مروری بر چالش‌ها و مشکلات مراکز درمانی اختصاصی حیوانات خانگی/ ضرورت ایجاد مراکز مجاز خرید و فروش و یا واگذاری حیوانات خانگی تحت مدیریت دامپزشکان بیش از گذشته خودنمایی می‌کند

حکیم مهر- محسن طاهرمیرزایی: «در حال حاضر مراکز معتبر خرید و فروش مجاز و واگذاری حیوانات خانگی دارای مجوز از مراجع ذی‌صلاح در حوزه دامپزشکی وجود ندارد.» این را معاون پشتیبانی و برنامه‌ریزی نظام دامپزشکی استان تهران به حکیم مهر می‌گوید: «بسیاری از فروشندگان این قبیل حیوانات از اطلاعات کافی و درستی از نیازهای فیزیولوژیکی، نحوه زیست و نگهداری این حیوانات، رژیم غذایی مناسب تغذیه و مراقبت بهداشتی مورد انتظار برخوردار نیستند. از طرفی علاقه‌مندان نگهداری حیوانات خانگی برای خریداری حیوان مورد نظر خود برای مراجعه به مراکز مجاز و مطمئن دچار مشکل، تردید و سردرگمی هستند.»

به گفته «دکتر محسن مشکوة» در استان تهران بالغ بر 360 مرکز درمانی دامپزشکی اختصاصی حیوانات کوچک یا خانگی اعم از کلینیک، پلی‌کلینیک، بیمارستان و دفتر اشتغال به امور درمانی فعال می‌باشند که شامل ۳۰۲ واحد درمانگاه و کلینیک، ۶ واحد مجتمع درمانی و پلی‌کلینیک، ۴۲ واحد بیمارستان، ۱۰ واحد دفتر اشتغال به امور درمانی است.

حکیم مهر: آقای دکتر، ارزیابی شما از اقبال جامعه امروز نسبت به نگهداری از حیوانات خانگی چیست؟

شرایط زندگی ماشینی و استرس‌های ناشی از آن در شهرهای بزرگ، فاصله گرفتن شهروندان از طبیعت، کاهش روابط عاطفی خانواده ها، کاهش نرخ ازدواج و فرزندآوری، چشم و هم چشمی و روان درمانی، گرایش و علاقه مردم را به نگهداری حیوانات خانگی نظیر سگ، گربه، پرندگان زینتی و ماهیان زینتی در درجه اول و همستر، خوکچه هندی، خرگوش، سنجاب، ایگوانا، لاک‌پشت، مارمولک، انواع مار (غیرسمی)، موش سفید، میمون، جغد، شاهین و سایر پرندگان شکاری، در درجه دوم روزافزون نموده است.

از دیرباز بیشتر مردم نژادهای سگ را بسته به شرایط محل زندگی خود بیشتر با جثه کوچک‌تر یا گربه را به عنوان حیوان خانگی خود انتخاب می کنند اما زندگی آپارتمانی و محدودیت فضا سبب شده تا نگهداری سایر حیواناتی که به فضای کمتری نیاز دارند نیز مورد توجه قرارگیرد. پرندگان، جوندگان و خزندگان معمولا در فضای کوچکی نگهداری می شوند. قفس پرندگان را در هر گوشه ای از خانه می توان گذاشت. خزندگان به عنوان حیوانات خانگی در دهه های اخیر مورد توجه علاقمندان قرارگرفته اند. آگاه سازی و اطلاع رسانی درست می تواند خانواده های علاقمند را با نحوه مراقبت و نگهداری انواع حیوانات درخانه ها و آپارتمان‌ها بیشتر آشنا نماید.

حکیم مهر: وضعیت خرید و فروش این حیوانات را چطور ارزیابی می‌کنید؟

در حال حاضر مراکز معتبر خرید و فروش مجاز و واگذاری حیوانات خانگی دارای مجوز از مراجع ذی‌صلاح در حوزه دامپزشکی وجود ندارد. بسیاری از فروشندگان این قبیل حیوانات از اطلاعات کافی و درستی از نیازهای فیزیولوژیکی، نحوه زیست و نگهداری این حیوانات، رژیم غذایی مناسب تغذیه و مراقبت بهداشتی مورد انتظار برخوردار نیستند. از طرفی علاقه‌مندان نگهداری حیوانات خانگی برای خریداری حیوان مورد نظر خود برای مراجعه به مراکز مجاز و مطمئن دچار مشکل، تردید و سردرگمی هستند.

