارس، این امر موجب ادامه حیات ارس با وجود این بیماری شده است.

محمدی آبیز بیان کرد: با توجه به تشخیص نهایی انجام شده، علاوه بر داروهای تجویزی پیشین، برای درمان تشنج ارس، یک رژیم غذایی تجویزی به همراه آنتی بیوتیک برای درمان عفونت و نیز یک دوره ویتامین تراپی را برای آن خواهیم داشت تا شاهد بهبود نسبی و درمان عفونت پیش آمده باشیم.

وی ادامه داد: ارائه گزارش تخصصی در خصوص علت پیدایش عفونت در ارس و موارد مربوط به آن را منوط به برگزاری نشستی با حضور نمایندگان رسانه‌های استان دانست.

وی گفت: عفونت و حمله ویروسی به ارس موجب تضعیف بدن و بی حالی حیوان در روزهای اخیر شده است که با استفاده از داروهای تجویزی امیدواریم طی چند روز آینده شاهد بهبود کامل حال تنها پلنگ باغ وحش مشهد باشیم.

پلنگ ایرانی هم اکنون در فهرست قرمز اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت (red list) طبقه‌بندی شده و در کنار اردک سرسفید، جزو گونه‌های در معرض خطر یا (ENDANGERED) به شمار می‌رود.

پلنگ و یوزپلنگ ۲ گونه چتر هستند و گونه چتر یا سایبان Umbrella Species به جانداری گفته می‌شود که حضورش در یک محیط برای سایر گونه‌ها جنبه حمایتی دارد. به عبارت دیگر این گونه‌ها با دارا بودن گستره خانگی وسیع و نیازهای زیستگاهی گسترده با سایر گونه‌ها همپوشانی زیستگاهی دارند و اگر برای حفاظت از آنها تلاش شود، دیگر گونه‌ها نیز به طور غیرمستقیم حفظ می‌شوند که این امر اهمیت حمایت و مراقبت از پلنگ و یوزپلنگ آسیایی را دوچندان کرده است.

ارس، نجات یافته از چنگال شکارچیان سیاه‌دل

ماموران یگان حفاظت محیط زیست خراسان رضوی در سال ۱۳۹۱ با شناسایی یک گروه شکارچی غیرمجاز و دستگیری آنها، موفق به رهایی دادن توله پلنگی از چنگال آنها شدند که "ارس" نامیده شد و به عنوان تنها پلنگ باغ وحش مشهد تحت نگهداری و التیام از آسیبهای ناشی از رفتارهای آسیب‌زای شکارچیان قرار گرفت. پس از آن در سالهای ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ یکبار دیگر «ارس» در صدر اخبار حوزه محیط زیست قرار گرفت اما این بار بخش دیگری از زندگی این گونه ارزشمند، خبری شد و آن دچار شدن این حیوان به حملات تشنجی و عصبی بود.

اگرچه هنوز دلیل بروز و ظهور این بیماری عصبی ارس در ابهام است، اما شاید آسیبهای ناشی از دوران اسارت آن در دستان شکارچیان را نباید در حال و روزش بی‌تاثیر دانست.

پلنگ ۱۰ ساله ایرانی که آن زمان ۶ سال سن داشت با حضور تیم تخصصی دامپزشکی و محیط زیست خراسان رضوی مورد بررسی قرار گرفت و عکسبرداری های اولیه، سونوگرافی، معاینه کامل و نمونه برداریهای مختلف از این حیوان در همان سال ۹۷ انجام شد. انجام ام.آر.آی گام دوم تشخیص بیماری این پلنگ بود که به شکل بی‌سابقه‌ای در کشور برای یک گونه جانوری در دستگاه ام.آر.آی انسانی انجام شد.

ابهام در پرونده پزشکی این پلنگ جوان در باغ وحش مشهد، شرایط، محیط نگهداری و فضای زندگی گونه‌های جانوری این مجموعه، مشکلات و ضعف‌های تغذیه و بهداشت محیط زیست جانوران در کنار غیراستاندارد بودن فضا و ضعف جدی مدیریت و کنترل سلامت گونه‌های مختلف، بخشی از مشکلات مورد تاکید اساتید صاحبنظر و متخصصان حیات وحش در سال ۱۳۹۷ بود.

