حقوق حیوانات در قانون مدنی و قانون مجازات اسلامی یا حقوق انسانها در ارتباط با حیوانات کدامیک؟ - دکتر حسن م. جعفرزاده

حکیم مهر -  "حقوق حیوانات" در قانون مدنی  و قانون مجازات اسلامی یا  " حقوق انسانها در ارتباط با حیوانات "  کدامیک؟ - دکتر حسن م. جعفرزاده

در گرد آوری  کتاب " مجموعه کامل قوانین و آیین نامه های دامپزشکی " مصمم شدم تا قوانین موجود در باره ی حقوق حیوانات را  در فصلی  مستقلی جمع آوری نمایم  تا در اختیار علاقه مندان قرار گیرد  که ماحصل آن مجموعه قوانین ذیل (و  چند  قانون جزئی و البته  در بطن دیگر قوانین) است. اما متاسفانه قوانین زیادی در باره ی حقوق حیوانات  در مجموعه قوانین کشور موجود نیست. در مطالعه ی قوانین موجود هم اگر کمی دقت بیشتری به خرج دهیم  ,خواهیم دید که قوانین مذکور هم درباره حقوق حیوانات نیست، بلکه  مربوط به حقوق انسانها و البته در ارتباط با حیوانات است و بهتر بود به جای  تیتر قوانین موجود  یعنی " حقوق حیوانات" در قانون مدنی  و  قانون مجازات اسلامی از " حقوق انسانها در ارتباط با حیوانات " استفاده می‌شد.
براستی به نظر نمی رسد که این مقوله از قوانین در کشور نیاز به وضع دارند و حقوق حیوانات در قوانین کشور مسکوت مانده است؟ براستی آیا حداقل جای خالی  قوانین درباره ی  "کشتار رحیمانه حیوانات "در  مجموعه قوانین کشورمان خالی نمی باشد ؟ چرا که کمابیش سوء استفاده از حیوانات و برخورد غیر انسانی با حیوانات در کشورمان دیده می شود و چنین مسایل نیاز به فرهنگ سازی دارد  و از آنجائیکه  کار بر روی فرهنگ به حرکت لاک پشتی موسوم است و زمان زیادی جهت ایجاد فرهنگ "حیوان دوستی و برخورد رحیمانه و انسانی با حیوانات" لازم است. در چنین مواقعی باید از طریق  قوانین بازدارنده اقدام شود تا حقوق حیوانات نادیده گرفته نشود.
براستی برای کنترل حیوان ناطق  یعنی همان خلیفه الله جهت جلوگیری از ضرر رساندن به دیگر حیوانات و طبعت و نهایت متضرر نشدن خود بشر در زمینه قانونگذاری در حقوق حیوانات باید کاری جدی صورت  گیرد.

از حقوق حیوانات در قانون مدنی
(مصوب 18/2/1307 با اصلاحیه های بعدی)

