سازمان دامپزشکی و ضرورت آمادگی آن در پاسخگویی به شرایط جدید - دکتر برزو پرهیزکار مهرآبادی

به بهانه شیوع سویه جدید تب برفکی

سازمان دامپزشکی و ضرورت آمادگی آن در پاسخگویی به شرایط جدید

دکتر برزو پرهیزکار مهرآبادی – دامپزشک

 با ورود سویه جدید ویروس تب برفکی که تفاوت سروتیپ آن با سویه‌های در گردش کشور با توجه به عدم وجود ایمنی متقاطع بین سروتیپ های مختلف تب برفکی، منجر به گسترش بیماری در جمعیت دامی کشور شده است، بحث و گفتگو در خصوص عملکرد سازمان دامپزشکی در مواجهه با این بیماری و پیشگیری و کنترل آن در محافل مختلف در جریان است. به همین بهانه، در این نوشتار به شرایط جدیدی اشاره می شود که چنانچه الزامات آن از سوی مدیران ارشد دولتی و مسئولان سازمان دامپزشکی درک نشود مقابله موثر با انواع بیماری های دامی از جمله سویه جدید تب برفکی با چالش های جدی مواجه خواهد شد.

شرایطی که عوض شده ولی تغییر آن هنوز به درستی درک نشده است:

الف) تغییر آستانه تحمل دامپروران نسبت به خسارت‌های بیماری های دامی:

تب برفکی در ایران یک بیماری بومی است و دست کم حدود 100  سال است که دامپروران ایران با آن مواجه بوده‌اند. به دلیل واقع شدن ایران در خاورمیانه و داشتن بیش  از 6300 کیلومتر مرز زمینی مشترک با کشورهای همسایه  هر چند سال یک بار سروتیپ جدیدی از ویروس تب برفکی به کشور وارد شده است و همچنین با جهش های ژنتیکی  در سویه های بومی نیز، هر از گاهی  سویه های خسارت بار جدیدی ایجاد شده اند که تمامی آنها تا زمان اضافه شدن آنتی ژن جدید به واکسن های مورد استفاده در کشور و اجرای واکسیناسیون عمومی و گسترده دامهای حساس، خسارتهای زیادی به صنعت دامپروری وارد می آورده اند. با این وجود در سالهای گذشته به دلیل حاشیه سود بالای صنعت دامپروری و عرضه گسترده نهاده های دامی با یارانه دولتی، دامداران از توان مقاومت و تاب آوری بیشتری در برابر خسارات تب برفکی و سایر بیماریهای دامی برخوردار بودند به نحوی که بسیاری از دامداران به ویژه پرورش دهندگان دام سبک کشور و دامداران سنتی اصولا نیاز چندانی به رعایت اصول بهداشتی و حتی واکسیناسیون به موقع و اصولی دام‌ها در برابر این بیماری احساس نمی کردند و مواجهه گاه به گاه با درصدی تلفات و خسارت به دلیل بیماریهای دامی از جمله تب برفکی برای بسیاری از آنها پدیده ای طبیعی و تقریبا پذیرفته شده محسوب می شده است؛ و اما رفته رفته با تغییر شرایط اقلیمی از جمله خشکسالی های پیاپی و همچنین شدت گرفتن  تحریم ها و کاهش یارانه های نهاده های دامی، هزینه های پرورش دام افزایش و حاشیه سود صنعت دامپروری کاهش یافته است. از سوی دیگر با توجه به افزایش هزینه های تولید، قیمت هر واحد دام یا هر واحد فرآورده دامی ( قیمت هر راس دام و یا هر کیلوگرم شیر یا گوشت و ... ) نیز  نسبت به سالهای گذشته افزایش قابل توجهی پیدا کرده است . مجموع این دو عامل ( کاهش حاشیه سود + افزایش قیمت هر واحد دام یا فرآورده دامی) آستانه تحمل دامپروران نسبت به بروز بیماری های دامی و خسارتهای ناشی از آنها را تا حد قابل توجهی کاهش داده است.

