مدیریت تعارض منافع، پیشگیری یا مچ‌گیری!
دکتر مرتضی راعی
معمولا فسادها از جایی شروع می‌شود که افراد هم دسترسی به منافع شخصی و هم قدرت تصمیم‌گیری اداری دارند. تعارض منافع (Conflict of interest) موقعیتی است که فرد هنگام انجام وظایف شغلی‌اش بین منافع عمومی و منافع شخصی یکی را باید انتخاب کند. به عنوان نمونه فرض کنید مقام بلند پایه‌ای در وزارتخانه‌ای سهمیه ارزی وزارتخانه را اول به شرکت خصوصی خودش تخصيص دهد یا مدیری دولتی با شرکت مهمی که مراجعه‌کننده اوست، قرارداد مشاوره ببندد یا وزارتخانه‌ای صدور مجوز صادرات را به انجمنی تفویض کند و مدیر عامل انجمن و اعوان و انصارش براحتی صادر کنند ولی بنگاه‌های کوچک و متوسط از صادرات باز بمانند و یا مدیری برادرش را علی‌رغم نداشتن شرایط تحصیلی و... استخدام نماید و یا ...
تعارض منافع مانند پولشویی مفهومی به پیچیدگی حل تورم دو رقمی دارد. تعارض منافع الزاما خود فساد نیست بلکه زمینه‌ساز فساد است. در واقع تعارض منافع باید مدیریت و افشا شود تا منجر به فساد نشود. اگر بتوان تعارض منافع را زود شناسائی و مدیریت کرد، در بسیاری از موارد امکان وقوع فساد را در عمل کاهش و یا در نطفه خفه می‌کند. مدیریت تعارض منافع اقدامی کم‌هزینه‌تر و هوشمندانه‌تر از برخورد با فساد است. در یک کلام، مدیریت تعارض منافع از جنس پیشگیری است تا مچ‌گیری.
از مهمترین موضوعات تعارض منافع در وزارت جهاد کشاورزی وابستگی مالی مسئول فنی به کارفرما، تولید واکسن توسط رازی و کنترل آن توسط سازمان دامپزشکی نه یک ارگان مستقل مثل (CVMP) در اتحادیه اروپا، تولید غذا توسط وزارتخانه و نظارت بر سلامتی غذا توسط سازمان دامپزشکی و حفظ نباتات می‌باشد. (چند گزارش رسمی پایش ملی از وجود یا عدم وجود باقیمانده سموم و دارو در میوه و مرغ و... تا کنون مشاهده نموده‌اید؟ با احترام به جناب دکتر دستور که در زمان ریاست ایشان برای اولین بار پایش دارو و سموم و... در فرآورده های خام دامی به شکل ملی انجام شد.)
چه باید کرد؟
شوربختانه نگاه سیستماتیکی از ناحیه حکمرانی برای مدیریت تعارض منافع تقريبا وجود ندارد؛ به نوعی ما اول راه هستیم. اولین گام، اصلاح و تکمیل فرایندهای سازمانی با مشورت ذینفعان می‌باشد تا تعارض منافع حتى‌الامكان کمتر صورت بگیرد.
قرار گرفتن سازمان دامپزشکی و حفظ نباتات زیر نظر مستقیم ریاست جمهوری یا زیر نظر علوم پزشکی می‌تواند توان نظارتی این دو سازمان را بر تولیدات وزارت جهاد کشاورزی افزایش دهد؛ خواسته‌ای که سال‌هاست بدون نتیجه مطرح می‌شود. در شرایط موجود با توجه به سلسله مراتب اداری در وزارت جهاد کشاورزی، قدرت مانور این دو سازمان برای انجام وظایف ذاتی خود با محدودیت‌هایی روبروست.
استفاده از تجارب بین‌المللی و پیش‌کسوتان و دانش کارشناسان میدان و اساتید وطنی برای تولید محتوای کاربردی در رابطه با مدیریت تعارض منافع بسیار مفید می‌باشد.
افشا و توضیح «منافع» برای مدیران و کارشناسان دست‌اندرکار جهت هشیاری لازم چرخش شغلی برای مناصب حساس (همانند بانک‌ها) و ایجاد سامانه‌های شفاف اطلاعات برای مجوز پرداخت‌ها، ارز تحویلی و مناقصات از اهمیتی خاص برخوردار است.
در سطح درون سازمانی در ارتباط با نیروی انسانی، اولین گام آموزش دوره‌ای و منظم مدیریت تعارض منافع با بیان مصداق‌های ملموس به مدیران و کارشناسان و کارمندان است که چگونه تعارض منافع را گزارش کنند؟ در صورت افشای گزارش، چگونه از فرد گزارش‌دهنده حمایت شود؟ اجازه دادن به وقوع تضاد منافع و بی‌تفاوتی به آن چه تبعاتی خواهد داشت؟ بدیهی است نقش گفتگوی دوره‌ای با مدیران و کارشناسان و کارمندان برای تعمیق فرهنگ مدیریت تعارض منافع بسیار تاثیرگذار خواهد بود.
دادن آدرس ایمیل برای دریافت گزارشات در صورتی باید اجرا شود که به گزارشات رسیدگی و به فرد گزارش‌دهنده محرمانه یا غیرمحرمانه نتیجه رسیدگی اطلاع‌رسانی شود و یا در صورت نیاز با او نشست گذاشته شود و از او حمایت‌های قانونی صورت گیرد.
پیشنهاد می‌شود مرقومه وزین دکتر حسن‌زاده گرامی را با عنوان «مدیریت تعارض منافع، شاه‌کلید حکمرانی تحول در حوزه دامپزشکی» را در حکیم مهر مطالعه بنمایید (اینجا).
