تحقیق در عملیات؛ راهکاری برای بازنگری در رویه‌های ۶۰ ساله
دکتر سید حسین حسن‌زاده
پژوهشگر آینده‌پژوهی سلامت و امنیت غذایی
hassanzadehmirhossein@gmail.com
همکار ارجمند جناب آقای دکتر رسولی با طرح این سوال که چرا در ۶۰ سال گذشته در مبارزه با بیماری‌هایی مانند تب برفکی و بروسلوز توفیق چندانی نداشته‌ایم، به مطالب ارزشمندی اشاره داشته‌اند (اینجا). اندیشمندان معتقدند طرح سوال درست، نیمی از راه‌حل مسئله است. وقتی در سازمانی، سوال درست طرح نمی‌شود تبعا به جواب درست هم منتهی نمی‌شود. ضرب‌المثل معروفی است که می‌گوید: «وقتی همچنان روشی را به کار می‌گیرید که در گذشته استفاده می‌کردید، به همان نتایجی می‌رسید که در گذشته رسیده‌اید!».
در همه نقاط دنیا مهارت حل مسئله، یک مهارت مهم برای رسیدن به موفقیت است و به افراد و مدیران سازمان‌ها توصیه می‌کنند که آن را یاد بگیرند. مسئله، یک موضوع دشوار و پیچیده است که مانند یک مانع از رسیدن سازمان‌ها به موفقیت جلوگیری میکند. یان رابرتسون در کتاب «حل مسئله»، آن را به این صورت تعریف میکند: «وقتی وضعیت فعلی خود را می‌شناسید و می‌دانید که وضعیت مطلوب و هدف شما چیست؛ اما نمی‌دانید که با طی‌کردن چه مسیری می‌توانید از وضعیت فعلی به وضعیت مطلوب برسید با یک مسئله مواجه هستید». روش حل مسائل سازمانی، یکی از مهارت‌های کلیدی تقکر استراتژیک برای مدیران ارشد محسوب می‌شود که کسب آن به آموزش‌های نظری و عملی نیاز دارد.
یکی از روش‌های علمی که مشخص میکند برای رسیدن به هدف مطلوب از چه مسیری باید حرکت کرد استفاده از روش تحقیق در عملیات (Operation Research) است. تحقیق در عملیات به عنوان یکی از مهم‌ترین و پیشروترین شاخه‌های علمی در جهان امروز، با هدف بهینه‌سازی فرآیندها و تصمیم‌گیری‌های پیچیده در محیط‌های صنعتی، تجاری و خدماتی توسعه یافته است. این رشته با بهره‌گیری از مدل‌های ریاضی، تکنیک‌های آماری و الگوریتم‌های محاسباتی به سازمان‌ها کمک میکند تا با تحلیل دقیق مسائل، به راه‌حل‌های بهینه دست یابند. ویژگی بارز تحقیق در عملیات، نگاه کلی آن به سیستم‌ها و بهبود آن است و به جای آنکه بر یک یا چند جزء سیستم تمرکز کند تمام سیستم را مد نظر قرار می‌دهد. تحلیل‌گران تحقیق در عملیات معمولاً با مسائل جدیدی مواجه می‌شوند و باید تشخیص دهند که کدام‌یک از روش‌ها بیشتر با ساختار سیستم، اهداف بهبود، قیدهای زمانی و توان محاسباتی منطبق است. به همین دلیل نقش نیروی انسانی در تحقیق در عملیات، حیاتی است. رشته تحقیق در عملیات از گرایش‌های علم مدیریت در مقطع دکتری به شمار می‌آید.
در تاریخچه پیدایش تحقیق در عملیات، داستان جالبی روایت شده است که اشاره به آن خالی از لطف نیست.
