بیانیه جامعه اسلامی دامپزشکان درباره وضعیت دامپزشکی کشورمان به مناسبت روز ملی دامپزشکی

به نام خدا

تحلیل جامعه اسلامی دامپزشکان از

 وضعیت دامپزشکی کشور به مناسبت سالروز دامپزشکی

فرارسیدن چهاردهم مهرماه، "روز دامپزشکی"، را به تلاشگران  این حرفه در تمامی زمینه های آموزشی- تحقیقاتی، خدماتی، درمانی وبهداشتی تبریک عرض می نماییم. گرا میداشت دامپزشکی در چنین روز یا ایام مقارن آن، فرصتی را فراهم می آورد تا ضمن ارج گذاری به خدمات صادقانه شاغلین این حرفه، با یادآوری نقش و جایگاه دامپزشکی، جایگاه فعلی و آینده این حرفه مورد بررسی و نقادی هوشیارانه قرار گیرد و با شناخت دقیق تهدید ها و فرصتها راهبرد روشنی برای آینده تعیین شود. جامعه ما اکنون در شرایطی قرار دارد که اکثریت مردم و غالب دست اندر کاران بر وجود مشکلات و نابسامانیهای اساسی در زمینه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی اذعان دارند. تصمیم گیریهای خلق الساعه و سوء مدیریتهای وسیع  باعث گردیده معضلاتی  چون گرانی،  فقر، فساد، بیکاری، تبعیض، بی عدالتی و پائین بودن شاخص های سلامتی به صورت کریه در جامعه ایران علی رغم برخورداری از پیشینه غنی فرهنگی و تمدنی و سرمایه های لایزال طبیعی، نمایان گردد. باید اذعان کرد تمامی جناح ها، سلائق و جریانات اجتماعی-سیاسی و مجامع صنفی اعم دولتی و غیر دولتی، اعم از کسانیکه در مسند قدرت بوده اند، یا به نوعی حامی روندهای نادرست بوده و حتی کسانیکه سکوت کرده اند  کم و بیش در ایجاد چنین وضعیتی نقش داشته اند. لذا در این شرایط بحرانی به جای متهم کردن دیگران و انگشت اشاره داشتن به طرف رقیب بایستی عزم جدی در جهت برون رفت از این وضعیت در جامعه ایجاد شود. اولین قدم در این راستا پذیرش اشتباهات و توجه بیشتر به نقش بی بدلیل مردم در سرنوشت جامعه، نگاه امیدوارانه به آینده و ایجاد همفکری و سهیم کردن تمامی شهر وندان در توسعه و پیشرفت کشور می باشد.  

معضلات و نارسائیهای بخش دام و دامپزشکی کشور نیز جدا از مشکلا ت کلان اجتماعی و اقتصادی حاکم بر جامعه نیست، به عبارت دیگر می توان گفت که برای ایجاد تحول اساسی در جامعه، می بایست در هر بخشی از امور و بطور هماهنگ با سایر بخشها، اصلاحات بنیادی در دیدگاهها، بر نامه ریزی ها و روشهای اجرایی ایجاد شود. امید است که عدم موفقیت برنامه ها و سیاسیت گذاری های یک دهه اخیر، مسئولین بلند پایه و تصمیم سازان کلان کشوری را به این باور رسانده باشد که تجدید نظر در سیاستها و برنامه ها و روشهای مدیریتی برای اداره کشور امری اجتناب نا پذیر می باشد. پر واضح است که بخشی از این نارسائی ها ریشه در  بی توجهی مسئولین به توسعه متوازن، پایدار و همه جانبه متکی بر دانش و تجربه بشری در سیاستهای کلان مسئولین و بخش دیگر به دلیل ناتوانی برنامه ریزان، سیاستگزاران و مدیران اجرایی در استفادة بهینه از سرمایه های ملی و ساماندهی امور اجرائی،  و عدم توجه به توانمندی  های لایزال  مردمی  در  بخش خصوصی می باشد. سطحی نگری و عدم حاکمیت اندیشه و تفکرکارشناسی، بکارگیری مدیران  ناتوان و بعضاً فرصت طلب در مدیریتهای اجرایی کشور سبب دلسردی، بی انگیزگی و طرد اافراد لایق، شایسته و متعهد گردیده که نتیجه آن منجر به عدم کارایی و ناتوانی دستگاههای اجرایی در اجرای برنامه های توسعه اقتصادی و اجتمادی شده است. بدین لحاظ جامعه اسلامی دامپزشکان ایران در آستانه 14 مهر  و روز دامپزشکی، فرصت را غنیمت شمرده و با توجه به تجربیات طولانی و گسترده در زمینه های مختلف، آموزشی، اجتماعی اجرایی و برنامه ریزی، دیدگاه های خود را  به طور خلاصه  در خصوص وضعیت فعلی امور دام و دامپزشکی کشور، بیان می دارد:

