پاسخ به 14 سؤال درباره دامپزشکی و دامپزشکان، به مناسبت روز جهانی دامپزشکی - دکتر محمد لطفی‎زاده

بسمه تعالی

با اهداء سلام و احترام و تبریک روز جهانی دامپزشکی به کلیه دامپزشکان و سایر رده‎های دامپزشکی، در این نوشته به بهانه فرارسیدن روز جهانی دامپزشکی به چند سؤال درباره نقش و فعالیت دامپزشکان به منظور تنویر افکار عمومی پاسخ داده شده که به شرح زیر تقدیم می‎گردد.

1 -  تاریخچه روز جهانی دامپزشکی چیست؟

از سال 2000 میلادی انجمن جهانی دامپزشکی به نمایندگی از 80 انجمن دامپزشکی دنیا (از جمله جمهوری اسلامی ایران) و بیش از پانصدهزار دامپزشک عضو این انجمن‎ها، آخرین شنبه آوریل هر سال را به عنوان روز جهانی دامپزشکی تعیین و معرفی نمود که امسال این مناسبت مصادف با شنبه 5 اردیبهشت (25 آوریل 2015) است.

2 -  روز جهانی دامپزشکی در سالیان گذشته تغییراتی داشته است؟

از سال 2008 میلادی، انجمن جهانی دامپزشکی با همکاری سازمان جهانی بهداشت حیوانات (OIE)، جایزه‎ای سالانه برای برگزاری بهترین مراسم روز جهانی دامپزشکی در کشورها تعیین نموده است و امسال نیز این مسابقه و جایزه برقرار خواهد بود. تاکنون متأسفانه کشورمان موفق به کسب این جایزه نشده اما مراسم روز جهانی دامپزشکی در سایت انجمن جهانی دامپزشکی انعکاس یافته است. در ایران بجز سازمان نظام دامپزشکی (دارای نقشی مشابه سازمان نظام پزشکی و دارای 39 هزار عضو)، جامعه دامپزشکان ایران (قدیمی‏ترین تشکل غیردولتی دامپزشکی و عضو انجمن جهانی دامپزشکی) در کنار انجمن‎های علمی متعدد (نظیر انجمن علمی آناتومی، انجمن علمی بهداشت مواد غذایی، انجمن علمی اپیدمیولوژی و غیره) و انجمن‎های صنفی (مانند انجمن حمایت از حیوانات، انجمن صنفی مسئولین بهداشت مواد غذایی و غیره) همراه با سازمان دامپزشکی (به عنوان سازمان حاکمیتی و دولتی) در گرامیداشت و برگزاری مناسبت‎های اینچنینی دخیل هستند.

3 -  مناسبت مهم جهانی دیگری در حوزه دامپزشکی وجود داشته یا دارد؟

با توجه به اهمیت دامپزشکی مناسبت‎های دیگری نظیر روز جهانی حقوق حیوانات، روز جهانی حیوانات و نظایر آن وجود دارد و گرامی‎ داشته می‎شود. غیر از این مناسبت‎ها که مستقیم به حیوانات مرتبط است در مناسبت‎های دیگری نظیر روز جهانی سل، روز جهانی غذا و مناسبت‎های مرتبط با محیط زیست، بهداشت (هفته سلامت و روز جهانی بهداشت) و مانند آنها هم نقش دامپزشکی پررنگ است. گذشته از این، سال 2011 در دنیا به عنوان (سال جهانی دامپزشکی) به پاس گرامیداشت 250سالگی تأسیس نخستین دانشکده دامپزشکی جهان در فرانسه نامگذاری شده بود.

4 -  در کشورمان مناسبتی برای گرامیداشت نقش دامپزشکان وجود دارد؟

در تقویم رسمی کشورمان، چهاردهم مهرماه هر سال به عنوان (روز ملی دامپزشکی) ثبت شده و در سالیان گذشته همواره گرامی‏ داشته شده است. این روز به پیشنهاد تعدادی از دانشجویان دهه 60 و با پیگیری استاد دکتر تاج بخش چهره ماندگار دامپزشکی کشورمان با توجه به اهتمام ایرانیان باستان به سلامت حیوانات بدین نام مشهور گردیده است.