ماده 17 – حیوانات و اشیایی که مالک آنرا برای عمل زراعت اختصاص داده باشد از قبیل گاو و گاومیش و ماشین و اسباب و ادوات زراعت و تخم و غیره و به طور کلی هر مال منقول که برای استفاده از عمل زراعت لازم و مالک آنرا به این امر تخصیص داده باشد از جهت صلاحیت محاکم و توفیق اموال جزو ملک محسوب و در حکم مال غیر منقول است و همچنین است تلمبه و گاو و یا حیوان دیگری که برای آبیاری زراعت یا خانه و باغ اختصاص داده شده است .
ماده 170 - حیوان گم شده ( ضاله ) عبارت از هر حیوان مملوکی است که بدون متصرف یافت شود ولی اگر حیوان مزبور در چراگاه یا نزدیک آبی یافت شود یا متمکن از دفاع خود در مقابل حیوانات درنده باشد ضاله محسوب نمی گردد .
ماده 171 – هر کس حیوانات ضاله پیدا نماید باید آنرا به مالک آن رد کند و اگر مالک را نشناسد باید به حاکم یا قائم مقام او تسلیم کند و الا ضامن خواهد بود ، اگر چه آنرا بعد از تصرف رها کرده باشد .
ماده 172 – اگر حیوان گمشده در نقاط مسکونی یافت شود و پیدا کنند با دسترسی به حاکم یا قائم مقام او آنرا تسلیم نکند حق مطالبه مخارج نگهداری آنرا از مالک نخواهد داشت .هر گاه حیوان ضاله در نقاط غیر مسکونی یافت شود پیدا کنند می تواند مخارج نگهداری آنرا از مالک مطالبه کند ، مشروط بر اینکه از حیوان انتفاعی نبرده باشد و الا مخارج نگهداری با منافع حاصله احتساب و پیدا کننده یا مالک فقط برای بقیه حق رجوع به یکدیگر را خواهند داشت .
ماده 179 – شکار کردن موجب تملک است .
ماده 180 – شکار حیوانات اهلی و حیوانات دیگری که علامت مالکیت در آن باشد موجب تملک نمی شود .
ماده 181 – اگر کسی کندو یا محلی برای زنبور عسل تهیه کند زنبور عسلی که در آن جمع می شوند ملک آن شخص است همینطور است حکم کبوتر که در برج کبوتر جمع شود .
ماده 182 – مقررات دیگر راجع به شکار به موجب نظامات مخصوصه معین خواهد شد .
ماده 330 – اگر کسی حیوان متعلق به غیر را بدون اذن صاحب آن بکشد باید تفاوت قیمت زنده و کشته آنرا بدهد و لیکن اگر برای دفاع از نفس بکشد یا ناقص کند ضامن نیست .
ماده 398 – اگر مبیع ( مورد معامله ) حیوان باشد مشتری تا سه روز از حین ( زمان ) عقد اختیار فسخ معامله را دارد .
ماده 453 – در خیار مجلس و حیوان و شرط اگر مبیع        ( مورد معامله ) بعد از تسلیم و در زمان خیار بایع یا متعاملین تلف یا ناقص شود بر عهده مشتری است و اگر خیار مختص مشتری باشد تلف یا نقص بعهده بایع ( فروشنده ) است .
ماده 507 – در اجاره حیوان تعیین منفعت یا به تعیین مدت اجاره است یا به بیان حافت و محلی که راکب یا محمول باید به آنجا حمل شود .
ماده 508 – در موردی که منفعت به بیان مدت اجاره معلوم شود تعیین راکب یا محمول لازم نیست ولی مستاجر      نمی تواند زیاده بر مقدار متعارف حمل کند و اگر منفعت به بیان مسافت و محل معین شده باشد تعیین راکب یا محمول لازم است .
ماده 509 – در اجاره حیوان ممکن است شرط شود که اگر موجر در وقت معین محمول را به مقصد نرساند مقدار معینی از مال الاجاره کم شود .
ماده 510 – در اجاره حیوان لازم نیست که عین مستاجره حیوان میعنی باشد بلکه تعیین آن به نوع معینی کافی خواهد بود .
ماده 511 – حیوانی که مورد اجاره است باید برای همان مقصودی استعمال شود که قصد طرفین بوده است بنابراین حیوانی که برای سواری اجاره داده شده است نمی تواند برای بارکشی استعمال شود .
ماده 654 – قمار و گروبندی باطل و دعاوی راجعه تان مسموع نخواهد بود . همین حکم در مورد کلیه تعهداتی که از معاملات نامشروع تولید شده باشد جاریست .
ماده 655 – در دوانیدن حیوانات سواری و همچنین در تیر اندازی و شمشیر زنی گروبندی جائز و مفاد ماده قبل در مورد آنها رعایت نمی شود .

حقوق حیوانات در قانون مجازات اسلامی
( مصوب 7 / 9 / 1370 )