1 ) ایجاد اشتغال، تامین غذا، ایجاد امنیت غذایی و تامین بهداشت دام و به تبع آن سلامت و بهداشت انسان، یکی از اساسی ترین وظایف، حکومت وکارگزاران دستگاههای اجرایی می باشد. عواملی چون گرسنگی، سوءتغذیه  و عوارض ناشی از بیماری های دامی مشترک با انسان، می تواند منشاء بسیاری از معضلات و مشکلات اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی  باشد. از آنجائیکه افزایش تولیدات غذایی به علت محدودیت منابع و امکانات از جمله آب، زمین های قابل کشت ، مراتع مستعد و... صرفاً با توسعه کمی امکان پذیر نمی باشد، استفاده از علم و تکنولوژی مناسب، برنامه ریزی و اعمال مدیریت های صحیحدر جهت افزایش بهره وری امری و بالا بردن میزان تولیدات امری اجتناب ناپذیر است. 

2 ) بدلیل پیشرفت برق آسای علم و تکنولوژی، گستردگی ارتباطات و سهولت در دستیابی به نیازهای علمی جهان امروز علی بطور مستمر و فزاینده مواجه با افزایش بهره وری در زمینه های مختلف تولید از جمله صنعت دام و طیور در جهان روبرو می باشد. اما متاً سفانه میزان این بهره وری در ایران پایین تر از استاندارد جهانی و در بعضی موارد با شاخص منفی نگران کننده ای نسبت به متوسط جهانی روبرو هستیم. این در حالی است که در دو دهه اخیر سرمایه گذاری وسیعی در صنعت دام و طیور به علت استقبال عظیم مردم و مشارکت سازمان یافته بخش خصوصی، انجام شده است. لیکن در تحقق بهره وری مناسب از این سرمایه گذاری ها که از وظایف مدیران، برنامه ریزان و کارگزاران اجرایی می باشد، از رشد مناسبی برخوردار نبوده ایم. دلیل این امر عدم وجود یک برنامة فعال، مدون و مستمر در جهت حفظ و حراست  و بازدهی  مناسب از این سرمایه ها بوده است. عدم وجود قوانین و برنامه های تضمینی برای تداوم سرمایه گذاری های مردمی یکی دیگر از مغضلات بخش امور دام و دامپزشکی کشور می باشد.

3 ) هرچند استفادة بهینه از تمامی عوامل مؤثر در بهره وری در واحد دام از قبیل اصلاح نژاد، اصلاح مدیریت پرورش، تغذیه و ا فزایش آگاهی دامداران و جلب مشارکت آنان از اهمیت بالایی بر خوردار است، لیکن مبارزه همه جانبه با بیماریها (اعم از دامی و مشترک بین انسان و دام) و تأمین مطلوب بهداشت دام، بایستی از اولویتهای اساسی در تصمیم سازیها و اجرای برنامه های ملی بخش دام و دامپزشکی کشور باشد. متاً سفانه پس از سالها مبارزه و کنترل بیماری های دامی، هنوز درکنترل و مهار بسیاری از بیماریهای بومی کشور که  سالهای مدیدی است خسارات جبران ناپذیر اقتصادی و بهداشتی بر کشور وارد می سازند، توفیق قابل قبولی بدست نیامده است. علی رغم تلاشها و اقدامات گوناگون و صرف هزینه های کلان، هم اکنون مجبور به انجام  واکسیناسیون برعلیه اکثر بیماریهای شایع آنهم بصورت ناقص می باشیم. به نظر می رسد سازمان ها و نهاد های مسئول فاقد برنامه های مشخص ملی و منطقه ای در جلوگیری  از ورود و شیوع  بیماری های جدید الانتشار دامی و پیش بینی امکانات مورد نیاز برای تشخیص و برخورد سریع  با آنها  می باشند. تا کنون نقشه راه و برنامه جامع و مدونی برای کنترل بیماری های دامی ارائه نشده است و در اجرای بسیاری از برنامه های مبارزه و کنترل بیماریها به علت عدم جامعیت و بی توجهی به ابعاد فنی، اجتماعی،  فرهنگی و جغرافیایی، از توفیقات لازم برخوردار نبوده است. وجود تنوع درسیستم دامداری، فرهنگ حاکم بر مدیریت دامداری ها و جابجائی مستمر دام عشایر و عدم ایجاد هماهنگی، تفکیک و تبین مسئولیتها در بین دستگاههای اجرایی مرتبط، از جمله عواملی هستند که در برنامه ریزی و تعیین نقشه راه بایستی مد نظر قرار گیرد. 