ب) کاهش ایمنی دام‌ها و افزایش احتمال بروز بیماری‌های واگیر دام:

در سال‌های اخیر به دلیل عوامل مختلف از جمله خشکسالی و افزایش قیمت نهاده های دامی، تغذیه مناسب دام‌ها که یکی از مهمترین عوامل موثر بر میزان ایمنی دام و مقاومت آن در برابر انواع بیماری هاست با چالشهای جدی مواجه شده است. همچنین با افزایش هزینه های دامپروری، توان مالی دامداران برای سرمایه گذاری در زمینه بهداشت دام کاهش یافته است و فاصله گرفتن از استانداردهای تغذیه ای و بهداشتی، احتمال بروز انواع بیماری های واگیر دامی را افزایش داده است. 

ج) افزایش حساسیت دستگاه‌های نظارتی:

 با شدت گرفتن جنگ تمام عیار اقتصادی دشمنان علیه کشورمان و افزایش قیمت کالاهای اساسی از جمله تولیدات دامی مانند گوشت قرمز، مرغ ، تخم مرغ، شیر و لبنیات  مبحث تامین امنیت غذایی به یکی از دغدغه های مهم  مسئولان کشور تبدیل شده و عملکرد وزارت جهاد کشاورزی به عنوان متولی اصلی صنعت پرورش دام و طیور و سازمان دامپزشکی به عنوان متولی تامین سلامت دام و محصولات دامی زیر ذره بین نهادهای نظارتی قرار گرفته است و مسئولان عالی‌رتبه کشور از این دو دستگاه نسبت به سال‌های گذشته انتظارات بالاتری دارند.

ناآمادگی سازمان دامپزشکی در پاسخگویی به شرایط جدید

در این میان سازمان دامپزشکی که نقش و اهمیت آن در سال‌های گذشته آنچنان که باید و شاید مورد توجه مدیران و تصمیم‌گیران کشور قرار نداشته است و اغلب در رایزنی با مسئولان ذیربط جهت فراهم کردن پیش نیازهای مقابله موثر با بیماریهای دامی از جمله جذب نیروی انسانی، اعتبارات و امکانات کافی و حتی اقناع مسئولان جهت لزوم اجرای اقدامات ضروری برای پیشگیری از بیماریهای دامی ناکام بوده است، با تغییر شرایط ذکر شده در پاسخگویی به انتظارات دامپروران، مرغداران، مدیران ارشد بالا دست و ارگان‌های نظارتی با چالش‌های اساسی روبرو شده است.

به طور خلاصه می توان گفت  با توجه به شرایط جدید، نیاز مبرم به تحولی شگرف در پایش، مراقبت و پیشگیری موثرتر از بیماری های مختلف دامی که برخی از آنها بیماری های مهم مشترک بین انسان و دام نیز محسوب می شوند به وضوح احساس می شود ولی دست یابی به چنین تحولی در کوتاه مدت و بدون توجه به الزامات آن دور از دسترس می نماید و لازم است فراهم کردن پیش نیاز های ضروری آن از جمله حمایت مدیران ارشد دولت از سازمان دامپزشکی جهت اخذ و اجرای تصمیمات علمی و تخصصی لازم، عدم مداخله غیرکارشناسی سایر دستگاه ها و سرمایه گذاری های گسترده جهت جبران عقب ماندگی سالیان گذشته در زمینه های متعدد مانند تامین نیروی انسانی متخصص و کافی در بخش دولتی، تقویت بخش خصوصی، آموزش عمومی دامداران، تحقیق و پژوهش، تجهیز آزمایشگاه ها، پژوهشکده ها و موسسات تحقیقاتی به فناوری های نوین، تخصیص اعتبارات لازم جهت تامین سریع واکسن ها، داروها و مواد بیولوژیک و تامین ابزار و تجهیزات مورد نیاز برای اجرای برنامه های پیشگیری از بیماریهای مختلف  در دستور کار مدیران و تصمیم گیرندگان قرار گیرد.

با وجود همه محدودیت ها و موانع  و با علم به پیچیدگی ها و دشواریهای پیشگیری و کنترل  بیماری تب برفکی که یکی از مسری ترین و خسارت بار ترین بیماری های صنعت دامپروری در جهان  به شمار می آید، امید می رود جامعه دامپزشکی کشور اعم از نیروهای شاغل در بخش دولتی و خصوصی با تلاش مضاعف و ارائه خدمات حرفه ای، علمی و تخصصی دامپزشکی در کنترل سویه جدید و به حداقل رساندن خسارات آن به صنعت دامپروری کشور موفق  باشند.