گوشه‌نشینی و بی‌حالی ارس

معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی گفت: با مشاهده اولیه بروز بی‌حالی و گوشه‌نشینی ارس در باغ وحش، بلافاصله تیم اولیه دامپزشکی تشکیل و اقدام به بررسی و تصمیم گیری در خصوص وضعیت این گونه ارزشمند کرد.

محمد عرفانی افزود: در ششم دیماه بود که تشخیص درمانی برای بی حالی "ارس" با حضور تیم تخصصی متشکل از ۱۰ دامپزشک و متخصص آغاز شد.

وی ادامه داد: با تشکیل تیم تخصصی که شامل دامپزشکان توانمند و برجسته استان و سازمان حفاظت محیط زیست بود، روند تشخیص بیماری این گونه ارزشمند آغاز شد و در این قالب با انجام بیهوشی سبک، اقدام به نمونه‌گیری خونی، نمونه‌گیری آنزیم های کبدی، سونوگرافی و غیره از ارس در حال انجام است.

عرفانی بیان کرد: خوشبختانه بیهوشی ارس به خوبی پایان یافت و روند ریکاوری هم با حال خوب ارس پس از به هوش آمدن ادامه یافت و طبق نظر اولیه رییس تیم درمان، یک داروی جدید بر اساس معاینه اولیه و رژیم غذایی جدید برای ارس تعیین شد تا در کنار داروهای مربوط به تشنج استعمال شود.

تمام ظرفیتها در خدمت حفظ گونه‌های جانوری

خراسان رضوی با وسعتی معادل بیش از ۱۱ میلیون هکتار در شمال شرق کشور واقع شده است که بلندترین ارتفاع آن قلۀ بینالود با سه هزار و ۲۱۱ متر ارتفاع و پست‌ترین نقطه آن دشت سرخس است ؛ اختلاف ارتفاع سه هزار متری و وجود کوهستانهای سرد تا مناطق کویری و کم ارتفاع و رودخانه های دائمی و فصلی، مهم ترین علل تنوع زیستی در این استان است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی گفت: وضعیت زیست پلنگ ایرانی در خطر انقراض اکنون در مناطق خراسان رضوی در وضعیت مطلوب و تحت کنترلی قرار گرفته است، گونه حیوانی شاخصی که حضورش در هر منطقه نشانه سلامت زیستگاهی آن منطقه‌ است.

مهدی اله‌پور افزود: وجود توپوگرافی خاص و اقلیم متنوع باعث شده که این استان تمامی هشت گونه گربه‌سان موجود در کشور را میزبانی کند، به طوری که می توان گفت خراسان رضوی یکی از بهترین استانهای کشور برای گونه پلنگ است.

وی بیان کرد: هر چند پارک ملی تندوره در شهرستان درگز، به دلیل همین جایگاه و میزبانی به عنوان بهشت پلنگ‌های ایران نام‌گذاری شده است، اما می‌توان با اطمینان خاطر اعلام کرد که در تمام شهرستان های استان زیست گونه پلنگ ثبت شده است.

اله‌پور اضافه کرد: مناطق شمال و شمال شرق، شرق و مرکزی استان خراسان رضوی شرایط ایده آل‌تری نسبت به مناطق غربی و جنوبی این استان برای زیست پلنگ دارند اما نمی توان در مورد جمعیت این گونه اظهار نظر دقیقی کرد چون نحوه فعالیت این گونه، شب‌زی بوده و سرشماری دقیقی در خصوص جمعیت آن انجام نشده است.

او در خصوص عوامل موثر در عدم امکان سرشماری پلنگ در خراسان رضوی گفت: شب زی بودن این گونه ارزشمند، قلمروطلبی‌ گونه، زیرکی و قدرت استتار بالای پلنگ از جمله این عوامل است اما می توان گفت در تمامی مناطق تحت مدیریت این اداره کل در سطح استان، گونه پلنگ ثبت و حضور آن مورد تایید است.

نحوه شناسایی پلنگها

هیچ ۲ پلنگی را نمی توان یافت که خال‌های روی بدن و یا صورتشان با هم یکسان باشد، دقیقا مانند اثر انگشت انسان‌ها که در هیچ ۲ فرد یکسان نیست. در واقع، یکی از راه‌های تشخیص پلنگ‌های مختلف در طبیعت از یکدیگر، استفاده از همین خال‌هاست که هر کدام برای هر پلنگی اختصاصی است.

