به گزارش حکیم مهر به نقل از ایرنا، 130 سال پیش در ششم ژوئیه 1885 میلادی، لویی پاستور برای نخستین بار پسربچه ای را با روش واکسیناسیون ابداعی خود، از ابتلا به هاری و در واقع از مرگ حتمی نجات داد.
اما در ایران در سال 1383 با توجه به اهمیت فزاینده مبارزه با این قبیل بیماری ها، با تصویب دبیرخانه شورای فرهنگ عمومی کشور، سیزدهم تیرماه هر سال به عنوان «روز ملی مبارزه با بیماری های قابل انتقال بین حیوان و انسان» نامگذاری و تلاش شد توجه افکار عمومی، اصحاب رسانه و دست اندرکاران حوزه بهداشت و سلامت جامعه به این مقوله بیش از پیش جلب شود.
حیوانات منبع سرایت 60 درصد بیماری ها به انسان
بر اساس تعریف سازمان جهانی بهداشت، هر بیماری یا عفونتی که به طور طبیعی بین حیوانات مهره‌دار و انسان انتقال می یابد، بیماری قابل انتقال بین انسان و حیوان (زئونوز) نامیده می شود. از بین 1415 عامل بیماری زای شناخته شده در انسان، 868 مورد (61 درصد) به طور مستقیم یا غیر مستقیم از طریق حیوانات انتقال می‌یابد. همچنین طی 40 سال اخیر، بسیاری از بیماری های عفونی جدید در بخش هایی از دنیا شایع شده که بخش وسیعی از آن ها جزو بیماری های زئونوز قلمداد می شوند. این عفونت ها که به بیماری های نوپدید و بازپدید معروف هستند، قریب 175 مورد از عوامل بیماری زای انسانی را در بر می‌گیرند که 75 درصد آن ها هم از حیوانات به انسان سرایت می کنند.
همه گیری های جهانی جنون گاوی، آنفلوانزای فوق حاد پرندگان، سارس، مرس، سالک و لشمانیوز، تب مالت، هاری و تب کریمه-کنگو، همگی در زمره بیماری های مهلکی به شمار می آیند که قابلیت سرایت گسترده، شرایط مبارزه و کنترل دشوار و خسارات هنگفت اقتصادی و تبعات طولانی مدت بهداشتی و اجتماعی، آن ها را به پدیده هایی شاخص و نیازمند توجه مبدل کرده است.
رئیس اداره مبارزه با بیماری های قابل انتقال بین حیوان و انسان وزارت بهداشت در گفت و گویی با پایگاه خبری این وزارتخانه، حیوان گزیدگی، تب مالت و سالک را در زمره شایع ترین موارد از این دسته بیماری ها در کشورمان برشمرد و گفت: به دلیل نزدیکی زندگی انسان با حیوانات در مناطق شهری و روستایی و استفاده از فرآورده های دامی، تمام انسان ها در معرض خطر ابتلا به بیماری های مشترک بین انسان و حیوان هستند.
به گفته «دکتر محمدرضا شیرزادی»، سال گذشته افزون بر 18 هزار فقره ابتلای افراد به تب مالت، قریب 163 هزار فقره حیوان گزدیگی با 9 مورد ابتلا به هاری، حدود 20 هزار مورد بیماری سالک، 219 مورد سیاه زخم و 53 مورد ابتلا به تب کریمه - کنگو در کشورمان ثبت شد.
در همین پیوند، «محمدحسین ریحانی» کارشناس مبارزه با بیماری های معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی هفته گذشته در گفت و گویی رسانه ای با بیان این که میزان بروز بیماری تب مالت طی 5 سال گذشته در کشور بیش از 55 درصد افزایش یافته است، تصریح کرد: رواج دامداری غیرصنعتی، عادات غذایی غیربهداشتی مردم، ناکافی بودن آگاهی مردم در اصول بهداشت فردی و محیطی، استاندارد نبودن روش‌های جمع آوری و آماده سازی شیر و تهیه لبنیات، جابجایی و حمل و نقل بدون کنترل دام‌ها و بدون نظارت دامپزشکی به همراه ناکافی بودن پوشش کامل واکسیناسیون دام ها از عوامل شیوع تب مالت به شمار می آید.
