حکیم مهر - دامپزشکی از علوم پیچیده‌ای است که هم‌زاد با خلقت حیوانات توسط انسان‌ها به کار می‌رفته است. اما به مرور زمان این علم از حالت سنتی به مدرن تغییر یافت.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه‌ی خراسان‌جنوبی، شهرستان بیرجند در خراسان جنوبی با توجه به قدمتی که از آن برخوردار است زادگاه علوم کاربردی بوده که دامپزشکی نیز جزو آن محسوب می‌شود. راه‌های درمان حیوانات از قدیم‌الایام بمنظور حفظ جان آنان مورد توجه بوده است.
«دکتر سید محمدعلی حافظی»، پزشک و محقق بیرجندی در خصوص تاریخچه دامپزشکی در بیرجند به خبرنگار ایسنا گفت: دامپزشک فقط پزشک حیوانات نیست بلکه وظیفه بزرگتر او حفظ بهداشت عمومی است.
وی ادامه داد: امروزه محدوده کار دامپزشکان از حیوانات اهلی فراتر رفته، درمان حیوانات وحشی در باغ وحش‌ها و مناطق حفاظت شده را هم بر عهده دارند، هم‌چنین نظارت بر کشتارگاه‌ها و نگهداری پروتئین از کارهای معمول آنها شده است.
وی به نقش حیاتی حیوانات در زندگی بشری اشاره و خاطرنشان کرد: زمان‌های گذشته فال‌گیری با حیوانات انجام می‌گرفته به نحوی که برخی اوقات را از طریق بانگ خروس تشخیص می‌دادند که به آن خروس نامه می‌گفتند.
پزشک و محقق بیرجندی در ادامه با بیان اینکه برخی درما‌نهای حیوانات بصورت غریزی انجام می‌شده است، گفت: در بعضی تاریخ‌های پزشکی آمده وقتی گربه مسموم می‌شد به طرف چراغ رفته روغن آنرا می‌خورد.
وی در خصوص برخی دیگر از نمونه‌های درمان سنتی نیز اظهار کرد: آهو اگر زخمی شود به سوی آویشن کوهی رفته خود را با آن معالجه می‌کند.
جرب از بیماریهای شایع در شتران
این پزشک و محقق بیرجندی در ادامه سخنانش به نحوه‌ی درمان بیماری شتر در طب دامپزشکی سنتی بیرجند اشاره و خاطرنشان کرد: نگهداری شتر در منطقه عمدتاً سنتی و بخصوص در مناطق بیابانی معمول بود. پشم شترها را معمولاً در اردیبهشت می‌چیدند وگرنه خود به خود ریخته، بدن آنها عریان شده مورد هجوم شدید مگس‌ها قرار می‌گرفت. ساربان با قطران سقز یا روغن منداب آنها را چرب می‌کردند.
حافظی یکی از بیماریهای شایع در شتران را جَرَب نامید و افزود: گاه پشت شتر در زیر جهاز زخم می‌شد که با مالیدن قطران یا ادرار به تصور خود ضدعفونی می‌کردند.
وی ادامه داد: گاه شتران به آنفلوانزا و سرماخوردگی مبتلا می‌شدند خصوصاً وقتی بار را از پشت شتر عرق‌دار برداشته و بدنش را خشک نمی‌کردند گرفتاری بیشتر اتفاق می‌افتاد.
مالش بینی با «نمد»، درمان بیماری زکام در شتر
پزشک و محقق بیرجندی به وجود استخوان نرمی در وسط بینی شتر اشاره کرد که جماز سواران آن را سوراخ کرده با گذاشتن رشته‌ای در آن حیوان را مهار می‌کردند و گفت: وقتی شتر مبتلا به زکام می‌شد این استخوان متورم شده حیوان از دهان نفس می‌کشید و نمی‌توانست راه سر بالایی را راحت برود.
وی ادامه داد: برای معالجه‌ی نمدی را در آب داغ فرو کرده پس از ملایم کردن حرارتش با آن بینی شتر را مالش می‌دادند سپس دو انگشت را داخل بینی کرده تا حیوان عطسه، اصطلاحاًً رفرش refresh کند و از بینی خون جاری شود. در صورت عدم موفقیت درمان، بینی شتر را داغ می‌کردند.
حافظی افزود: در شبه دیفتری یا نخاع که مجاری تنفسی حیوان بسته می‌شد پیاز پخته و تخم مرغ خام را به گلوی شتر می‌ریختند.