آمار و اطلاعات جامع و درستی (حتی تقریبی) از جمعیت حیوانات خانگی در کشور و استان ها در دست نیست. تا چند سال قبل کوچه مرغی‌های خیابان مولوی تهران درقرق پرنده فروش ها بود و از انواع پرندگان کمیاب تا سایر حیوانات مانند توله خرس و پلنگ و شیر و انواع میمون در کوچه های تنگ و باریک این خیابان خرید و فروش می شد. با گذشت زمان محلی به نام بازار خلیج فارس در بزرگراه آزادگان به بازاری برای خرید و فروش انواع پرندگان زینتی اختصاص یافت. درحال حاضر مراکزی با تابلو یا ویترین پت شاپ برای عرضه و فروش خوراک/ غذا و لوازم حیوانات خانگی از قبیل قفس، لانه، جای خواب، باکس حمل و نقل، لباس، ظروف آب و غذاخوری، قلاده، اسباب بازی، لوازم بهداشتی و لوازم آموزشی، دایر گردیده و در بیشتر این مراکز و برخی از پت شاپ های وابسته به مراکز درمانی دامپزشکی اختصاصی حیوانات خانگی و داروخانه های دامپزشکی، خرید و فروش حیوانات خانگی نیز صورت می پذیرد.

حکیم مهر: این فروشگاه‌ها مجوز خود را از کجا می‌گیرند؟

برخی از دایرکنندگان این فروشگاه ها، از اتحادیه های صنفی مرتبط با بخش کشاورزی از جمله اتحادیه صنفی تهیه و توزیع کنندگان مواد اولیه کشاورزی و باغبانی و بهداشی دامی، پروانه هایی تحت عنوان پروانه کسب فروش مواد اولیه کشاورزی (بذر- سم- کود)، لوازم باغبانی، لوازم بهداشتی دامی و... دریافت می کنند.

خرید و فروش حیوانات خانگی در فضای مجازی توسط پت شاپ های مستقل و وابسته و به‌عنوان یک کسب و کار توسط سایراشخاص با تبلیغات متنوع و فریبنده از جمله: "برقراری ارتباط بین تولیدکنندگان و فروشندگان با خریداران به منظور خرید آسان، ارزان و مطمئن با تائید اصالت نژاد و سلامت حیوان" نیز از روش های رایج و رو به گسترش است.

در حالی که ضرورت ایجاد مراکز مجاز خرید و فروش و یا واگذاری حیوانات خانگی تحت مدیریت دامپزشکان بیش از گذشته خودنمایی می کند و نقش و وظیفه دامپزشکان به ویژه در مراکز درمانی (کلینیک‌ها، پلی‌کلینیک‌ها و بیمارستان‌های دامپزشکی) اختصاصی حیوانات خانگی در ارائه مشاوره و کمک به خانواده های متقاضی برای انتخاب حیوان خانگی متناسب با امکانات آن ها، توصیه های بهداشتی لازم برای جایگاه نگهداری، رژیم غذایی مناسب تغذیه، زاد و ولد، آشنایی نسبی با بیماری های گونه های مختلف حیوانی و همچنین بیماری های مشترک قابل انتقال بین حیوان و انسان و ارایه توصیه ها و هشدارهای لازم به آن ها، بیشتر می شود.

حکیم مهر: مفهوم «رفاه حیوانات خانگی» چیست؟

در پورتال سازمان جهانی بهداشت دام سرفصل جداگانه ای تحت عنوان رفاه حیوان  وجود دارد که با عنایت به ضرورت ها و انتظارات روزافزون جوامع بشری، امروزه از توجه بیشتری برخوردار شده است. اتحادیه اروپا به بیانیه مشهور به پنج رهایی که حیوانات باید از آن بهره مند گردند اشاره دارد: رهایی از گرسنگی، رهایی از تشنگی، رهایی از ترس و اضطراب، رهایی از آسیب و رنج و درد و رهایی از بیماری.

زندگی انسان و حیوانات به هم گره خورده است. چه بخواهیم و چه نخواهیم باید بپذیریم که موجودات زنده به صورت زنجیره ای به هم پیوسته اند و رخداد هرپدیده ای در هر یک از حلقه های این زنجیره حیاتی، می تواند به بروزمشکل در این چرخه بینجامد. در هر کجا که انسان به محیط زیست حیوانات دست درازی کرده است و یا امکان حیات برای برخی گونه ها را به بهانه های مختلف از جمله تهدید برای زندگی خود و یا مقابله با بیماری های مشترک قابل انتقال بین حیوان و انسان محدود نموده است، مشکلات بیشتر و یا چالش های دیگری ایجاد شده است.