5 -  مقطع تحصیلی دامپزشکان چیست؟

 در ایران دو مقطع تحصیلی عمده در دامپزشکی وجود دارد. یکی دکترا و دیگری کاردانی. دامپزشکان که درجه (دکترای حرفه‏ای) دارند با شرکت در کنکور سراسری موفق به پذیرش در دانشگاه سراسری یا آزاد اسلامی شده و هفت سال درس می‎خوانند و در مقطع دکتری عمومی دامپزشکی دانش‏آموخته می‎شوند. تعدادی هم به عنوان (تکنیسین) و مکمل حلقه دامپزشک و بیمار با شرکت در کنکور سراسری و طی دو سال مدرک کاردانی (فوق دیپلم) دامپزشکی می‏گیرند و تحت نظر دامپزشک به فعالیت می‎پردازند. این عده می‎توانند با شرکت در کنکور مجدد در مقطع (لیسانس علوم آزمایشگاهی دامپزشکی) و سپس با کنکوری دیگر در مقطع (فوق لیسانس) در یکی از رشته‎های مرتبط با علوم آزمایشگاهی نظیر میکروبیولوژی و غیره شرکت کنند و ادامه تحصیل دهند. در اصطلاح، به کاردان‎های دامپزشکی و کارشناسان علوم آزمایشگاهی دامپزشکی، (سایر رده‎های دامپزشکی) گفته می‎شود.

6 – دامپزشکی با پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی چقدر متفاوت است؟

استاد دکتر تاج بخش، نویسنده کتاب گرانسنگ تاریخ پزشکی و دامپزشکی ایران و چهره ماندگار دامپزشکی کشورمان می‏گوید : (دامپزشکی، پزشکی دام است و همه چیزش پزشکی است. یعنی پزشک زبان دامپزشک را می‏داند و برعکس و یک علومی است مشترک. مثلاً علم میکروبیولوژی علمی نیست که پزشکان عنایت کرده باشند به دامپزشکان یا بالعکس. علمی که است که به همان نسبت که پزشکان در ایجادش دخالت داشتند دامپزشکان هم دخیل بوده‎اند. پاستور که از بزرگترین میکروب‎شناسان است شاگردانی از پزشکان و دامپزشکان داشت یا مثلاً در مورد واکسن ب.ث.ژ، کالمت (پزشک) و گرن (دامپزشک) مؤثر بوده‎اند (حروف C و G در نام ب.ث.ژ کوتاه‎شده نام این پزشک و دامپزشک است). انگل شناسی همینطور. بسیاری از اساتید دانشکده‎های پزشکی شاگردان بنده در ایمنی‎شناسی و باکتری‎شناسی بوده‎اند)

با این توضیح مشخص است که دامپزشکی و پزشکی اشتراک زیادی دارند. چه آنکه در سالیان گذشته عده‎ای از دانشجویان پزشکی در دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران آموزش می‎دیدند یا امروزه در بخش جراحی این دانشکده، پزشکان و رزیدنت‎های جراحی، لاپاراسکوپی را از اساتید جراحی دانشکده دامپزشکی آموزش می‎بینند. اختلاف تعداد واحد درسی میان پزشکی و دامپزشکی زیاد نیست و مربوط به شیفت‎های شبانه پزشکان و تفاوت تنها در نوع بیمار است. دندانپزشکی و داروسازی نیز هر چند بسیار ارزشمند هستند و حرفه‎های مهمی در جامعه به شمار می‎روند اما از حیث طب و تعداد واحد درسی قابل مقایسه با دامپزشکی نیستند. البته این توضیح به منظور تبیین اهمیت دامپزشکی بیان شد و قصد مقایسه وزنی اهمیت دامپزشکی با سایر گروههای پزشکی نبود و حتماً هر یک از این حرفه‎ها به جای خود ارزشمند و قابل احترام بوده و هستند.

7 -  حوزه دامپزشکی فقط به حیوانات مرتبط است؟

برخلاف باور عموم، دامپزشکی فقط به حیوانات مربوط نیست بلکه مثلث انسان، حیوان و محیط زیست را پوشش می‏دهد. حتی چند سال است که در دنیا مفهومی با عنوان (جهان واحد، سلامت واحد : one world – one health) شایع شده و هم در پیام امسال رئیس انجمن جهانی دامپزشکی به مناسبت روز جهانی دامپزشکی و هم در سالیان گذشته بر اهمیت آن تأکید شده است. پیام مهم این مفهوم، لزوم همکاری بیشتر دامپزشکان و پزشکان در تأمین سلامت جامعه (public health) است و حتی شعار یکی از روزهای جهانی دامپزشکی در سالیان اخیر بر همین نکته استوار بود.

(One world, one health : more cooperation between veterinarians and physicians)

علاوه بر موضوع حیوانات، دامپزشکان در زمینه بهداشت مواد غذایی مسئولیت و حرف‏های زیادی برای گفتن دارند و با حضور شبانه‏روزی در کشتارگاههای مختلف دام و طیور و مراکز بسته‎بندی و عرضه انواع مواد غذایی دامی، سلامت حجم بالایی از غذای مصرفی در حداقل سه‏وعده اصلی غذایی، با  نظارت از (مزرعه تا میز غذا) یا (از مزرعه تا چنگال) تأمین می‎شود.(From farm to fork)

با توجه به همین مسائل از سوی مجامع جهانی، دامپزشکی دارای تنوع و گوناگونی گسترده معرفی شده و طیف وسیعی از مسائل بهداشتی تا درمانی در حوزه‏های مختلف در مثلث انسان، حیوان و محیط زیست تحت نظر دامپزشکان مدیریت می‎شود و همین امر، سبب حضور آنان در بخش بهداشت را روشن می‏سازد.