کل‌های آب ترش موثر در درمان کنه گاوها
وی با بیان اینکه برای درمان گاو و گاو میش‌های مبتلا به جرب و کنه آنها را در استخرهای آب گرم معدنی شست‌وشو می‌دادند، تصریح کرد: گاو میش گلی در سرعین بزرگترین نمونه آن در کشور است. در منطقه خراسان‌جنوبی از کُل‌های آب ترش استفاده می‌شد.
پزشک و محقق بیرجندی یادآور شد: برای درمان پرده‌ها و لکه‌های روی چشم اسب، سرگین و صفرای موش نوزاد (شیر نخورده و چشم باز نکرده) را روی پارچه‌ای پشمین قرار داده چشم را می‌بستند و هر ساعت کنترل می‌کردند. وقتی ضایعه خوب می‌شد بلافاصله مرهم را برمی‌داشتند.
شانه‌بینی، شگرد دامداری از خطوط روی شانه گوسفندان
این پزشکی و محقق بیرجندی خاطرنشان کرد: روش داغ کردن، خونگیری، رگ‌زدن و حجامت، شکسته‌بندی و بی‌حرکتی، اعمال جراحی و اعمال سرپایی سنتی، برای انسان‌ها و دام‌ها مشترک بود.
حافظی در ادامه به شانه‌ی بینی که در جامعه سنتی بیرجند معتقدانی داشته و دارد اشاره و خاطرنشان کرد: شان‌یه بینی موضوع پرسش‌های چوپانان جوان از شبانان پیر یا توجه مسن‌ها به جوانان بود که ضمن نقل شگردهای دامداری از خطوط روی شانه گوسفند، راهکارها را آموزش دادند.
وی خاطرنشان کرد: خط‌های راه و کاروان، وضعیت دشت و کوه، شهر و منطقه، پیش‌بینی دزدان، برخورد با کدخدا، حضور سپاه و لشکر، شرایط رمه در برف و باران ... بخش‌هایی بود که از روی خطوط استخوان شانه تفسیر و تعریف می‌شد.
این محقق بیرجندی با بیان اینکه در دامپزشکی سنتی منطقه گوش و دم کردن سگ را به دو علت انجام می‌دادند، تصریح کرد: علت نخست اینکه از سگ معمولاً برای حفاظت گله گوسفندان استفاده می‌شد. از آنجایی که در درگیری‌های بین سگ گله با گرگ یا کفتار، گوش و دم سگ آسیب‌پذیرترین اعضاء او بود و به چنگ دشمن افتاده سگ‌ها را به شکست می‌کشاند. از این‌رو برای اینکه نقطه ضعف او را حذف کنند به حذف گوش و دم مبادرت می‌ورزیدند.
حافظی ادامه داد: از سوی دیگر به خود باورانده بودند، سگ‌هایی که این روش برایشان انجام شود باهوش‌تر و درنده‌تر می‌شوند. این حذف برای سگ‌های گله معمول بود و به سگ‌هایی که گوش و دم آنها قطع نمی‌شد سگ یل یا یله yale می‌گفتند.
برهان سلیمانی نراقی اولین دامپزشک بیرجندی
وی، «برهان سلیمانی نراقی» را از نخستین دامپزشکان بیرجندی معرفی و خاطرنشان کرد: دامپزشکی نوین در بیرجند با ورود دامپزشکان و تکنیسین‌های آموزش دیده ایرانی و از طریق ارتش آغاز شد.
این پزشک و محقق بیرجندی با بیان اینکه پس از تشکیل هنگ 15 سوار در بیرجند برای مراقبت بهداشتی و درمانی اسب‌های هنگ، یک واحد دامپزشکی در آن تأسیس شد، اظهار کرد: از نخستین تکنیسین‌های تربیت شده‌ای که در این واحد به خدمت گرفته شد «آقای کوچک‌خان دُمبلی» بود.
وی یادآور شد: نخستین دامپزشک بیرجندی این واحد «دکتر روحی‌پور» بود او به دامداران و مردم عادی نیز برای درمان دام‌هایشان سرویس می‌داد.
حافظی نخستین دامپزشک خارج از سیستم ارتش را حسین رجومی معرفی و تصریح کرد: آقایان تبریزی، کمیلی، کاردان و مرحوم محمودی قبل از انقلاب فعال بودند و آقای عنایت‌الله وجدانی مسئول مبارزه با بیماریهای مشترک انسان و دام و مالاریای بیرجند شد.
گزارش از «عصمت برزجی»
منبع: خبرگزاری ایسنا