4 ) امروزه نقش بی بدیل دامپزشکی در بهداشت عمومی و تاً مین سلامت مردم به ویژه در مبازه با بیماریهای مشترک بین انسان و دام غیر قابل کتمان می باشد. هم اکنون در بسیاری از کشورهای پیشرفته، وظایف، برنامه ها، ساختار اجرایی و امکانات متناسب برای به انجام رساندن این ماً موریت مهم در بخش دامپزشکی تدوین شده است. متأسفانه در سازمان دامپزشکی کشور، این بخش از وظایف از نظر قوانین، مقررات، نیروی کارشناسی، ساختار و تشکیلات اجرایی در ابتدایی ترین وضعیت قرار دارد. از طرفی، در اکثر این کشورهای پیشرفته بسیاری از وظایف اولیه مربوط به تأمین سلامت غذاهای با منشاء دامی به دامپزشکی واگذار شده و همکاری تنگاتنگ و تعریف شده ای بین دامپزشکی و بخش بهداشت انسانی در نحوه انجام این وظیفه مهم بر قرار می باشد. ولی متأ‌سفانه در ایران  برنامه مشخص و راهبردی در این خصوص وجود ندارد و جایگاه و نقش دامپزشکی در این عرصه بسیار کمرنگ و در سایه می باشد.  

5 )  یکی از مشکلاتی که در سالهای اخیر بر مجموعه مشکلات دامپزشکی و دامپروری کشور افزوده، واردات بی حد و حصر فرآورده های دامی و دام زنده به کشور است. این واردات بی رویه گوشت و دیگر فرآورده های دامی از خارج که با دخالت و اعمال نفوذ افراد و دستگاههای غیر مسئول و ذی نفوذ وبه بهانه تنظیم بازار انجام می گیرد، موجب رکود و تعطیلی بسیاری از واحد های تولیدی کوچک و بزرگ گردیده و میزان سرمایه گذاری در بخش تولید را به شدت کاهش داده است. از طرف دیگر، واردات دام زنده از نقاط مختلف جهان که از نظر نوع و شیوع بیماریهای مختلف ناشناخته  می باشند و متأسفانه با سکوت و یا رضایت دستگاههای مسئول نیز همراه بوده است، موجب ورود و شیوع بیماریهای متعدد غیر بومی تا عمق استانهای کشور شده است   

6 )  بخش مهمی از مشکلات و معضلات موجود در بخش دام و دامپزشکی ناشی از ضعف وکاستی در سیاستها، ساختار اجرایی، برنامه ها و عملکرد مدیریتی دامپزشکی می باشد. علی رغم رشد کمی و کیفی و توسعه فنی- تخصصی این حرفه و بعد از گذشت حدود یک قرن از تاًسیس دامپزشکی در کشور، هنوز ساختار اجرایی و مدیریتی متناسب با نیازها و ظرفیتهای علمی –فنی این حرفه، ایجاد نشده  است. یا، حد اقل می توان گفت که در تدوین سیاستها و برنامه ریزهای کلان کشوری، ظرفیتهای فنی- تخصصی و جایگاه مهم این این حرفه در توسعه و پیشرفت جامعه مورد غفلت واقع شده است.  ساختار مدیریتی نامناسب از نظر فنی و کارشناسی و قرار دادن تشکیلات اجرایی دامپزشکی در سطوح نازل مدیریتی در وزارت متبوع، یکی از عوامل مهمی است که باعث گردیده این سازمان فنی- خدماتی در برقراری سیستم تشخیص ، تحقیق و مبارزه با بیماریها و حفظ و ارتقای  بهداشت عمومی از توانمندی ها و رشد و توسعة مناسب  برخوردار نباشد . 