ماده 357 – صاحب هر حیوانی که خطر حمله و آسیب رساندن آن را می داند باید آن را حفظ نماید و اگر در اثر اهمال و سهل انگاری موجب تلف یا خسارت گردد صاحب حیوان عهده دار می باشد و اگر از حال حیوان که خطر حمله و زیان رساندن به دیگران در آن هست آگاه نباشد یا آنکه آگاه باشد ولی توانایی حفظ آن را نداشته باشد و در نگهداری او کوتاهی نکند عهده دار خسارتش نیست .
ماده 358 – هر گاه حیوانی به کسی حمله کند و آن شخص بعنوان دفاع از خود به مقدار لازم او را دفع نماید و همین دفاع موجب مردن یا آسیب دیدن آن حیوان شود شخص دفع کننده ضامن نمی باشد و همچنین اگر آن حیوان را از هجوم به نفس یا مال محترم بعنوان دفاع به مقدار لازم بازدارد و همین کار موجب تلف و یا آسیب او شود عهده دار نخواهد بود .
تبصره – هر گاه در غیر مورد دفاع یا در مورد دفاع بیش از مقدار به آن آسیب وارد شود شخص آسیب رساننده ضامن می باشد
ماده 359 – هر گاه با سهل انگاری و کوتاهی مالک حیوانی به حیوانی دیگر حمله کند و آسیب برساند مالک آن عهده دار خسارت خواهد بود و هر گونه خسارتی بر حیوان حمله کننده و مهاجم وارد شود کسی عهده دار آن نمی باشد .
ماده 360 - هر گاه کسی با اذن وارد خانه کسی بشود و سگ خانه به آو آسیب برساند صاحب خانه ضامن می باشد ، خواه آن سگ قبلاً در خانه بوده یا بعداً وارد شده باشد و خواه صاحب خانه بداند که آن حیوان او را آسیب می رساند و خواه نداند .
ماده 361 – هر گاه کسی که سوار حیوان است حیوان را در جایی متوقف نماید ضامن تمام خسارت هایی است که آن حیوان وارد می کند .
ماده 362 – هر گاه کسی حیوانی را بزند و به آن حیوان در اثر زدن خسارتی وارد نماید ، آن شخص زننده عهده دار خسارت های وارده خواهد بود .
ماده 679 – هر کس به عمد و بدون ضرورت حیوان حلال گوشت متعلق به دیگری یا حیواناتی که شکار آنها توسط دولت ممنوع اعلام شده است را بکشد یا مسموم یا تلف یا ناقص کند به حبس از 91 روز تا 6 ماه یا جزای نقدی از یک میلیون و پانصد هزار ریال تا سه میلیون ریال محکوم خواهد شد.
ماده 680 - هر کس بر خلاف مقررات و بدون مجوز قانونی اقدام به شکار یا صید حیوانات و جانوران وحشی حفاظت شده نماید به حبس از سه ماه تا سه سال و یا جزای نقدی از یک و نیم میلیون ریال تا هیجده میلیون ریال محکوم خواهد شد .
ماده 688- هر اقدامی که تهدید علیه بهداشت عمومی شناخته شود از قبیل آلوده کردن آب آشامیدنی یا توزیع آب آشامیدنی آلوده ، دفع غیر بهداشتی فضولات انسانی و دامی و مواد زاید ، ریختن مواد مسموم کننده در رودخانه ها ، زباله در خیابان ها و کشتار غیر مجاز دام ، استفادة غیر مجاز فاضلاب خام یا پس آب تصفیه خانه های فاضلاب برای مصارف کشاورزی ممنوع می باشد و مرتکبین چنانچه طبق قوانین خاص مشمول مجازات شدیدتری نباشد به حبس تا یک سال محکوم خواهند شد .
تبصره 1 – تشخیص اینکه اقدام مزبور تهدید علیه بهداشت عمومی و آلودگی محیط زیست شناخته می شود و نیز غیر مجاز بودن کشتار دام و دفع فضولات دامی و همچنین اعلام جرم مذکور حسب مورد بر عهدة وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان دامپزشکی خواهد بود .
تبصره 2 – منظور از آلودگی محیط زیست عبارت است از پخش یا آمیختن مواد خارجی به آب یا هوا یا خاک یا زمین به میزانی که کیفیفت فیزیکی ، شیمیایی یا بیولوژیک آن را به طوری که به حال انسان یا سایر موجودات زنده یا گیاهان با آثار یا ابنیه مضر باشد تغییر دهد .

قانون تشدید مجازات کبوترپرانی
( مصوب 15/3/1251 مجلس سنا و مصوب 12/2/1351 مجلس شورای ملی )

ماده واحده – به منظور تأمین حفاظت پرواز هواپیما هر کس در شعاع چهل کیلومتری فرودگاه ها و همچنین در مناطقی که از طرف وزارت جنگ ممنوعه اعلام گردد مبادرت به کبوترپرانی نماید به سه سال حبس تأدیبی محکوم خواهد شد .
تبصره – وزارت جنگ محل فرودگاه ها و نقاط ممنوعه را به وسیله یکی از روزنامه های کثیر الانتشار مرکز به اطلاع عموم می رساند و پس از انقضاء پانزده روز از تاریخ انتشار آگهی اقدام به کبوترپرانی مستوجب مجازات مذکور در این قانون خواهد بود .