حکیم مهر - حضور انسان در زیستگاه‌های حیوان وحشی، همواره بحث داغ دو گروه بوده است؛ یکی اهالی اقتصاد و صنعت و معدن و دیگری طرفداران محیط‌زیست.
امروزه همه کشورهای جهان با این موضوع دست‌به گریبانند که در بیشتر موارد هر یک از طرفین تلاش می‌کند دیگری را مغلوب کند، انگار که هیچ راه میانهای وجود ندارد. در این گیرودار خوشبختانه می‌توان نمونه‌های موفقی از همزیستی انسان و حیوان وحشی یافت بی‌آنکه زیانی متوجه صاحبان سرمایه و بنگاه‌های اقتصادی شود یا آسیب جدی به حیات وحش وارد آید. معدن سرب و روی مهدیآباد واقع در 115کیلومتری جنوب شرق یزد یکی از این موارد نادر است.
پیشینه: در اوایل دهه 1330خورشیدی، پیش از آنکه این منطقه، عنوان «حفاظتشده» به‌خود بگیرد، شرکت دولتی تهیه و تولید مواد معدنی ایران اقدام به گمانهزنی برای جستوجوی سرب، روی، منگنز و نقره در جایی کرد که امروزه با 165میلیون تن ذخیره فلزی، 18میلیارد دلار ارزش دارد و یکی از پنج معدن مهم سرب و روی جهان به شمار می‌رود. چند دهه بعد، از سوی سازمان محیط‌زیست، منطقه بزرگی از مهدیآباد به‌عنوان حفاظتشده اعلام و مطابق آن، هرگونه فعالیت صنعتی و معدنی با محدودیتهای خاصی مشروط شد تا محیط‌زیست منطقه آسیب نبیند.
خشکسالی، زمینه ساز دوستی
تا زمانی که آب و علف کافی در این منطقه حفاظتشده برای جانوران وحشی وجود داشت، معدنچیان و حیوانات وحشی هر یک دور از هم به‌کار خویش مشغول بودند ولی با تغییرات آب و هوایی چند سال اخیر، کمکم زندگی برای جانوران وحشی تنگ آمد و آنها ناگزیر شدند به آدمیان روی آورند؛ شاید که به جای شکار، نوازش شوند و این آغاز یک دوستی پابرجا بود که میان معدنکاران و جانوران پدید آمد. از آن زمان تا‌کنون، انگار حیوانات وحشی، بخشی از وجود خود معدن شده اند.
آب حیات: وقتی در اوایل انقلاب، معدنکاران برای یافتن رگه‌های بیشتری از کانیهای زیرزمینی، یک چاه اکتشافی به ژرفای 350و قطر 9متر زدند تا سرب و روی و منگنز بیابند، کسی گمان نمیبرد این چاه بسیار بزرگ، روزی سیراب‌کننده خیل حیواناتی باشد که از بیآبی کویر یزد به جان آمده اند.
سعید صمدی مدیر معدن میگوید: «تنها منبع قابل توجه آب در منطقه همین چاه است. بدین‌منظور بشکه‌هایی مجهز به شیر شناور ساختهایم تا به‌صورت خودکار آب مورد نیاز این حیوانات را تأمین کنند.» از سوی دیگر، خشکسالی باعث شده در فصل گرما، تقریبا هیچ علفی برای قوت لایموت حیوانات یافت نشود اما انسانی که حضور حیوان وحشی در محیط کاری خود را پذیرفته است، نمی‌تواند بیتفاوت باشد و لذا معدنکاران دست‌به‌کار شدهاند تا چرخه همزیستی مسالمتآمیز تکمیل شود. صمدی میافزاید: «در تابستان و اوایل پاییز ماهانه حدود 700هزار تومان علوفه خشک خریداری میکنیم تا این حیوانات از حداقل خوراک باز نمانند.»
دفاع از حیوانات: دوستی میان معدنکاران و حیوانات وحشی کار نیروهای حفاظتی سازمان محیط‌زیست را آسان کرده است؛ زیرا بخش انتظامات معدن تنها نگهبان تجهیزات معدنی و اموال دولتی نیست. آنها در عین حال مدافع جان حیوانات بیدفاع در برابر تفنگ شکارچیان غیرمجاز نیز هستند. صمدی میافزاید: «در محدوده 20کیلومتری معدن به جز معدنکاران کسی اجازه رفت‌وآمد ندارد و اگر صدای تیری شنیده شود، انتظامات معدن همانند پلیس به سراغ شکارچیان می‌رود.»
زباله‌های انسانی
در یک معدن بزرگ که از مناطق شهری دور است، زباله‌های انسانی شامل پسماند غذایی،کاغذ و... معمولا در گوشهای از کارگاه ریخته میشوند ولی در معدن مهدیآباد یزد چنین کاری می‌تواند سلامت حیوانات مهمان را به خطر بیندازد. چه‌بسا خوردن بخشی از پسماند غذایی انسان، باعث بیماری‌های گوناگون در این حیوانات بشود. از این نظر نیز اهالی معدن، کمی به‌خود زحمت داده و زباله‌های انسانی را به فاصله دوری برده و در آنجا به خاک میسپارند.
سخن پایانی: حکایت همزیستی انسان و حیوان‌وحشی در معدن سرب و روی مهدیآباد یزد، سرمشق جالبی برای سایر مناطق مشابه در سراسر ایران است تا بدون کشمکشهای رایج میان حافظان محیط‌زیست و صاحبان بنگاه‌های اقتصادی، بتوان ضمن بهرهبرداری از طبیعت خدادادی، از نابودی حیات‌وحش و همچنین پوشش گیاهی جلوگیری کرد. چه بسا این معدن در آینده کارکرد دیگری پیدا کند و پذیرای جهانگردان و علاقهمندان طبیعت و حیات وحش نیز باشد!