7 ) افزایش بی رویه دانشکده های دامپزشکی و رشد بی حد وحصر کمی و فاقد توانمندیهای فنی- تخصصی دانش آموختگان یکی دیگر از معضلات بخش دامپزشکی است. هر چند ایجاد بی رویه و بی حد و حصر مؤسسات و مراکز آموزش عالی که غالباً هم فاقد حداقل استانداردهای لازم می باشند و وجود انبوه دانش آموختگان بیکار و سرگردان یکی از معضلات جدی حال حاضر کشور می باشد، اما این معضل در بخش دامپزشکی به علت نوع مدرک، اختصاصی بودن حرفه و محدودیت منابع کار، نمود بیشتری پیدا کرده است. این افزایش بی رویه در  تأسیس دانشکده های جدید وبالا بردن ظرفیت کمی پذیرش دانشجو علاوه بر بیکاری، افت شدید علمی و تنزل شأن و جایگاه فنی-تخصصی دامپزشکی را بدنبال داشته است. طبق آمارهای موجود تعداد پذیرش سالانه دانشجو در مقاطع مختلف دامپزشکی بیش از یک هزار و پانصد نفر می باشد که بیش از چند برابر تعداد کسانی است که  جذب بازار کار می شوند. این افزایش بی رویه دانش آموختگان در حالی صورت می گیرد که با توجه به سیاستهای ناکارآمد و عدم پشتیبانی جدی از صنعت دام و طیور، در کشور با کاهش آمار دام و تولیدات دامپروری  و همچنین کاهش میزان سرمایه گذاری در این بخش روبرو هستیم.

8 ) بی توجهی به نقش و جایگاه بخش خصوصی و مجامع صنفی و حرفه ای یکی از مشکلات ساختاری بخشهای اجرایی کشور ازجمله دامپزشکی است. هم اکنون در اکثر کشورهای پیشرفته یا در حال پیشرفت، نهادها، مجامع و صنوف بسیار فعال و قدرتمندی وجود دارند که با حمایت قانون و داشتن پشتوانه قوی مردمی، بسیاری از وظایف اجرایی، آموزشی و تحقیقاتی دامپزشکی را عهده دار هستند. این مجامع و نهاد هایی خصوصی و تخصصی بدون اینکه در سایه بخشهای دولتی قرار گرفته باشند، بطور سیستماتیک و قدرتمند و پا به پای نهادهای دولتی مربوطه در بسیاری از وظائف حرفه ای دارای نقش بوده و مانع از ایجاد انحصار، تمرکز گرایی مخرب و دیوانسالاری دولتی در امور و اجرایی و فنی می گردند. سازمان نظام دامپزشکی یکی از این مجامع است که می تواند به عنوان هماهنگ کننده و واسطه بخش خصوصی با بخش دولتی در جهت هم افزایی توان اجرایی و فنی دامپزشکی ایفای نقش نماید. این سازمان با توجه به در اختیار داشتن تعداد زیادی از اعضای حرفه ای و تخصصی در سطوح مختلف از کاردانی تا دکتری تخصصی و گستردگی آن در اقصی نقاط کشور، می تواند به عنوان بازوی توانمند فنی- حرفه ای و اجرایی در کنار سازمان دامپزشکی نقش مؤثری در انجام وظائف حرفه ای و پیشرفت و توسعه خدمات دامپز شکی کشور بر عهده گیرد. اما این سازمان بعد از گذشت حدود یک و نیم دهه از تاًسیس آن هنوز نتوانسته نقش و جایگاه ابتدایی خود را در حرفه دامپزشکی پیدا کند. یک از مشکلات اصلی این سازمان شبه دولتی بودن آن است که متاً سفانه با انتصاب تعداد زیادی از مدیران دولتی شاغل در بخش های دامپزشکی به عنوان اعضای شورای مرکزی، سبب کاهش کارآمدی ا ین سازمان به  عنوان یک نهاد به ظاهر غیر دولتی شده است. ضعف ساختاری از یک طرف و مداخله های فراقانونی و فرا بخشی مدیران و دستگاههای دولتی کاهش توان مندی این سازمان و ایجاد اختلاف در ارکان تصمیم گیری آن را بدنبال داشته است. مزید بر اینها، اختلافات شخصی ایجاد شده بین مسئولین سازمان نظام و سازمان دامپزشکی کشور، عدم رعایت بی طرفی وزیر محترم جهاد کشاوری و بی توجهی ریاست جمهوری در جهت فیصله بخشیدن در صدور حکم ریاست سازمان نظام، باعث گردیده است که مدت بیش از یک سال این سازمان در بلاتکلیفی عمیق قرار گیرد. بدیهی است با گذشت زمان، اختلافات و منازعات ایجاد شده بین این دو تشکیلات عمیق تر خواهد شد و سبب ضعیف تر شدن ساختار و توانمندیهای طرفین، ایجاد دلسردی و یاً س در بین نیروهای دامپزشکی گردیده است. لذا و جود اختلافات و ناهماهنگی بین این دو سازمان از دیگر معضلات دامپزشکی است که در نهایت سبب بروز خسارت بیشتر به صنعت دام و دامپروری، بهداشت و سلامتی جامعه می گردد. بخشی از این معضل به دلایل ضعف و تدخلات قانونی، مشکلات ساختاری و روشن نبودن و ظایف و اختیارات طرفین می باشد، و بخش دیگر ناشی از ضعف و توان مدیریتی، مداخله دادن سلائق و خصلتهای شخصی در مدیریت، پاسخگو نبودن و عدم نظارت و ارزیابی مدیران  در دستگاهها می باشد.