حکیم مهر: وظیفه ما برای ایجاد رفاه حیوانات چیست؟

ما در استفاده از فرصت ها و مواهب زندگی روی این کره خاکی با حیوانات سهیم هستیم و مجاز به ایجاد ترس، اضطراب، درد، رنج و آزارآن ها برای رفاه بیشتر خود نیستیم. درجوامعی مانند ایران برای فرهنگ سازی و دوری از افراط و تفریط رایج در رفتار با حیوانات باید با شکیبایی و به دور ازتعصب به تدریج با برقراری گفتمان توسط افراد تاثیرگذار جامعه و با پرهیز از ایجاد حساسیت و تنش، نسبت به تغییر نگرش و رفتارهای نادرست گذشته گام برداشت.

نقش عوامل فرهنگی، مذهبی، اخلاقی، اجتماعی، اقتصادی و علمی در نگرش و رفتار مردم در نگهداری و رفتار با حیوانات خانگی به ویژه در جوامع مذهبی شرایط خاص خود را دارد. در همه ادیان الهی از جمله دین اسلام به رفتار شفقت آمیز با حیوانات و رعایت حقوق آنان، اشاره و توصیه شده است.

حکیم مهر: دیدگاه اسلام در این حوزه چیست؟

 اسلام بر رفتار نیکو، رفق و مدارا و بهره گیری درست از حیوانات تاکید دارد و به انسان اجازه نمی دهد به بهانه شرافتی که بر سایر موجودات دارد، جایگاه و حقوق حیوانات را نادیده انگارد و هرگونه که دلش خواست با حیوانات برخورد کند و حیات حیوان را ملعبه خود قرار دهد و با بدرفتاری و بی توحهی به نیازهای حیوان، اسباب اذیت و آزار آن ها را فراهم سازد.

به گواهی آیات و سخنان پیشوایان دینی "آدمیان در برابر بهره برداری از حیوانات به رعایت احترام ذاتی و حق حیات آن ها مکلفند و از سوی پروردگار، حقوقی برعهده دارند و فقه اسلامی یک نوع از حقوق واجب بر انسان را، حقوق حیوانات دانسته است". ازجمله حقوق حیوان بر انسان، برآوردن نیازهای اساسی آن ها از جمله آب و غذا (رفع تشنگی و گرسنگی) است، حیوان برای برآوردن نیازهای خود زبان اظهار ندارد، پس محبوس کردن حیوان و محروم کردن آن از نعمت های الهی مشروع و پسندیده نیست.

به گواهی آیات و سخنان پیشوایان دینی، آدمیان در برابر بهره برداری از حیوانات به رعایت احترام ذاتی و حق حیات آن ها مکلفند و از سوی پروردگار، حقوقی برعهده دارند و فقه اسلامی یک نوع از حقوق واجب بر انسان را حقوق حیوانات دانسته است.

همچنین از جمله بایسته ها درباره حیوانات، رسیدگی به بهداشت آن هاست. زیستگاه آلوده و آب و خوراک ناسالم به سلامت آن ها آسیب می رساند، حتی داروهای مورد نیاز حیوان نیز از نیازهای ضروری آن هاست و بر پایه احکام فقهی، مالک باید هزینه های درمان بیماری آن را بپردازد. سایر حقوق حیوان شامل حق استراحت، حق تولید مثل، حق دوستی حیوان بر انسان، نوع‌دوستی حیوان و حق احترام به حیوان است.

حکیم مهر: آیا آماری از مراکز درمانی اختصاصی حیوانات کوچک یا حیوانات خانگی در استان تهران دارید؟

در استان تهران بالغ بر360 مرکز درمانی دامپزشکی اختصاصی حیوانات کوچک یا خانگی اعم از کلینیک، پلی کلینیک، بیمارستان و دفتر اشتغال به امور درمانی فعال می باشند که شامل ۳۰۲ واحد درمانگاه و کلینیک، ۶ واحد مجتمع درمانی و پلی کلینیک، ۴۲ واحد بیمارستان، ۱۰ واحد دفتر اشتغال به امور درمانی است.

با توجه به نیاز شهروندان و بازار کسب و کار مناسب دامپزشکان، طی سال های گذشته برای متقاضیان واجد شرایط تاسیس و فعالیت مراکزدرمانی (کلینیک، پلی کلینیک، بیمارستان، دفتراشتغال به امور درمانی) در سطح استان بدون ایجاد محدودیت، انحصار و رویه ضد رقابتی در چارچوب سیاست ها و ضوابط ابلاغی، توسط اداره کل دامپزشکی و نظام دامپزشکی استان مجوز/ پروانه صادر شده است و همچنان در سال جاری بیش از 90 درصد درخواست ها به متقاضیان تاسیس مراکز و اشتغال به امور درمانی اختصاصی حیوانات خانگی تعلق دارد.