خالهای روی پوزه، اطراف سبیل، پیشانی، زیر چشم و زیر چانه و همچنین خالها و الگوی رنگهای روی شکم، بهترین و کارآمدترین روش برآورد جمعیت پلنگها در طبیعت است به طوری که از وسیله خاصی به نام دوربین تله‌ برای این منظور استفاده می‌شود.

این دوربین ها نسبت به هر جانوری که از مقابلشان حرکت کند، حساس بوده و از آن عکس می‌گیرند. تصویرهای متعددی که در یک دوره در یک زیستگاه گرفته می‌شود، مورد بررسی قرار گرفته و خالهای پلنگ ها با یکدیگر تطبیق داده می‌شود تا مشخص شود چند قلاده پلنگ در منطقه هدف، زندگی می کنند.

پلنگ ها، جانورانی ساکت و بی سر و صدا هستند و به صورت مخفی‌کارانه زندگی می‌کنند. این جانور به طور شگفت انگیزی قادر است در جایی که بعید به نظر می‌رسد جانوری با چنین جثه‌ای بتواند مخفی شود، خود را به راحتی از نظرها پنهان می کند.

غذای این جانور می تواند هر چیزی باشد. در هر جایی می‌تواند پناه بگیرد، از بوته‌های پراکنده تا غارهای کوچک. در صحرای کالاهاری پلنگها در هر ۱۰ روز فقط یک بار برای نوشیدن آب به آبشخورها می‌آیند. با این که به نظر نمی رسد برای زندگی در برف سازگار باشند، در چین و روسیه پلنگها در دمای پایین‌تر از صفر درجه به مدت طولانی دوام می‌آورند. ۲ عامل اصلی برای پلنگها در هر جایی می تواند محدودکننده باشد که شامل حضور رقبا و انسان می شود.

ایران، آخرین امید پلنگ در غرب آسیا

در سال ۲۰۰۵ برآورد شد که کمتر از هزار و ۳۰۰ قلاده پلنگ در غرب آسیا در محدوده‌ای که قفقاز، ترکمنستان، جنوب روسیه، پاکستان، افغانستان و ایران را در برمی‌گیرد، زیست می کنند. نکته قابل توجه آن است که حداقل ۶۰ تا ۷۰ درصد این جمعیت، در داخل مرزهای ایران هستند و ایران بدون شک آخرین قلمرو زیست برای پلنگ ایرانی در غرب آسیا به شمار می‌رود.

بیش از ۳۰ درصد جمعیت پلنگ ایران، در شمال شرقی کشور زیست می کنند، استانهای خراسان رضوی و شمالی، گلستان، مازندران و سمنان هنوز بیش از بسیاری از دیگر استانها پلنگ دارند. در جنوب نیز باید استان فارس را پرجمعیت ترین استان کشور در نیمه جنوبی کشور دانست. در جنوب شرقی کشور هم اطلاعات بیشتری درخصوص وضعیت و پراکنش پلنگ در استان پهناور سیستان و بلوچستان در سالهای اخیر به دست آمده است و حداقل پنج منطقه در سراسر این استان، زیستگاه پلنگ است.

در شمال شرقی ایران، آذربایجان شرقی متراکم‌ترین استان از حیث وجود پلنگ است و منطقه کیامکی شناخته شده‌ترین زیستگاه پلنگ در این استان است، همچنین در مرکز ایران، شهرستان بافق یزد معتبرترین زیستگاه این گربه‌سان در میان استانهای کویر مرکزی مانند اصفهان و یزد است.

اطلاعات موجود درباره بزرگترین گربه‌سان ایران از غرب کشور بسیار ضعیف است. درباره پلنگ کرمانشاه و کردستان کمتر سخن گفته شده و به نظر می‌رسد ایلام از این نظر اطلاعات بیشتری را در دسترس دارد. در جنوب، استانهای هرمزگان، بوشهر و خوزستان، پیش از آنکه آخرین انشعابات زاگرس وارد جلگه های ساحلی شوند، می‌توان آثاری از پلنگها را مشاهده کرد.

در مجموع، شاید بتوان گفت که اکثر مناطق کوهستانی و جنگلی ایران زیستگاه پلنگ بوده و هست و تقریبا تمامی استانهای کشور در حوزه پراکنش زیست این جانور قرار دارند.