9 ) پر واضح است که بیان معضلات و نارسائیها، نا  فی زحمات بی وقفه و گسترده کادر فنی و اجرایی خدوم دامپزشکی در اقصی نقاط کشور نبوده و نخواهد بود. تلاشهای طاقت فرسای نیروهای فنی، اجرایی و ادرای دامپزشکی که گاهی در بدترین شرایط و صعب العبور ترین و دور افتاده ترین نقاط کشور در ارائه خدمات به هموطنان خود دریغ نمی ورزند، بر کسی پوشیده نیست. لیکن، بنا به دلایلی که در بالا بیان گردید از جمله بکارگیری این نیروی عظیم انسانی متخصص در برنامه هایی با توان کارشناسی ـمدیریتی ضعیف و عدم برنامه ریزی صحیح در استفاده از این توانمندیها، بهره ور ی و توفیق لازم کسب نمی گردد و عملاً سبب به هرز رفتن بخش عظیمی از نیروهای متخصص، سرمایه و امکانات بکار گرفته شده می شود. از جمله نتایج حاصل از این روند معیوب می توان به شیوع بیماری های مهلک مثل تب برفکی اشاره کرد که طی سالهای اخیر به طور بی سابقه ای، کشور را در نوردیده و خسارات فراوانی را به صنعت دامداری کشور وارد آورده و بسیاری از دامداری ها را به ورشکستگی ویا تعطیلی کشانده است. یا، بیماری آنفولانزای طیورکه افزون بر ضایعات ناشی از بیماریهای بومی موجود کشور مثل نیوکاسل ، گامبورو و.. بعنوان یک بیماری غیر بومی، صنعت طیور را با بحران شدید مواجه ساخته و خسارات حاصل از آن به حدی می باشد که تضمین سرمایه گذاری از تولید کنندگان این بخش سلب شده است و سالانه میلیاردها تومان به کشور ضرر و زیان وارد می سازد.  لذا شورای مرکزی جامعه اسلامی دامپزشکان ایران به عنوان عضو کوچکی از خیل عظیم نهادهای مردمی، ضمن قدردانی و تشکر از تمامی تلاشگرا ن  حرفه دامپزشکی، بر خود واجب می داند که انتقادات، خواسته ها و دیدگاههای کارشناسی خود را بطور صرح و روشن با مردم و همکاران حرفه ای خود در میان گذارد. ما بر این باور هستیم که علیرغم وجود مشکلات جدی و اساسی  در بخش دام و دامپزشکی که بی ارتباط با مشکلات کلان کشور نمی باشد، با بررسی و نقادی هوشیارانه و شناخت دقیق تهدید ها و فرصتها می توان راهبرد روشنی برای آینده تعیین نمود. لذا از تمامی نیروها و شاغلین حرفه دامپزشکی تقاضا مندیم با استفا ده ازخرد جمعی و تحلیل منطقی رویدادهای پیرامونی خود، مدد گرفتن از دانش و تجربیات پر بار موجود در مجموعه دام