حکیم مهر: تفاوت اصلی این مراکز در چیست؟

بیمارستان های دامپزشکی درمقایسه با سایر مراکز درمانی، نمونه خوبی از تجمیع فعالیت ها و خدمات بهداشتی، پیشگیری، تشخیصی و درمانی دریک مجموعه است. درمانگاه دامپزشکی (عمومی/ اختصاصی/ تخصصی) در یک بیمارستان، تعیین کننده گرایش فعالیت و سمت و سوی سایر بخش های بیمارستان است. بیمارستان دامپزشکی اختصاصی حیوانات کوچک/ خانگی یک مجموعه کاملی است که همه خدمات بهداشتی درمانی مورد نیاز را در یک مکان فراهم می کند اما به منابع فیزیکی (زیربنا)، مالی (سرمایه گذاری و هزینه ها) و انسانی (نیروی انسانی شاغل) قابل توجهی نیاز دارد.

فعالیت بیمارستان های دامپزشکی به صورت شبانه روزی بوده و مدیریت بیمارستان موظف است برای ایام خارج از ساعات موظف کاری روزانه و شیفت/ نوبت شبانه ازکارکنان واجد شرایط خود درقالب کشیک یا از افراد واجد شرایط دارای پروانه اشتغال، استفاده نماید. عدم پذیرش حیوان بیمار اورژانسی در مراکز درمانی دامپزشکی (کلینیک/ پلی کلینیک/ بیمارستان) در بازه زمانی مندرج در پروانه فعالیت مطابق با بند 15 ماده (5) آئین نامه اجرایی رسیدگی به تخلفات صنفی و حرفه ای شاغلان حرفه دامپزشکی، موضوع عدم پذیرش دام بیمار اورژانسی در مرکز درمانی، تخلف محسوب می گردد.

حکیم مهر:‌ وضعیت تعرفه‌های خدمات درمانی حیوانات خانگی را چطور ارزیابی می‌کنید؟

تعرفه مصوبی برای هزینه خدمات درمانی حیوانات خانگی وجود ندارد. در بند 24 تعرفه های خدمات درمانی دامپزشکی بخش غیردولتی موضوع تبصره 3 ماده (2) قانون افزایش بهره وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی ابلاغی وزارت کشاورزی برای سال 1401 چنین آمده است: "مواردی که در تعرفه ها پیش بینی نگردیده بر حسب توافق طرفین (مرکز درمانی یا دامپزشک معالج با صاحب یا سرپرست حیوان) انجام می شود".

با وجود شکایات بسیار، بر این اساس شکوائیه ها در مورد هزینه های درمانی قابل طرح در هیئت بدوی انتظامی نیست، مگر اینکه موضوع اجحاف به صاحب یا سرپرست حیوان خانگی مطرح باشد. اجحاف اقدامات غیرضرور که موجب تاخیر در ارائه خدمات و تحمیل مخارج اضافه می شود، از قبیل ارائه خدمات مازاد بر نیاز به منظور سودجویی و تحمیل هرگونه مخارج خارج از ضوابط که منجر به ضرر و زیان صاحب حیوان شود و تجویز یا بکارگیری داروهای زائد بر نیاز حیوان را در بر می گیرد.

حکیم مهر: انتخاب محل فعالیت درمانگاه چگونه است؟

بر پایه سیاست ها و ضوابط حاکمیتی اعلامی سازمان دامپزشکی کشور، محل تاسیس و استقرار مراکز درمانی دامپزشکی در داخل یا حاشیه شهرها با رعایت اصول بهداشتی، مقررات و ضوابط مربوط، بلامانع است. اساسا به هنگام صدور پروانه تاسیس، انتخاب محل استقرار این مراکز با در نظر داشتن اصول، موازین و ضوابط بهداشتی و زیست محیطی صورت می پذیرد، ازجمله مراکز درمانی دامپزشکی مجاز به دایرکردن پانسیون نمی باشند، استفاده از دستگاه های مولد پرتو (پرتو تشخیصی) مستلزم دریافت مجوزهای لازم از مراجع ذی صلاح (دفتر حفاظت در برابر اشعه سازمان انرژی اتمی ایران) و برای مدیریت اجرایی پسماندهای دامپزشکی ملزم به ارایه قرارداد با سازمان مدیریت پسماند یا شرکت های مجاز جمع آوری و امحاء پسماند مورد تایید اداره کل محیط زیست استان خواهند بود.