در جریان جنگ جهانی دوم ارﺗﺶ ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ از ﮔﺮوﻫﯽ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻏﯿﺮﻧﻈﺎﻣﯽ درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﺎ بررسی یگان‌های ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻈﺎﻣﯽ، ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﺑﻬﺒﻮد آنﻫﺎ اراﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪ. ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﯾﺎدﺷﺪه ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﯽ ﯾﮑﯽ از اﻧﻮاع دﺳﺘﻪﻫﺎي ﺷﺶﻧﻔﺮه ﻧﻈﺎﻣﯽ، درﯾﺎﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از اﻓﺮاد اﯾﻦ ﮔﺮوه ﺑﯿﮑﺎر اﺳﺖ! اداﻣﻪي ﮐﺎوش و ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ در ﺟﺮﯾﺎن ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﯽ اول، ﺗﻮپﻫﺎي ﺟﻨﮕﯽ را ﺑﺮ ﭘﺸﺖ اﺳﺐﻫﺎ ﺣﻤﻞ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و وﻇﯿﻔﻪ ﻧﻔﺮ ﺷﺸﻢ رﺳﯿﺪﮔﯽ ﺑﻪ اﺳﺐﻫﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ. در ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﯽ دوم، دﯾﮕﺮ اﺳﺒﯽ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ اﻣﺎ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ روال ﭘﯿﺸﯿﻦ، ﻧﻔﺮ ﺷﺸﻢ در ﮔﺮوه ﺣﻔﻆ ﺷﺪه ﺑﻮد. اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ، اﻓﺰون ﺑﺮ ﮐﺎﻫﺶ اﻋﻀﺎي اﯾﻦ دﺳﺘﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﭘﻨﺞ ﻧﻔﺮ، در ﻧﻬﺎﯾﺖ، ﺑﻪ ﭘﯿﺪاﯾﺶ رﺷﺘﻪاي ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺎ ﻧﺎم ﺗﺤﻘﯿﻖ در ﻋﻤﻠﯿﺎت اﻧﺠﺎﻣﯿﺪ.
یکی از طرح‌هایی که با روش تحقیق در عملیات توسط اینجانب اجرا شد تحقیق در عملیات مربوط به واکسیناسیون تب برفکی در اوایل دهه ۸۰ در آذربایجان غربی بود که به نتایج قابل‌توجهی انجامید. یکی از یافته‌های این طرح در آن مقطع این بود که به‌خاطر شرایط سنتی گاوداری کشور، امکان رساندن مقدار کافی واکسن به زیر پوست دام به میزان قابل‌توجهی، پایین‌تر از حد مطلوب است. به‌همین‌خاطر با مطالعات انجام‌شده، راه حل مسئله، احداث محوطه‌های واکسیناسیون (Vaccination Yards) در مناطق روستایی تشخیص داده شد. بنابراین راهکارها و نقشه‌های اجرایی آن آماده شد. تامین منابع مالی و تعمیر و نگهداری اماکن، پیش‌بینی و لحاظ شد. روستاهای هدف مشخص و مقدمات اولیه برای اجرای پایلوت آن نیز فراهم شد. همچنین این ایده در سامانه پیشنهادهای سازمان دامپزشکی کشور نیز بارگذاری شد. ولی به دلیل عدم توجه و پیگیری سازمان از آن تاریخ تاکنون بلااستفاده مانده است. جالب این‌که در برزیل نیز محوطه‌های واکسیناسیون ساخته شده از چوب، در دورافتاده‌ترین مناطق این کشور برای واکسیناسیون تب برفکی و بروسلوز مورد استفاده قرار می‌گیرند.
با در نظر گرفتن جمیع جوانب، پیشنهاد عملی این است که مرکز تحقیقات سازمان دامپزشکی کشور و مرکز آموزش و پژوهش کاربردی، بخشی از پروژه‌های مصوب خود را به تحقیق در عملیات دامپزشکی اختصاص دهد تا ضمن بررسی دقیق مسئله، راه‌حل آن نیز نه با سلیقه‌ها و نظرات فردی بلکه بر اساس اصول علمی شناسایی و پیشنهاد شوند. ناگفته پیداست اراده مدیریت سازمان برای انجام تحقیق و اجرای دقیق نتایج آن تعیین‌کننده خواهد بود.
آنان که می‌فهمند عذاب می‌کشند و آنان که نمی‌فهمند عذاب می‌دهند سلام دکتر حسن زاده عزیز جالبه هیچ وقت سخنی از اساتید دانشگاه به این زیبایی در حکیم مهر نداریم. اساتید دانشگاه دنبال مقاله هستند نه چاره درد مردم ! راهکار خیلی ساده است افرادباسواد وباتجربه وعلمی وکاربلد رو بر پست مدیریتی فارغ ازگرایشات مذهبی بزارید نه هرکی که واجبات وفروع دین خوب بجا میاره این افراد اگر اعمالشون واقعن واقعی هست اجرشون ازخدا بخواهند نه ازمردم متاسفانه ضربه ای این چندسال مملکت ازاین قشر بظاهر متدین خورده هیچ دشمنی همچنین ضربه ای بما نزده 
