حکیم مهر - کمیته تخصصی (VPH (Veterinary for Public Healthجامعه دامپزشکان ایران به مناسبت روز بیماریهای قابل انتقال بین انسان و حیوان و همایش برگزارشده در روز سیزدهم تیرماه 1389 ، ویژه نامه ای با عنوان " اهمیت بیماریهای قابل انتقال بین حیوان و انسان" تهیه و منتشر نمود که مورد استقبال شرکتکنندگان در همایش هم واقع شد.
در این ویژه نامه سه مطلب با عناوین : لیشمانیا و لیشمانیوزها به قلم دکتر بهرام کاظمی، سیر تحول تولید واکسن بی ضرر و موثر سالک در 21 سال اخیر به قلم دکتر رضا هاشمی فشارکی، و ترجمه متن تفاهمنامه سه جانبه FAO-OIE-WHO در آوریل 2010 با عنوان اشتراک مسوولیت ها و هماهنگی فعالیت های جهانی برای نشانه گیری مخاطرات در وجوه مشترک اکوسیستم های دامی – انسانی منتشر شده است.
متن کامل ترجمه تفاهمنامه اخیر که برای اولین بار به همت دامپزشکان شرکت مشاوران دامین طب ترجمه و در اختیار جامعه دامپزشکان قرار گرفته به این شرح است :
همکاری FAO-OIE-WHO
سازمان خواروبار و کشاورزی – سازمان جهانی بهداشت دام – سازمان جهانی بهداشت
دیدگاه
توانمندی جهانی در پیشگیری، تشخیص، محدودسازی، ریشه کنی و واکنش نسبت به مخاطرات سلامت دام و بهداشت عمومی ناشی از بیماری های قابل انتقال بین انسان و دام، و بیماری های دامی موثر بر سلامت غذایی از طریق همکاری چندبخشی و مشارکت های قدرتمند.
پیش زمینه
عوامل بیماریزایی که در جمعیت های دامی در حال گردش هستند، می توانند تهدیدی توامان برای سلامت دامها و انسانها باشند، بنابراین هم بخش های مسوول سلامت انسان و هم بخشهای مسوول سلامت دام، سهم و مسوولیت در کنترل این عوامل را به عهده دارند. عوامل بیماریزا – ویروس ها، باکتری ها، و انگل ها – رشد و نمو می کنند و چرخه زندگی شان در محیطی کامل می شود که هرچه بیشتر برای زندگی شان مطلوب باشد و دوام آنها را در طی زمان از طریق تکثیر و انتقال این اجرام از میزبان بیمار به میزبان حساس جدید تضمین کند.
درحالی که در برخی از کشورها و مناطق به ادغام و یکپارچه سازی سازمانهای کنترل کننده و مسوول در بخش های سلامت دام، غذا، و انسان، تصمیم گرفته شده است، بسیاری از سازمانهای کنترلی کشورها یکپارچه نیست و همکاری محدودی با هم دارند.
به هرحال تلاش های اخیر برای کنترل آنفلونزای فوق حاد طیور (HPAI) و همکاریهای انجام شده در جهت آمادگی جهانی برای همه گیری، بر ضرورت تمرکز بیشتر بر کاهش مخاطرات ناشی از بیماریهای مشترک دام و انسان و یا بیماری های با منشا دامی از طریق همکاریهای میان بخشی تاکید مجدد کرده، و این حقیقت را که نتایج موفقیت آمیز و پایدار تنها در شرایط برقرار بودن همکاریهای عملی ممکن می شوند، برجسته ساخته است. آن چنان که در خیلی از کشور ها و نیز در سطح بین المللی شاهد بوده ایم.
FAO و OIE و WHO ، تجارب درازمدتی در همکاری های مستقیم داشته اند. این شرکای سه جانبه تصدیق می کنند که مدیریت و واکنش به مخاطرات بیماری های مشترک دام و انسان و برخی از بیماری های پراثر، پیچیده است و نیاز به همکاریهای چندبخشی و چندسازمانی دارد. این سند یک راهنمای راهبردی برای FAO و OIE و WHO فراهم می کند تا همدیگر را دریابند و پایه طولانی مدتی برای همکاری های بین المللی با هدف هماهنگی فعالیت های جهانی و نشانه گیری مخاطرات بهداشتی در وجوه مشترک اکوسیستم های انسانی – دامی را پیش می نهد.
دستورکار تکمیلی و هم افزاییهای بعدی بین FAO-OIE-WHO شامل کارهای اصلی، ارتباطات عمومی، تشخیص پاتوژن ها، ارزیابی و مدیریت مخاطرات، ساخت ظرفیتهای فنی، و گسترش تحقیق و پژوهش خواهد بود .