این آمار و توضیحات به خوبی بیانگر ضرورت توجه بیش از پیش دست اندرکاران نظام بهداشتی و درمانی کشورمان به مقوله بیماری های مشترک و اتخاذ تدابیر جدی برای مراقبت از سلامت جمعیت انسانی در برابر این امراض است؛ موضوعی که ارتباطی مستقیم با کنترل و مبارزه با این بیماری ها در جمعیت دامی دارد.
به گفته کارشناسان امر، مسائلی نظیر افزایش جمعیت ساکنان کره زمین، تغییرات اقلیمی گسترده، تغییر الگوی زندگی افراد، تسهیل و کوتاه شدن زمان مسافرت ها و تغییر حساسیت میزبان های انسانی و حیوانی نسبت به ابتلا به بیماری ها، زمینه انتقال سریع عوامل عفونی را فراهم ساخته است. کارشناسان بهداشت جهانی با اشاره به ضوررت های مقابله با این چالش ها تصریح دارند که سلامت انسان و حیوان و حتی گیاه و محیط زیست همانند یک شبکه به هم پیوسته است که بروز اختلال در هر یک از آن ها می تواند عوارض پیش بینی نشده ای به دنبال داشته باشد؛ لذا در سال های اخیر از سوی مجامع جهانی شعار «جهان یکپارچه، سلامت یکپارچه» برای گوشزد کردن اهمیت این امر مطرح شده است.
دامداری سنتی، یک چالش بزرگ/ دامپزشکی، محروم از اعتبارات سلامت
به باور بسیاری از صاحبنظران، اگرچه علم پزشکی در کنترل یا ریشه کنی بیماری های اختصاصی انسان مانند آبله، دیفتری، وبا و... به علت فقدان میزبان حیوانی در این قبیل بیماری ها به موفقیت های شایانی دست یافته؛ اما ریشه کنی بیماری های مشترک بین انسان و دام به دلیل تنوع زیستی، آب و هوایی و جغرافیایی بسیار مشکل است.
مدیرکل دامپزشکی استان خراسان شمالی نیز با تأکید بر صحت این گزاره، تصریح می کند: بیماری هایی مثل هاری، بروسلوز، سیاه زخم، سالک، کیست هیداتید، سل و بیماری های نوظهوری مانند جنون گاوی، تب کریمه-کنگو، آنفلوانزای فوق حاد پرندگان و امثال آن شرایط تهدیدآمیزی را فراهم کرده است و پیشگیری، مبارزه و درمان آن ها به عنوان فصل مشترک پزشکی و دامپزشکی، سالانه هزینه های هنگفتی را به جوامع تحمیل می کند.
«دکتر سید محمدمهدی احمدی» با بیان این که کشور ما در یکی از پرخطرترین مناطق جهان به لحاظ شیوع بیماری های زئونوز قرار دارد، بیان می کند: در عصر حاضر برای مبارزه با بیماری های عفونی انسان، باید راه حل را بر مبنای کنترل و پیشگیری بیماری های قابل انتقال از حیوانات به انسان جستجو کرد؛ زیرا در غیر این حالت، 65 درصد عوامل عفونی انسان از این گذرگاه انتقال می یابد.
وی با اشاره به لزوم توجه بیشتر به ارتقای جایگاه اطلاع رسانی و افزایش فرهنگ عمومی و هماهنگی های بین بخشی برای مقابله و کنترل این بیماری ها می گوید: سازمان دامپزشکی به عنوان خط مقدم جبهه مبارزه با بیماری های قابل انتقال بین حیوان و انسان در کنار سایر بخش های مرتبط از جمله وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تلاش ها و اقدامات فراوانی را انجام داده اند، اما بدیهی است که برای رسیدن به شرایط ایده آل راه طولانی در پیش است.
