حکیم مهر: هنوز سال از نیمه نگذشته و در کنار تمامی خبر‌های شوکه‌کننده، مرگ چند کودک در دزفول، نکا و همدان به دنبال گازگرفتگی وهاری زنگ خطر مقوله سگهای ولگرد را مجددا به صدا درآورده است.
به گزارش حکیم مهر به نقل از مردم سالاری، هنوز سال از نیمه نگذشته و در کنار تمامی خبر‌های شوکه‌کننده، مرگ چند کودک در دزفول، نکا و همدان به دنبال گازگرفتگی و هاری زنگ خطر مقوله سگهای ولگرد را مجددا به صدا درآورده است.
وضعیتی که در گذر سنت به مدرنیته، دامن جوامع شهری را با ژست‌های روشنفکرانه‌ی حمایتگر گرفته و عواقبش گریبانگیر کودکان و سالمندانی که توان مراقبت از خود را ندارند می‌شود.
اتفاقی که در اغلب موارد پس از انتقال ویروسهاری به بدن انسان، منجر به مرگ شده و تصویری تیره و تلخ از حیوانات در اذهان عمومی خاصه کودکان باقی می‌گذارد. سیزدهم تیر روز ملی مقابله با بیماریهای مشترک انسان و دام نامگذاری شده‌است. بیماریهایی که قدمتی به دیرینگی رابطه انسان و حیوان داشته و امروزه شکل جدیدی به خود گرفته است. به این مناسبت «دکتر آراسب دباغ مقدم» دامپزشک و عضو هیئت علمی دانشگاه از منظر متفاوتی به این مقوله می‌پردازد.
بیماری مشترک بین انسان و دام
بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی(WHO) به آن دسته از بیماریها که به صورت طبیعی و نه در محیط آزمایشگاه از انسان به حیوان و بالعکس منتقل می‌شود، بیماریهای مشترک بین انسان و دام و یا اصطلاحا بیماریهای زئونوز می‌گویند.
از گذشته تا به حال
دباغ مقدم در ادامه به فراوانی و قدمت این گروه از بیماریهای مشترک بین انسان و دام می‌پردازد و می‌گوید: تعداد قابل توجهی بیماری مشترک بین انسان و دام وجود دارد که۳۰ تا ۴۰ نوع از این بیماریها مهم و قابل پیگیری هستند. بیماریهایی اعم از بروسلوز(تب مالت)، سل گاوی، سالک، کیست هیداتید،هاری، سالمونوز و کچلی‌های قارچی. قدمت بعضی از بیماریها نظیر سالک، سل گاوی و بروسلوز به دوره ابوعلی سینا باز می‌گردد. این مهم گواهی از دیرینگی این مقوله و لزوم پاسخ‌های علمی به آن را نشان می‌دهد؛ چرا که هم اکنون نیز بالغ بر ۷۵ درصد موارد بیماریهای نوپدید را بیماریهای مشترک دام و انسان شامل می‌شود.
تب مالت بر پایه اقتصاد دامداری!
این استاد دانشگاه فراوانی بیماریهای زئونوز را با عوامل محیطی و اجتماعی مرتبط می‌داند و می‌گوید: در شمال‌غرب و غرب ایران که شاهد اقتصاد بر مبنای دامداری هستیم، بروز بروسلوز( تب مالت) شایع‌تر است. زیرا از نظر اقتصادی انتقال شیر گوسفند به کارخانه جهت پاستوریزاسیون صرفه مالی ندارد، بنابراین اغلب محصولات لبنی سنتی برپایه شیرگوسفند به لبنیاتیهای محلی راه می‌یابند. لذا پر بیراه نیست که در این مناطق شاهد فراوانی موارد ابتلا به تب مالت باشیم. هم‌چنین در نقاطی از کشور که محل عبور و اسکان ایلات و عشایر هستند، بروزهاری به واسطه حضور سگهای گله بیشتر دیده می‌شود.