تنظیم راهبرد سه جانبه FAO-OIE-WHO
- FAO وOIE و WHO تشخیص داده اند که نشانه گیری مخاطرات بهداشتی در وجوه مشترک اکوسیستم های انسانی- دامی به مشارکت قدرتمند بازیگرانی نیاز دارد که هر کدام دارای یک دورنمای متفاوت برروی برخی مسائل و نیز سطوح مختلفی از منابع باشند. این مشارکتها - که می تواند شامل اعضا سازمان های جهانی، دولت ها، جامعه مدنی و امور خیریه باشد – باید در جهت کم کردن بار نظارت، گزارش، و سیستمهای ترابری چندگانه بر روی کشورهای عضو، جلوگیری از تلاش های تکراری، و نتایج و برون ده های چندپاره و بی ثمر، هماهنگ شوند. تدوین چارچوب عملی همکاری در سطوح ملی و بین المللی با تعریف روشن و مشخص نقش ها و مسوولیت ها، یک ضرورت است.
- همچنین همزمان با بسط این مشارکتها، تقویت و توانمندسازی موسسه های دخیل در سلامت انسان و دام در راستای مدیریت بیماری های موجود و یا جدید که از نظر سلامت عمومی، کشاورزی، اجتماعی، اقتصادی مهم هستند، برای آینده ضرورت دارد. پروتکل ها و استانداردهای مدیریت بیماری های مشترک نوپدید باید بصورت بهم پیوسته،در زمان مناسب، تدوین شوند. در بیماری های مشترک و پر اثر (High-Impact) ، اثبات شده است که برای حفظ زندگی جمعیت های آسیب پذیر، ارتقای وظایف حاکمیتی، بهبود زیرساختها و ظرفیت سازی، بسیار با ارزش می باشد.
- لازم است یک چارچوب کاری بهم پیوسته برای نشان دادن شکافها و کاستی ها و نیز تقویت همکاریها در فعالیت های آزمایشگاهی مرتبط با سلامت انسانی- دامی تدوین گردد. این چارچوب باید ارتقا و به روزرسانی امکانات، آموزش و همکاریها بین آزمایشگاه های مرجع منطقه ای و بین المللی برای تشخیص و تضمین کیفیت را پوشش دهد. همچنین این چارچوب کاری باید همکاری سیستم های مراقبت انسانی و دامی در جهت تحلیل شواهد در دسترس و ارزیابی واکنشها، و نیز اشتراک زمانی داده های مقایسه ای اپیدمیولوژیک و تشخیص پاتوژن را میان بخش های وابسته بهبود بخشد.
- سه سازمان ( Codex Alimentarius،OIE و IPPC) برای دستیابی به تطابق و ارتباط در امور تدوین و تنظیم استانداردهای جهانی مرتبط، معطوف به توافقنامه سازمان تجارت جهانی (WTO) درباره استفاده از سنجه های بهداشتی و بهداشت گیاهی، فعالیت خواهند کرد. این رهیافت به معنی یکپارچه سازی سه موسسه فوق یا ساختن موسسه جدید نیست. بلکه ترجیحاً سه سازمان باید نسبت به بهبود ارتباط و هماهنگی بر پایه ساختارها و سازوکارهای فعلی موجود اعم از توجه به انتشار استاندارد های عمومی ادامه دهند.
- چارچوب کاری موجود (WHO/ FAO) Codex Alimentarius برای تحلیل خطر می تواند پایه اصلی بی عیب و مبتنی بر دانشی را برای ارزیابی، مدیریت و اطلاع رسانی خطر شکل دهد. آنگونه که OIE نیز استاندارد های جهانی را برای حیوانات خشکی زی و آبزی - که توسط WTO تعریف شده اند – تراز و منتشر کرده است. این اتحاد می تواند به تهیه و تدوین پروتکل های سه جانبه برای ارزیابی، مدیریت و اطلاع رسانی خطر اعم از پیشنهادها و راهنمایی ها به کشورها برای تشخیص کاستی ها و شکافها، بیانجامد.
- راهبردهای موثر برای بهبود و ارتقای سطح آمادگی ملی، منطقه ای و اجتماعی در برابر همه گیریها و واکنش به آنها، باید بیشتر توسعه یابند و پالایش شوند. این ارتباط سه جانبه انتظار دارد در راستای تدوین و بسط استانداردهای اصولی و برنامه های میدانی برای دستیابی به اهداف "سلامت واحد" ، فعالیتهای تکمیلی انجام گردد.
همکاریهای کنونی FAO-OIE-WHO
- هر سه سازمان، مسوولیت بهم پیوسته برای نشانه گیری بیماری های قابل انتقال بین دام و انسان و دیگر بیماری های پر اثر، را تصدیق می کنند، و برای دهه های متعدد در جهت کاهش اثرات بهداشتی، اجتماعی، و اقتصادی بیماری های ناشی از وجه مشترک انسان- دام، بوسیله پیشگیری، تشخیص، کنترل، از بین بردن و مدیریت انتقال خطرات بیماری های با منشا مستقیم یا باواسطه دامهای اهلی و وحشی، به انسانها، همکاری کرده اند. FAO،OIE،WHO ساختارهای نظارتی و سیستم های هشدار دهنده سریع را ایجاد کرده اند و مکانیسم های ارتقای هماهنگی و حمایت از کشورهای عضو را بنیان نهاده اند.
- این سه سازمان یک سطح مذاکره بیطرفانه را برای ملت ها فراهم می کنند تا در گفتگوها و مذاکرات سهیم شوند. WHOوFAO 194 عضو دارند و در راستای نمایندگی این سازمان ها در مسایل منطقه ای پیش از دولت ها، از سیستم ها تمرکز زدایی کرده اند. OIE با 175 کشور عضو دارای نمایندگی های منطقه ای و زیرمنطقه ای در سراسر جهان است. کشورها نماینده ای را که معمولا روسای عالی دامپزشکی ملی هستند و توسط وزیران انتخاب می شوند به عنوان نماینده دولت به OIE می فرستند.
- این سه سازمان با هم برای پیشرفت در تنظیم قلمرو اصلی و استاندارد های مربوط به خود همکاری می کنند. به عنوان مثال FAO و WHO در نشستهای موضوعی و کارگروههایOIE (مثلا کارگروه OIE برای سلامت مواد غذایی با منشا دامی) شرکت می کنند. WHO به FAO برای کاهش خطرات ایمنی بیولوژیکی کمک می کند و OIE در کمیسیون کدکس الیمنتاریوس (CAC) و امور عملی جانبی (برنامه پیوسته استانداردهای غذایی WHO/FAO)، در راهنمایی های فرآوری و بازاریابی که منتج به هنجارهای سلامت غذایی و پاتوژن های با منشا غذا می شوند، از زاویه غذا، دام و سلامت کمک می کند.
- سامانه هشدار و واکنش سریع FAO – OIE -WHO برای بیماری های عمده دامی موسوم به The Global Early Warning and Response System یا به اختصار GLEWS، اعم از بیماریهای مشترک دام و انسان، سازوکارهای هشیاری و واکنش این سه سازمان را به منظور جلوگیری از دوباره کاری و هماهنگی در فرآیندهای تاییدی با هم ترکیب می کند. FAO همچنین بانک های اطلاعاتی زیادی - که برای یکپارچه سازی GLEWS نیاز است - را دارا می باشد. برای پشتیبانی اخطار موارد بیماریهای عمده دامی اعم از بیماریهای مشترک دام و انسان، و متعاقبا با تحلیل این داده ها، OIE سیستم اطلاعات جهانی سلامت دامی و پایگاه اطلاعاتی جهانی سلامت دامی (WAHID وWAHIS) را فراهم آورده است. اخطارهای رسمی در پهنه عمومی اند و به GLEWS مرتبط اند.
- به طور مشابه WHO و FAO، سامانه INFOSAN یا The International Food Safety Authorities Network را پدید آورده اند که نقاط کانونی ملی را هنگام وقوع ملی یا جهانی پدیده های مرتبط با سلامت غذایی هشیار می کند. این سه سازمان همچنین در کارگروه سلامت مواد غذایی با منشا دامی، بنیان شده توسط OIE ، در جهت توسعه راهکارهای ارتقای مسوولیت ها و تاثیرگذاری خدمات دامپزشکی برای پیشرفت سلامت غذایی در سطوح ملی و بین المللی حضور دارند. FAO و OIE شبکه بهم پیوسته تخصصی آنفلوانزای حیوانی (OFFLU) را برای پشتیبانی تلاش های بین المللی در جهت نظارت و کنترل آنفلوانزای پرندگان بسط داده اند. هم اکنون ارتباطات بین OFFLU و برنامه آنفلونزای جهانی WHO، بسیار قوی بوده، و تبادل آزاد اطلاعات و بنیانگذاری پروژه های مشترک بین این دو شبکه را ممکن و آسان ساخته است.
- سازمان ها بر اهمیت کشورهای عضو و نیز کمک به آنها برای بهبود امور قانونی از طریق توانمندسازی سازمانهای متولی دامپزشکی و بهداشت عمومی تاکید کردند تا این مراجع بتوانند وظایف کلیدی خود شامل تولید دام، سلامت غذایی، بازرسی و تایید فرآورده های دامی، واردات یا کنترل کیفیت داخلی داروها را در موافقت با مصوبات جهانی انجام دهند. روش ها و ابزارهای ارزیابی و تحلیل کاستی ها (مانند گذرگاه OIE برای سرویسهای دامپزشکی) در سطح جهانی استفاده می شوند و باید گسترش یابند.
- FAO ، OIEوWHO سازوکارهای متعدد هماهنگی بین خود را بسط داده اند. نشست های سه جانبه سالیانه بصورت تناوبی برای بهبود هماهنگی ها سازماندهی شده است. سازمانهای سه جانبه همچنین بصورت هفتگی در مورد موضوعات مورد تمایل مشترک ارتباط دارند و رابطهایی برای هماهنگی در سطح جهانی دارند که تهیه و صدور پیام های مشترک و انتشارات مشترک را آسان می سازند. متخصصین فنی از هر سه سازمان در نشست های فنی یا مشاوره ای منظم به میزبانی سازمانهای سهیم شرکت کرده و در زمانهایی سازمانهای دیگر را در کنفرانسهای عالی مرتبه نمایندگی می کنند.
- دو موسسه اصلی که موضوع سلامت دامها را کنترل می کنند یعنی(OIE وFAO )، از سال 2004 در یک چارچوب کاری جهانی برای کنترل بیماری های دامهای فرا مرزی - Transboundary- یا (GF-TADS) فعالیت خود را آغاز کرده اند. این چارچوب، دیدگاه و قالب کاری روشنی را برای نشانه گیری بیماری های اندمیک و نوپدید اعم از بیماریهای مشترک به دست می دهد. WHO نیز از طریق GLEWS در این سازوکار، بویژه در موارد بیماری های مشترک - که تبادل اطلاعات روزانه انجام می شود- دخیل است.
- این سه سازمان بین المللی نقش مهمی در تولید اطلاعات و پراکندن آن، شبکه سازی و ظرفیت سازی در سطوح مختلف دارند. مشاوره های تخصصی، نشست های فنی و مدارک متنوع شامل راهنماها و دستورالعملها و اسناد راهبردی و کلان، به راحتی در دسترس کشورها قرار می گیرند. به طور مثال در سال 2004، کنسرسیومی از سه سازمان شامل FAO و WHO و OIE، درگاه (پورتال) بین المللی سلامت مواد غذایی، سلامت دام و گیاهان موسوم به International Portal on Food Safety, Animal and Plant Health یا (IPFSAPH) را راه انداختند و یک منبع آنلاین برای تسهیل تجارت جهانی غذا و محصولات کشاورزی را پدید آوردند.
- در سطح منطقه ای، FAO و OIEکانون های منطقه ای سلامت دام (RAHCs) را بنا نهاده اند که حمایت های فنی، و ارزیابی ملی و منطقه ای پروژه ها را انجام می دهند و هرگاه نیاز باشد با شبکه متخصصین FAO و OIE برای استاندارد های بین المللی پیشرفته تر حمایت می شوند. همچنین دستورالعملها را فراهم و ظرفیت سازی ها را تقویت می کنند. کانونهای منطقه ای سلامت دام به طور مستقیم در قالب چارچوب موافقت نامه GF-TADS فعالیت می کنند. سر انجام FAO و OIE و WHO بر نقش مدرسه های کشاورزی میدانی و آموزش صاحبان دام به عنوان یک ابزار مهم برنامه های توسعه صحه گذاشتند. ابزارهایی که اگر با موفقیت همراه شوند، می توانند کاملاً مشکلات پیرامون پیشگیری و بهداشت بیماری های مشترک دام و انسان را نشانه گیرند، بهترین شیوه های کشاورزی را پایه ریزی کنند و حفظ و استفاده از منابع طبیعی را از طریق ایده هایی چون رهیافتهای مشارکتی ممکن سازند.
کنش پیوسته برای همکاری های آینده
- به منظور تعمیق و بدست آوردن حمایت های سیاسی بادوام برای یکپارچه سازی پیشگیری از بیماری ها و تاثیر پاتوژن های پراثر در زمینه های پزشکی و دامپزشکی، باید این تلاش های بهم پیوسته در سطوح ملی و منطقه ای دخیل شوند. بسط بهم پیوسته مداخلات موثر برای تضمین شرکت در عملیات، و آگاهی عموم مردم و تصمیم سازان از خطرات و کنشهای متناسب با آنها در راستای کاهش ابتلای انسانی با پاتوژنهای دامی، یک ضرورت است.
- مدل های پیش بینی بروز بیماری های دامی باید در همکاری نزدیک با بخش های مرتبط و نهاد ها توسعه یابند. به نحوی که با بروز بیماری های دامی مقدم بر بروز بیماری های انسانی، بتوان از بابت هشدار سریع و آمادگی و پاسخ هدفمند اطمینان داشت. همچنین دفاع از افزایش حمایت مالی و جستجوی همکاری مشارکتی پژوهشی با بخش خصوصی ضرورت دارد. این سه سازمان باید جمع آوری داده ها، ارزیابی مخاطرات و سنجه های کاهش آنها را تنظیم و همتراز کنند و بر گسترش پژوهش پیرامون بروز بیماری ها و راهبردهای واکنش به وسیله ادغام پویایی های سلامت دامی و انسانی برای رهیافت جامع کنترل و پیشگیری از بیماری تمرکز نمایند. توسعه ظرفیت ها برای ارزیابی بهم پیوسته مخاطرات با اولویت بیماریهای مشترک دام و انسان و پر اثر باید با طرح های هماهنگ عملی منطقه ای ترکیب گردد.
- به منظور دستیابی به مدیریت موثرتر بیماری های مشترک و پر اثر در آینده، توسعه و ارتقای ابزارهای تشخیصی، آنالیز داده ها و ارزیابی مخاطرات، دانش های اپیدمیولوژی، علوم اجتماعی و ارتباطات ضرورت جهانی دارد. ارتباط مستمر موسسه های تخصصی از طریق شبکه های جهانی در هر دو بخش دام و سلامت، می تواند در هر جایی که روشمندی، در دسترس بودن داده ها و مسوولیت ها بصورتهای افقی و عمودی به اشتراک گذاشته شده باشند، هر سیستم جدیدی را بی درنگ و در لحظه توانمند سازد. شبکه های رشد یافته بین کشورها موجب بهبود اعتماد، شفافیت و همکاری ها می شوند.
مسیر پیش رو
- OIE, FAO و WHO به انجام همکاری نزدیکتر با هم در راستای تنظیم و همترازی فعالیت های مرتبط با وجوه مشترک اکوسیستم های دامی – انسانی به منظور حمایت از کشورهای عضو متعهد شدند. مسایلی چون نوپدیدی یا بازپدیدی بیماری های دامی اعم از بیماریهای مشترک، تهدید رو به رشد بیماریهای دامهای فرا مرزی، اثر تغییرات آب و هوایی و جهانی شدن، به موازات نیازهای جدید اجتماعی در ارتباط با سلامت مواد غذایی، امنیت غذایی، بهداشت عمومی و رفاه دامی، بر ضرورت حیاتی و اساسی همکاری سه سازمان تاکید می کند.
- پیشگیری از پدید آمدن یا گسترش فرا مرزی بیماریهای عفونی انسانی و دامی، یک هدف خوب جهانی است که فواید آن به همه کشورها، مردم و نسل ها خواهد رسید. شرکای سه جانبه، انسجام بین المللی در کنترل بیماری های انسانی و دامی را ترغیب و تشویق می کنند و همزمان حمایت های بین المللی را برای کشورهای عضوی که درخواست کمک برای عملیاتهای کنترل و ریشه کنی بیماری های انسانی و دامی دارند، فراهم می کنند.
- این سه سازمان سازوکار هماهنگی برای تحکیم و یکدست کردن تلاش های جدا ازهم در سطوح جهانی، منطقه ای، ملی، تحت ملی، را انتظار دارند. برپایی یک کنفرانس در سطح وزیران که از طریق آن همه اشخاص ذینفع کشوری و بین المللی، توقعات خود را اعلام و فعالیت های آینده خود را زیر تابلوی اجماع مشخص کنند، مورد نیاز است. به عنوان مثال، سازمان های فنی اصلی FAO و OIEوWHO باید این برنامه ها را با برپایی یک کنفرانس پیوسته در سطح وزیران با حضور وزرای کشاورزی و بهداشت و در مقیاس جهانی ، رهبری و تقویت کنند، تا پایگاه و شالوده ای برای بحث در موضوعات مرتبط با سلامت انسانی و دامی مشتمل بر بیماری های مشترک دام و انسان و تاثیر آنها بر سلامت و توسعه جامعه فراهم گردد.