وی ادامه می دهد: رسیدن به یک جامعه سالم و عاری از هرگونه بیماری علاوه بر برنامه ریزی منطقه ای و جهانی نیازمند همکاری و تعامل بین بخشی تمام بخش های دولتی، خصوصی و سازمان های مرتبط است.
این مقام مسئول با افزودن این که خراسان شمالی با دارا بودن بیش از 2 میلیون رأس دام سبک و قریب 60 هزار رأس دام سنگین یکی از کانون های دامپروری در کشور محسوب می شود و به همین دلیل در معرض شیوع بیماری های مشترک بین انسان و دام قرار دارد، در عین حال کمبود اعتبارات سازمان دامپزشکی را مهم ترین چالش مبارزه با این بیماری ها توصیف می کند.
احمدی با اشاره به غلبه زندگی روستایی به شهری در این استان اذعان می کند: وقوع موارد بالای حیوان گزیدگی در بخش هایی از استان، ضرورت واکسیناسیون منظم سگ های قلاده دار و جمع آوری و معدوم سازی سگ های ولگرد را اجتناب ناپذیر کرده که با همکاری شهرداری ها انجام می شود؛ هم چنین نظارت جدی بر مراکز تولید و عرضه فرآورده های خام دامی و ترویج فرهنگ مصرف فرآورده های لبنی پاستوریزه گام مهمی در کنترل شیوع تب مالت قلمداد می شود که طرح ساماندهی عرضه شیرخام و لبنیات محلی در استان نیز با هماهنگی دستگاه های مسئول، در همین راستا اجرایی شده است.
وی خاطرنشان می کند: این اداره کل برای مبارزه با بیماری های قابل انتقال از حیوانات به انسان در سال گذشته افزون بر 3 میلیون و 553 هزار نوبت سر دام را علیه 3 بیماری مهم شاربن (سیاه زخم)، بروسلوز (تب مالت) و هاری واکسینه کرد و در 3 ماه نخست سال جاری نیز در اقدام مشابهی افزون بر 960 هزار نوبت سر دام علیه بیماری های گفته شده مایه کوبی شده اند.
وی با بیان این که سازمان دامپزشکی در حال حاضر تنها از اعتبارات فصل کشاورزی بهره می گیرد که تکافوی عملیات گسترده و وظایف قانونی محول آن را نمی کند، تأکید دارد: به نظر می رسد در شرایط کنونی راه حل این مسئله تخصیص بخش ناچیزی از اعتبارات حوزه سلامت به این سازمان باشد؛ به گونه ای که با اختصاص فقط یک درصد اعتبارات فصل سلامت می توان گام های اساسی در ریشه کنی برخی از مهم ترین امراض مشترک و اختصاصی دام برداشت که به معنای تحقق شعار همیشگی «پیشگیری مقدم بر درمان» محسوب می شود و بسیاری از هزینه های هنگفت را از روی دوش نظام بهداشت و درمان کشور بر می دارد.
نقشه راهی برای مبارزه با بیماری های مشترک
متولیان امور بهداشتی در تشریح ارزیابی خود از مهم ترین چالش های پیشگیری و کنترل بیماری های مشترک و قابل سرایت از حیوانات به انسان، به مواردی همانند شیوه دامداری سنتی، رواج استفاده از لبنیات محلی غیرپاستوریزه و نیز کمبود نیرو و بودجه پژوهشی و عملیاتی اشاره دارند. از سوی دیگر، نابسامانی نظام بهداشتی و خدمات دامپزشکی در کشورهای همجوار باعث شده است تلاش دست اندرکاران کشورمان در زمینه مهار بیماری های مشترک با موفقیت کامل همراه نباشد.
به عقيده بنده به مناسبت روز بيماريهاي مشترك رياست محترم سازمان بخشنامه اي صادرفرمايند تا براي هميشه دادن امار نجومي واكسيناسيون بروسلوز ممنوع شود تعداد دامهاي ادعا شده براي واكسيناسيون درچند سال اخير خيلي بيشتر از جمعيت دامي كشور است با اين دستور دامپزشكان از پشت كامپيوتر برخاسته و براي كمكبه دامداران به روستاها ميروند 