حکیم مهر: چه راهکاری برای ساماندهی و کنترل جمعیت سگ های بدون صاحب پیشنهاد می‌دهید؟

نکته اول آموزش و فرهنگ سازی است. در این زمینه همکاری همه جانبه با رسانه های ارتباط جمعی به عنوان نهاد فرهنگی و همچنین تولید محصولات فرهنگی به عنوان منابع ارزان، کارآمد و قابل دسترس برای همه، می تواند زمینه ساز ارتباطی موثر و دو سویه با مخاطبین عام و خاص و فرهنگ سازی در جامعه مورد نظر باشد. 

همچنین ساماندهی و کنترل بهداشتی حیوانات صاحب دار از طریق میکروچیپ گذاری و صدور شناسنامه های بهداشتی استاندارد توسط مراکز درمانی دامپزشکی اختصاصی حیوانات کوچک و ساماندهی و کنترل جمعیت حیوانات بدون صاحب و رها به روش علمی و اصولی و به حداقل رسانی آسیب های زیست محیطی راهکارهای دیگر است که شامل زنده گیری با کمترین آسیب به حیوان، حمل با وسایل نقلیه مناسب و تحویل به پناهگاه مجاز حیوانات می‌شود.

پناهگاه مجاز باید دارای تابلو یا بنر شناسایی و از ویژگی ها و امکانات لازم و مورد تائید مراجع ذی صلاح (اداره کل دامپزشکی/ نظام دامپزشکی استان) برخوردار بوده و برخی شرایط را داشته باشد. از جمله اینکه فضای کافی برای نگهداری، خوردن، آشامیدن، دراز کشیدن با دست و پای باز و حرکت آزادانه حیوان فراهم باشد. بهتر است هر سگ جایگاه مجزایی داشته باشد تا سلامت و رفاه حیوان به مخاطره نیفتد. در برابر شرایط جوی نامساعد و سایر حیوانات موذی و مزاحم محافظت شود و از فرار سگ ها و هرگونه احتمال آسیب یا مخاطره برای انسان ممانعت به عمل آید. جایگاه دارای سیستم زهکشی مناسب باشد، در صورت استفاده از قفس، اگر قفس ها در فضای باز هستند به صورتی ساخته شوند که فضایی با سرپناه برای پناه بردن و استراحت سگ ها فراهم باشد و اگر قفس ها در فضای بسته هستند تنظیم رطوبت، نور و تهویه بسیار ضروری است. تهویه مناسب به منظور جلوگیری از ایجاد نم، خشکی و بوی نامطبوع ضروری است. درهر قفس باید فضایی با وسعت حداقل 2 مترمربع، ارتفاع حداقل 8/1 متر و قطر سیم قفس توری نباید از 2 میلی متر کمتر و از 5 سانتی متر بیشتر باشد.

همچنین محل استقرار قرنطینه باید در بدو ورود حیوان به پناهگاه قرار داشته و دارای برخی ویژگی‌ها از جمله اینکه محل قرنطینه حداقل 5 متر از سایر قفس های نگهداریی حیوانات، فاصله داشته باشد، حیوانات در قرنطینه نباید با سایر حیوانات پناهگاه در تماس باشند، وجود دیوارحائل و تهویه، غذا خوری و آبخوری، وسایل و فاضلاب جداگانه در این بخش به این امر کمک می کند. افراد به هنگام خروج از محل قرنطینه لباس و کفش خود را تعویض نمایند و یا از روپوش و کفش یکبار مصرف استفاده نمایند و دست ها کاملاً شسته و ضد عفونی شوند.

خدمات و اقداماتی که در پناهگاه باید انجام شود شامل شست‌وشو و نظافت حیوان، پلاک گذاری با شماره پلاستیکی روی گوش، عکس برداری ازحیوان، تشکیل پرونده، ثبت مشخصات و صدور شناسنامه بهداشتی، واکسیناسیون علیه هاری، مصرف داروهای ضد انگلی داخلی و خارجی (جلدی)، تزریق واکسن دیستمپر برای سگ های قابل واگذاری و عقیم سازی برای سگ های قابل رهاسازی باشد. عقیم سازی باید در مراکز مجاز (دارای پروانه معتبر از نظام دامپزشکی استان) و در صورت فراهم بودن امکانات و ملزومات در درمانگاه دامپزشکی اختصاصی مجاز پناهگاه انجام شود.

حکیم مهر: ممنون از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید.