کاوه فیض اللهی
برای تهیه خوراک خرچنگ بهتر است آن را زنده در آب جوش بیندازید. اما این روش آشپزی از مدت‌ها پیش بحث‌انگیز بوده است: آیا خرچنگ درد می‌کشد یا نه؟ زیرا به هر حال، رفتار این نمونه اعلای ماشین‌واره‌های دکارتی (automata) از چنین چیزی حکایت می‌کند: وقتی آن را در آب جوش می‌اندازید تقلا می‌کند از آب و آتش بگریزد، و اتفاقا نقشش را هم خیلی خوب بازی می‌کند. چیزی نمی‌ماند که آدم باورش شود واقعا دارد درد می‌کشد.
با این حال، گروهی از دانشمندان فریب خرچنگ را نمی‌خورند و معتقدند که این فقط یک انعکاس عصبی ساده است. بسیاری از آنها بر این باورند که بی‌مهرگان و حتا ماهی‌ها درد احساس نمی‌کنند زیرا مغزشان فاقد منطقه‌‌ای است که در انسان ادراک درد را به وجود می‌آورد. با این حال انسانی‌انگاری (anthropomorphism) فقط این نیست که ویژگی‌های مختص انسان را به جانوران نسبت دهید. بلکه اگر منکر وجود یک ویژگی در جانوران شوید، به این دلیل که آن را دقیقا مثل انسان تجربه نمی‌کنند، باز هم مرتکب خطای انسانی‌انگاری شده‌اید. به عبارت دیگر، لازم نیست همه جانوران مثل انسان درد بکشند تا نتیجه بگیریم که آنها هم می‌توانند درد بکشند.
پارسال گروهی از پژوهشگران انگلیسی و کانادایی در مقاله‌ای که با عنوان «تعریف و ارزیابی درد در جانوران» در ژورنال Animal Behaviour به چاپ رسید، گفتند که اگر رفتار جانور طوری تغییر کند که معلوم شود می‌خواهد جلوی آسیب بیشتر را بگیرد، و اگر تغییرات فیزیولوژیک نشان دهد و برای مثال سطح هورمون‌های استرسش بالا رود، یعنی درد می‌کشد.
اکنون یکی از نویسندگان مقاله پارسال در مقاله جدیدی که با یکی از دانشجویانش نوشته و در ژورنال Biology Letters منتشر شده، از آن معیارها در مورد خرچنگ ساحلی اروپایی (Carcinus maenas) استفاده کرده‌اند.
البته خرچنگ‌ها را در آب جوش نینداختند، بلکه آنها را در معرض شوک الکتریکی خفیف قرار دادند. خرچنگ‌ها سعی کردند از مهلکه بگریزند، در حالی که گروه کنترل هیچ واکنش فراری از خود نشان ندادند. اما یک تفاوت فیزیولوژیک مهم هم میان دو گروه آزمایشی و کنترل مشاهده شد: مقدار اسید لاکتیک در همولنف (مایعی معادل خون در مهره‌داران) خرچنگ‌های شوک‌خورده سه برابر خرچنگ‌های کنترل بود. پس وقتی خرچنگی را زنده در آب جوش می‌اندازید، دچار استرس می‌شود و سعی می‌کند بگریزد، یعنی درد می‌کشد. هرچند این درد شبیه دردی که ما می‌کشیم نباشد.