مرگ در یک قدمی هاری
دباغ مقدم با یادآوری آمار فزاینده ابتلا و مرگ به دنبال هاری در ایران به این ویروس به عنوان تهدیدی جدی در جوامع شهری اشاره می‌کند: هاری در زمره بیماریهای ویروسی است که از طریق گزش و یا حتی تماس با بزاق سگ آلوده به ویروسهاری به افراد منتقل و منجر به درگیری سیستم عصبی مرکزی می‌شود. به محض گزش یا تماس با حیوان آلوده، ویروس در یک بازه ۷۲ ساعته در بدن انسان حرکت کرده و نهایتا منجر به آلودگی سلولهای مغز و بروز آنسفالیت می‌شود. البته زمان طلایی نجات فرد، بستگی زیادی به فاصله محل گزش تا مغز دارد. اگر محل گزش در ناحیه گردن باشد نسبت به عضوی دورتر از مغز نظیر پا، این ۷۲ ساعت کوتاه‌تر و نجات انسان سخت‌تر است. نکته بسیار مهم در مواجهه با ویروس هاری اقدام سریع جهت مراجعه به مراکز Ret است. وجود ۷۰۰ مرکز شبانه روزی که در تمام طول هفته دایر هستند دلیلی بر لزوم اقدام فوری در مواجهه بهنگام و شاید جلوگیری از مرگ به دنبالهاری است. در این مراکز با تزریق سرم و واکسن ضدهاری در ۲۴ ساعت نخست پس از گزش، ممکن است بتوانند ویروس را قبل از رسیدن به مغز بی‌اثر کرده و جان انسان را نجات‌دهند.
پشت پرده هاری
اما علیرغم وجود چنین مراکز و دستگاههای پرشمار متولی آموزش این بیماری، شاهد روند افزایشی ابتلا بههاری هستیم. دباغ مقدم دلایل این روند افزایشی را چنین تبیین می‌کند: بعضا عدم آگاهی خانواده‌ها در مراجعه به مرکز تخصصی در اثر استرس و یا اهمال کاری می‌تواند زمان طلایی نجات انسان را کند. از طرفی به علت تعدد نهادهای درگیر با این مقوله که حدود۱۵ سازمان نظیر انستیتو پاستور، دانشگاه‌های علوم پزشکی، سازمان دامپزشکی، سازمان حفاظت از محیط زیست، شهرداری، دهیاری، وزارت کشور، وزارت دارایی به جهت تامین اعتبار، آموزش و پرورش به جهت آموزش به کودکان هم افزایی و تعامل مشترک بین ارگان‌ها به درستی صورت نمی‌گیرد. قاعدتا دخیل بودن بی نتیجه چنین دستگاههای عریض و طویلی در کنار رفتارهای مخرب شهروندان در غذادهی به سگهای بی سرپرست در بروز چنین آماری از ابتلا به هاری بی‌تاثیر نیست.
زنجیره انگلی غذادهی به سگ
این دامپزشک «برهم خوردن تعادل جمعیتی حیوانات توسط انسان» را علت مهم این افزایش ابتلا به هاری طی سال‌های اخیر می‌داند و معتقد است: حامیان حقوق حیوانات با غذادهی به سگهای ولگرد (بی سرپرست) سبب برهم خوردن تعادل جمعیتی اکوسیستم شده اند. از طرفی این اقدام در دراز مدت نیز به ضرر آن گونه حیوانی تمام می‌شود چرا که با غذادهی به سگ‌ها، ضمن از دست دادن توانایی شکار، افزایش زادآوری و فراوانی سگ‌ها را در حاشیه و اطراف شهر شاهدهستیم. به این ترتیب چرخه‌های انگلی نظیر کیست هیداتید در جوامع شهری گسترش می‌یابد. در فصول سرد سال نیز که غذا در طبیعت کم است، وجود این حیوانات منجر به آسیب حیات وحش و نابودی گونه‌های در معرض انقراض می‌شود.