8 -  دامپزشکان در تحقیقات پزشکی و بهداشت چه نقشی دارند؟

از قدیم‏الایام، دامپزشکان نقش برجسته و مهمی در تحقیقات پزشکی داشته‏اند. امروز همه ایرانیان واکسن‎های ساخت مرحوم پروفسور میرشمسی (پدر علم واکسن ایران، متوفی در آذر 1387) بخصوص واکسن فلج اطفال، سرخک، سرخجه و غیره را تجربه نموده و سلامت خود را مدیون تلاش‎های وی و دیگر چهره ماندگار واکسینولوژی کشورمان (جناب دکتر شفیعی) که هر دو از دامپزشکان توانمند و محققان ارزشمند کشورمان بوده و هستند می‎باشند. مدیریت دامپزشکان در مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم‏سازی رازی و بخش‏های مختلف انستیتوپاستور و حضور مؤثر و بی‏بدیل در پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی، مرکز قلب تهران و مؤسساتی مانند این نشان از نقش مهم دامپزشکان در پیشبرد تحقیقات پزشکی دارد. مدیریت دامپزشکان در عرصه دارو نظیر نقش برجسته یک دامپزشک در پروژه آنژی پارس (دارویی برای زخم پای مبتلایان به دیابت) و نظایر آن از جمله دیگر نمونه‎ها است. در عرصه جهانی نیز بجز نقش دکتر گرن (دامپزشک) در تولید واکسن ب.ث.ژ، دامپزشکان بزرگی نظیر دکتر سالمون (کاشف باکتری سالمونلا)، دکتر نوکارد (کاشف نوکاردیا) و غیره پایه‏گذار تحقیقات مهمی در عرصه پزشکی بوده‎اند. بجز مدیریت دامپزشکان در عرصه بهداشت ارتش که منجر به عدم بروز و شیوع بسیاری بیماریهای خطرناک و واگیر از جمله تب مالت و نظایر آن در سالیان گذشته تاکنون گردیده در دانشکده‏های بهداشت دانشگاههای علوم پزشکی نیز تعداد زیادی از اساتید دامپزشک با تخصص‎های مختلف مشغول تدریس و تحقیق هستند که از جمله مشهورترین آنان و بعنوان نمونه به دکتر مجدزاده (استاد برجسته اپیدمیولوژی و دارای نقش محوری در تدوین نقشه جامع سلامت کشور)، دکتر محبعلی (استاد برجسته انگل‎شناسی)، دکتر هلاکویی (استاد برجسته اپیدمیولوژی)، دکتر جوادیان (استاد برجسته انگل‎شناسی با زمینه مالاریا) می‏توان اشاره نمود.

9 -  دامپزشکان در عرصه‏های غیرپزشکی هم شهره‎اند؟

بجز مدیریت‏ دامپزشکان در عرصه‎های پزشکی نظیر مدیریت ده ساله دکتر هوشمند بر مرکز مدیریت بیماریهای وزارت بهداشت یا مدیریت چندین ساله دکتر پرند در معاونت عملیات هلال احمر جمهوری اسلامی ایران، جالب است که دامپزشکان در عرصه‎های مختلف سیاسی، هنری و فرهنگی نیز مسئولیت‏های مهمی داشته و دارند. عموم مردم سالها است دکتر مخبردزفولی (دامپزشک و متخصص بیماریهای داخلی حیوانات مزرعه) را به عنوان دبیر شورایعالی انقلاب فرهنگی می‎شناسند. بجز حضور دامپزشکان در نمایندگی مجلس شورای اسلامی و عضویت چندساله در هیأت رئیسه مجلس شورای اسلامی (دکتر منادی سفیدان)، از دیگر نمونه‎ها می‎توان به دکتر بازرگانی (دامپزشک) بعنوان معاون وزیر بازرگانی و نفت (در دولت نهم و دهم)، دکتر مجیدی (دامپزشک) بعنوان قائم مقام دفتر وزارتی وزارت نفت و مشاور فرهنگی وزیر نفت در دولت یازدهم،  دکتر آقامیری (دامپزشک) بعنوان مشاور ویژه اقتصادی بازرسی ریاست جمهوری در دولت نهم، دکتر صفاریان (استاد دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران) بعنوان رئیس دفتر رئیس مجلس پنجم و بسیاری دیگر اشاره نمود. در عرصه هنری نیز دامپزشکان مشهوری در عرصه موسیقی (دکتر صالحی و غیره)، دوبلاژ (دکتر ممدوح)، مجسمه‏سازی (دکتر