پرندگان، شاخص سلامت محیط

پرندگان را می‌توان قهرمانان کره زمین دانست که گویا تنها برای بقا خلق شده‌اند. نه یخ‌های قطب جنوب و نه گرمای مناطق حاره نمی‌تواند روند زندگی آنها را مختل کند، پرندگان در صحراها، تالاب‌ها، اقیانوس‌ها، قلب صخره‌های پرشیب و خطرناک، توندراهای فاقد درخت، کوهستان‌های مرتفع و حتی نقب‌های زیرزمینی مناطق لم‌یزرع در تلاش برای بقا هستند.

به گزارش جام جم، برخی پرندگان بدون کوچک ترین وقفه روزها پرواز می کنند، آنها در حالی مسافت های طولانی و بعید را می پیمایند که مخاطرات بی شمار همچون توفان های مهیب و شکارچیان نیز دائما آنها را تهدید می کند.

با وجود تمام مخاطرات و سختی ها باز هم پرندگان هر ساله بدون کوچک ترین اشتباه در محل مشخص و معین رحل اقامت می افکنند. پرندگان تقریبا در تمام اکوسیستم های کره زمین رسوخ کرده اند. آنها موفق شده اند ابعاد و حتی رنگ بدن خود را با شرایط حاکم بر محیط سازگار کنند. پرندگان در گرده افشانی، پخش دانه گیاهان، حفظ تالاب ها، پاکسازی لاشه و مردار از روی زمین و حاصلخیزی زمین ها، مراتع و جنگل ها نقشی اساسی ایفا می کنند، اما واقعیت تلخ اینجاست که این قهرمانان بشدت در معرض خطر هستند.

تازه ترین تحقیقات موسسه بین المللی بردلایف نشان می دهد یک هشتم پرندگان یعنی حدود 1300 گونه در معرض خطر انقراض قرار دارند و متاسفانه شرایط اغلب آنها نیز روز به روز وخیم تر می شود. همه اینها در حالی است که تعداد قابل ملاحظه دیگری از گونه ها از قطبین گرفته تا مناطق حاره از نظر جمعیتی رو به کاهش هستند. تحقیقات موید آن است که سبد تنوع زیستی شمال آمریکا در حال سقوط آزاد است چنانچه حتی جمعیت هایی نظیر چکاوک های چمنزار نیز بشدت رو به کاهش هستند. وضع پرنده های تیزپرواز نظیر پرستوها (بادخورک ها) و چلچله ها نیز تعریفی ندارد.

ارزیابی جمعیت این پرنده ها نشانگر کاهش گسترده در اروپا و آمریکای شمالی است. جمعیت عقاب ها، کرکس ها (دال ها) و دیگر پرندگان شکاری نیز در سراسر آفریقا رو به کاهش است. وضع جمعیتی پرندگان شکاری در خاورمیانه نیز قابل تامل است چنان که پرندگانی همچون دلیجه، ترم تای، لیل، لاچین، بالابان، شاهین، سارگپه معمولی، سارگپه پرپا و تعدادی دیگر از پرندگان سرزمین مادری ما، ایران نیز در زمره پرندگان حمایت شده قرار دارند. کلونی های پرندگان دریایی نظیر گیله مات ها و پافین ها در شمال آتلانتیک نیز آرام آرام در حال ناپدید شدن هستند.

در این میان وضع پرندگان ساحلی نظیر تلیله حنایی در نیمکره غربی قابل تامل توصیف شده است. تلیله حنایی یکی از مهاجران عبوری کشور ما نیز بوده که در سواحل گلی و شنی به تعداد اندک مشاهده شده است.

در مجموع تلیله ها، کفچه نوک ها، پلیکان ها و لک لک ها ازجمله پرندگان مهاجری هستند که جمعیت آنها بالاخص در محدوده های جزر و مدی دریای زرد (بخش شمالی دریای شرق چین) در معرض خطر قرار دارد. طوطی های استرالیایی و آمریکای جنوبی نیز در حال جدال فرسایشی برای بقا هستند. حتی برخی پنگوئن های قطب جنوب نیز در رنج و سختی هستند.

پرندگان در عین این که آواز می خوانند، صحبت هم می کنند. آنها با زبان بی زبانی به ما می گویند که علت کاهش جمعیت آنها؛ تحلیل و تخریب مکان های زندگی و جوجه آوری آنها از جمله تالاب ها، رودخانه ها، جنگل ها و دشت هاست. حتی منابع غذایی آنها نیز روز به روز کمتر می شود و از سوی انسان به یغما می رود. این روزها پرندگان بیشتر و بیشتر تهدیدات محیط زیست را به انسان یادآور می شوند. بیوشیمی همان زبان رمز پرندگان است که به ما هشدار می دهد تهدیدات زیست محیطی حتی می تواند سلامت انسان ها را نیز در معرض مخاطره جدی قرار دهد. امروزه دانشمندان با استفاده از آنالیز سلول های پرندگان به این نتیجه رسیده اند که صدای سیگنال های هشداردهنده از اکوسیستم های سر اسر جهان روز به روز واضح تر شنیده می شود.