جهان با سگ‌هایش چه می‌کند؟
وجود سگ در کنار مردم و به عنوان عضوی از خانواده، از تبعات زندگی مدرن و کاهش روابط انسانی است.
از دباغ مقدم واکنش غرب به عنوان صادرکننده الگوی زیست با حیوانات را می‌پرسم و می‌گوید: در اغلب کشورهای اروپایی با روش مشابه و ساده‌ای با این معضل بهداشتی، محیط زیستی و البته انسانی مواجهه شده اند. با ورود سگ ولگرد به شهر، شهروندان گزارش مشاهده حیوان را به مراجع ذیربط می‌دهند. سپس تیم مرتبط بلافاصله حیوان را گرفته و به پناهگاه‌هایی برای نگهداری، واکسیناسیون و انگل زدایی منتقل‌می‌کند. سپس در شبکه ای مخصوص جستجوی سرپرست برای حیوان مذکور ثبت شده و اگر در بازه معین برای آن حیوان سرپرست پیدا نشود با روشهای به‌مرگی یا اتانازی حیوان را معدوم می‌کنند. در چنین جوامعی اغلب سگهای خانگی با همین مکانیسم به خانه‌ها راه می‌یابند. لذا ما شاهد سگهای نژاد دار و غیر سازگار با اقلیم و بوم آن منطقه نیز نخواهیم بود. با این روش در کشور هلند ۲۰ سال است که بیماریهاری حذف شده است.
روش دیگری که به علت زمان بر بودن حصول نتیجه، در کشور ما مقرون به صرفه نیست، نگهداری سگ توسط NGO و یا پناهگاههای حیوانات است که در این صورت حیوان ضمن عقیم سازی واکسینه شده و مجدد به طبیعت بازمی‌گردد. به دنبال این اقدام پس از گذشت زمان زیادی شاهد کاهش تدریجی تعداد آنها خواهیم بود. روش قدیمی و غیرمرسومی هم که درگذشته در بعضی از شهرهای ایران انجام می‌شد کشتن حیوان با شلیک مستقیم گلوله بود که به لحاظ اخلاقی و انسانی تصویر ناخوشایندی برجای می‌گذاشت و این روزها کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ویژگی سگ هار
از دباغ مقدم چگونگی راه تشخیص سگ آلوده به ویروس هاری را می‌پرسم و وی به نکات مهمی اشاره می‌کند.
به طور کل عمر ویروس هاری در سگ ۱۰ روز است و پس از این مدت به علت درگیری سیستم عصبی مرکزی حیوان می‌میرد؛ نکته مهم توانایی بالقوه ابتلا ۵تا۶ انسان توسط هر سگ هار در این بازه است.هاری در سگ به دو صورت بروز می یابد: سگهار خشمگین که نه تنها به انسان که به اشیا بی جان نظیر لنگه کفش، چوب و حتی سنگ هم حمله کرده و بزاقش همواره آویزان است. تصویری که اغلب مردم از سگ هار دارند چنین تصوری است اما سگ هار آرام خطرناک‌تر از مورد قبل بوده، چرا که گوشه‌ای نشسته و اصطلاحا حالت افسردگی دارد. در این حالت کودک به بهانه بازی یا حتی آزار حیوان نزدیکش شده و مورد گازگرفتگی قرار می‌گیرد.
مواجهه درست
در پایان دباغ مقدم به مواجهه درست قبل و بعد از گزش سگ هار می‌پردازد و تاکید می‌کند: در صورت رویت سگی با ویژگیهای مذکور و یا رفتاری مشکوک به هاری، مردم حتما به سازمان دامپزشکی، شهرداری، آتش نشانی ها اطلاع دهند تا چرخه ویروس هاری با مرگ یک انسان متوقف نشود.
