گفت‌و‌گوی خبرگزاری کتاب ایران با «استاد دکتر حسن تاج‌بخش» درباره آسیب‌شناسی منابع حوزه طب سنتی

حکیم مهر - «دکتر حسن تاجبخش»،‌ مصحح کتاب‌های «الاغراض الطبیه و المباحث العلائیه» و «ذخیره خوارزمشاهی» با اشاره به ریشه طب سنتی در فلسفه روح و بدن گفت: مصحح باید تلاش کند کهن‌ترین نسخه‌ها را در اختیار داشته باشد، در غیر این‌صورت چندین نسخه را با هم مقایسه کند تا سره از ناسره تفکیک شود.

پروفسور حسن تاجبخش،‌ چهره ماندگار حوزه دامپزشکی در گفت‌و‌گو با خبرگزاری کتاب ایران ‌(ایبنا) درباره آسیب‌شناسی منابع حوزه طب سنتی اظهار کرد: آثار طب سنتی، طب است؛ بنابراین مصحح آثار طب سنتی، باید علاوه بر آشنایی با طب قدیم به طب نوین نیز احاطه داشته باشد.

ریشه طب اسلامی ـ ایرانی در فلسفه طب روح و بدن

وی افزود: نویسندگان آثار طب کهن اسلامی - ایرانی، فیلسوف و طبیب بوده‌اند و به‌عبارتی دیگر به فلسفه بدن و فلسفه طب روح آشنایی داشتند. ابن‌سینا‌، سید‌اسماعیل جرجانی و زکریای رازی از جمله درخشان‌ترین اطباء طب کهن در تاریخ ایران هستند.

مصصح قدیمی‌ترین نسخه دستنویس «ذخیره خوارزمشاهی» ادامه داد:‌ جریان پرفروغ طب اسلامی ـ ایرانی تا دوران صفویه ادامه داشت و در این برهه تاریخی بعد از مرگ بها‌ءالدین رازی، رو به افول گذاشت.

تصحیح علمی و انتقادی نسخ خطی

دکتر تاجبخش درباره تصحیح متون کهن طب سنتی گفت: کسی جرأت ندارد «ذخیر‌ه خوارزمشاهی» جرجانی را تصحیح کند. مصحح یعنی ادیتور، چراکه اگر متن اصلی در اختیار مصحح باشد، کار بسیار آسان خواهد بود و در حال حاضر متنی به خط اصلی نویسنده طب سنتی در اختیار نداریم.

مصحح «الاغراض الطبیه و المباحث العلائیه» عنوان کرد: نسخه طب سنتی فعلی،‌ در حقیقت متون دست‌نوشت کاتبانی است که بعد از قرن‌ها به دست ما رسیده است، بنابراین شیوه عمل مصحح باید علمی ـ انتقادی باشد.

تلاش برای دستیابی به قدیمی‌ترین نسخ

وی ادامه داد: مصحح باید تلاش کند تا کهن‌ترین نسخه‌ها را در اختیار داشته باشد، در غیر این‌صورت چندین نسخه را با هم مقایسه کند تا سره از ناسره تفکیک شود. در تصحیح نسخه عربی «قانون» ابن‌سینا تصحیح مناسبی صورت گرفته است.

نویسنده کتاب «تاریخ بیمارستان‌های ایران از آغاز تا عصر حاضر» اظهار کرد: برای تصحیح کتاب‌‌های فارسی نیز علاوه بر آشنایی با طب قدیم و جدید، مصحح باید به تاریخ تمدن و ادبیات نیز آشنایی داشته باشد. در جریان تصحیح «الاغراض الطبیه و المباحث العلائیه» که چهار سال زمان برد، تلاش کردم قدیمی‌ترین نسخه این کتاب را پیدا کنم.

دکتر تاجبخش درباره وضعیت نشر کتاب‌های حوزه طب سنتی برای مخاطب عام افزود: اگر رشد کمی در این عرصه با رشد کیفی همراه باشد، خوب است، اما متأسفانه شاهد افزایش کمی در این حوزه هستیم.

تصحیح متون کهن طب سنتی، بدون طمع به امتیاز علمی

عضو پیوسته فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران گفت: اوج طب سنتی به تلاش‌های علمی سیداسماعیل جرجانی و تألیفاتی مانند «ذخیره ‌خوارزمشاهی» و «الاغراض الطبیه و المباحث العلائیه» مربوط است. در عصر قاجاریه نیز آثار مکتوبی تولید شد، اما تصحیح این متون با توجه به کپی‌برداری مؤلفان این کتاب‌ها از متون کهن، لزومی به تصحیح ندارد.

وی با اشاره به حسن‌نیت در بررسی متون کهن طب سنتی ادامه داد: مصحح آثار کهن طب سنتی، در تصحیح متون کهن علاوه بر عشق به این‌کار، نباید هدف کسب امتیاز و رتبه علمی را دنبال کند.

ایجاد مرکز حمایت از تصحیح متون کهن طب سنتی

چهره ماندگار حوزه دامپزشکی ایران در ادامه درباره ممیزی آثار طب سنتی اظهار کرد: ممیزی آثار طب سنتی بی‌معناست. ناشر باید به انتشار این آثار علاقه داشته باشد و به‌‌صورت جمعی به بررسی متون کهن اقدام کند. مرکزی باید از تلاش‌های گروهی در حوزه تصحیح نسخ خطی متون طب سنتی حمایت کند.

کتاب، مبنای درمان نیست

دکتر تاجبخش درباره استفاده مخاطب عام از منابع طب سنتی گفت: در حوزه طب سنتی برای مخاطب عام کتاب‌های زیادی نوشته‌اند. بهره‌ عام از طب سنتی خوب، اما خوددرمانی با محتوای این آثار خطر‌ساز است. درمان با طب سنتی، براساس محتوای کتاب‌های این حوزه برای مخاطب عام ممکن نیست.

نویسنده کتاب «‌نام‌آوران دانش دامپزشکی و پزشکی آمریکا» افزود: با توجه به رشد دانشکده‌های طب سنتی و توجه وزارت بهداشت،‌ درمان و آموزش پزشکی نسبت به این موضوع و تربیت دانش‌آموختگان این حوزه در مقطع دکترا، مردم علاقه‌مند به درمان‌های طب سنتی می‌توانند به این افراد مراجعه کنند.