قناری ها از سال ها پیش همراه و حامی معدنچیان بوده​اند. معدنچیان با بردن یک قناری با خود به داخل معدن، از وضع هوای زیر زمین آگاه می شدند و اگر قناری داخل قفس غش می کرد، فورا می فهمیدند میزان دی اکسیدکربن داخل معدن بشدت بالا رفته است. این نقشی است که امروز دیگر گونه های پرندگان نیز بخوبی ایفا می کنند.

آنها می توانند نشانه های آلودگی محیط زیست ازجمله انواع و اقسام مواد سمی را بخوبی ردیابی کنند و به همین دلیل دانشمندان پرندگان را به عنوان یکی از شاخص های ایده آل سلامت محیط می شناسند. پرندگان می توانند تاثیر افزایش میزان گازهای خطرناک با پایه کربن در جو و اقیانوس ها را بر سلامت انسان ها بخوبی پیشگویی کنند.

بشر هزاران سال است به نیروی خارق العاده پرنده ها اعتماد کرده است. شاهد این مدعا نیز جنگل نشینانی بودند که در گذشته جهت در امان ماندن از حمله حیوانات وحشی به آواز پرندگان گوش می سپردند. امروز تحقیقات نشان می دهد پرندگان یکی از بهترین منادیان حضور پاتوژن های بیماریزا هستند.

آنفلوآنزای پرندگان و ویروس نیل غربی شاید یکی از بهترین مثال ها در این مورد باشد. به عنوان مثال زمانی که پرندگان مرده در محدوده نیل غربی مشاهده شدند، ثابت شد خطری جدی انسان ها را نیز تهدید می کند. لازم است بدانید در این مورد خاص این پرندگان نیستند که ویروس را به بدن انسان منتقل می کنند، بلکه به واقع انتقال ویروس، کار حشرات و پشه ها است در حالی که پرندگان تنها یک شاخص ایده آل از وضع سلامت هستند.

دکتر جان فیتزپاتریک، مدیر لابراتوار پرنده شناسی دانشگاه کرنل می گوید انسان ها از نظر حسی مستقیما نسبت به رنگ های مختلف پرندگان، صداها و آواهای آنها از خود عکس العمل نشان می دهند. کریستی موریسی یک اکوتوکسیکولوژیست (سم شناسی که براساس اکولوژی یا زیست بوم جانداران به تشریح مسائل می پردازد) از دانشگاه ساسکاچوان باور دارد که پرندگان می توانند رازهایی را از زندگی اطراف به ما بگویند که ما قادر به دیدن آنها نیستیم. به عنوان مثال تحقیقات ثابت کرده که عقاب ها و شاهین ها می توانند جاذب ترکیبات شیمیایی باشند که در غذای آنها وجود دارد.

در واقع پرندگان شکاری به عنوان شکارچیان راس هرم غذایی نماینده گیاهان، حشرات، ماهیان و پستانداران کوچک هستند. علاوه بر این از هر پنج گونه پرنده، یک مورد قطعا مهاجر است. متخصصان می گویند پرندگان مهاجر می توانند از آلاینده های یک زیستگاه به آسانی نمونه برداری کنند. اکنون نیز دانشمندان و پژوهشگران با گرفتن پرندگان و انجام آزمایش های مختلف روی آنها اطلاعات کم نظیری را به دست می آورند. دکتر موریسی می گوید از آنجا که اغلب پرندگان ازجمله عقاب ها و جغدها چند دهه عمر می کنند بنابراین چرخه حیات آنها می تواند بخوبی تاثیر مواد شیمیایی را بر بدن یک موجود زنده نشان دهد.

تازه ترین تحقیقات نشان می دهد نرخ انقراض کنونی پرندگان حدود هزار تا ده هزار بار بیشتر از نرخ طبیعی آن است؛ یعنی پرندگان با سرعتی باور نکردنی در حال ناپدید شدن هستند. در گذشته نرخ انقراض پرندگان در جزایر زیاد بود، اما امروزه شواهد حاکی از آن است که نرخ انقراض در قاره ها نیز روندی صعودی دارد.

انقراض پرندگان در کشور ما نیز پدیده ای ملموس است چنان که دائما از جمعیت پرندگانی همچون غواص گلوسرخ، غواص گلو سیاه، کبوتر دریایی ایرانی، پلیکان سفید، پلیکان پاخاکستری، باکلان مارگردن، باکلان کوچک، حواصیل بزرگ، حواصیل زرد، حواصیل سبز، لک لک سیاه، اکراس آفریقایی، فلامینگو کوچک، قوی فریادکش، قوی کوچک، غاز پیشانی سفید، عروس غاز، غاز پازرد، اردک مرمری، اردک بلوطی، کورکورحنایی، عقاب دریایی، کرکس سیاه، هما، عقاب مارخور، سارگپه چشم سفید، سارگپه پرپا، پیغو، طرلان، عقاب دو برادر، لاچین، باربری فالکون، سیاه خروس، کبک چیل، طاووسک، زنگوله بال، میش مرغ، خروس کولی اجتماعی، سلیم طلایی، ابیا، پاشلک معمولی و چندین و چند مورد دیگر کاسته می شود.