ایران و عربستان بیشترین میزان وقوع سالک را دارند

حکیم مهر -  دکتر محمدعلی نیلفروش‌زاده رئیس مرکز تحقیقات پوست و سالک ایران با بیان اینکه سالک در بسیاری از کشورهای گرمسیر دیده می‌شود و ایران و عربستان بیشترین میزان وقوع این بیماری را دارند گفت: ما یکی از کانون‌های سالک دنیاییم.

وی در این زمینه توضیحاتی به شرح ذیل ارائه نموده است : بیماری لیشمانیوز جلدی (سالک)، یکی از بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان، به عنوان یک معضل سازمان جهانی بهداشت مطرح است. این بیماری در بیش از 80 کشور جهان رخ می‌دهد و ایران یکی از 7 کانون مهم لیشمانیوز است. اصفهان، تهران، قم، کاشان، کرمان، شیراز، بوشهر، بم، زاهدان و بندر عباس از مهم‌ترین کانون‌های درگیر در ایران محسوب می‌شوند.
سالک یک بیماری پوستی مشترک بین انسان و تعدادی از حیوانات (از جمله جوندگان و سگ) است. این بیماری با ایجاد یک برآمدگی قرمزرنگ مشخص می‌شود و سپس به توده کوچک سفت و کبودرنگی تبدیل می‌شود و در صورت عدم درمان مناسب، زخمی شده و جوشگاه بدشکلی به جای می‌گذارد که به زیبایی فرد لطمه می‌زند و باعث آثار روانی منفی می‌شود. انگل از طریق گزش پشه خاکی ماده به پستانداران منتقل می‌شود و انسان غالبا یک میزبان اتفاقی است.
اوضاع بیماری سالک‌ در ایران
در ایران 2 نوع از این بیماری وجود دارد که توسط 2 گونه انگل ایجاد می‌شود؛ نوع خشک یا شهری و نوع مرطوب یا روستایی.
سالک خشک یا شهری توسط گونه انگل لیشمانیا تروپیکا ایجاد می‌شود. در این نوع پس از یک دوره کمون (نهفته) بیش از 2ماه، ندول کوچکی در محل گزش به رنگ قرمز قهوه‌ای ظاهر می‌شود و به تدریج طی 6 ماه بزرگ‌تر می‌شود و معمولا در مرکز آنها زخم سطحی ایجاد می‌شود و دلمه می‌بندد. در صورت عدم درمان معمولا طی 8 تا 12 ماه ضایعه روبه بهبودی می‌رود و از خود جوشگاه به جای می‌گذارد. دوره زمانی این نوع سالک از نوع مرطوب طولانی‌تر است.
سالک مرطوب یا روستایی توسط گونه لیشمانیا ماژور ایجاد می‌شود. در این بیماری پس از دوره کمون (نهفته) کمتر از 2 ماه در محل گزش دانه جوش‌مانندی ایجاد می‌شود. طی 2 تا 3 ماه زخم بزرگ‌تر شده و گاهی اطراف آن ندول‌های کوچک و متعددی ظاهر می‌شود که از عوارض این بیماری محسوب می‌شود. گاهی ممکن است انگل از طریق مسیر لنفاتیک گسترش پیدا کند. بهبود معمولا طی 2 تا 6 ماه دیده می‌شود و جوشگاهی از آن باقی می‌ماند. اما لیشمانیوز نوع احشایی هم وجود دارد که بیشتر با درگیری احشا بوده و در ایران یافت نمی‌شود و بیشتر در آمریکای لاتین دیده می‌شود. ممکن است لیشمانیوز به صورت مزمن در آید که یکی از نادرترین اشکال کلینیکی آن است. در این شکل ضایعه بیشتر از 2 سال باقی می‌ماند. در نوع عودکننده، ضایعه بهبود یافته و بعد از چند ماه یا چند سال فعالیت دوباره ضایعه دیده می‌شود.
حشراتی که سالک می‌آورند
ناقل بیماری سالک، پشه‌هایی از خانواده فلبوتوموس است که حشرات کوچک و کرک‌داری به رنگ زرد یا خاکستری و به طول 2 تا 3 میلی‌متر بوده و دارای بال‌های شفاف است. این حشرات به علت جسم کوچک، رنگ خاکی و پرواز کوتاه اکثرا از نظر مخفی بوده، از خون انسان و حیوانات تغذیه می‌کنند. ارتفاع پرواز پشه خاکی معمولا 5/1 تا 2 متر است ولی در موارد استثنایی تا ارتفاع 7 متری هم می‌تواند پرواز کند. فعالیت پشه در نواحی معتدل در فصول گرم است و از خرداد تا شهریور ماه حداکثر فعالیت را دارد. پشه‌های خاکی معمولا روزها بی‌حرکت بوده و در نقاط تاریک مخفی می‌شوند و معمولا هنگام اول شب فعال شده و در اواخر شب به تدریج از فعالیت آنها کاسته می‌شود. فقط پشه ماده جهت تخم‌ریزی احتیاج به خون دارد و جنس نر از شیره گیاهان استفاده می‌کند. نیش این حشرات دردناک است و متعاقب گزش خارش بروز می‌کند ولی بعد از گزش‌های متعدد و متوالی فرد به آن عادت کرده و چندان احساس خارش نمی‌کند. این پشه موقع نشستن بال‌های خود را به شکل عدد 7 نگه می‌دارد و به‌صورت جهشی پرواز می‌کند.
سالک در مناطق گرمسیری ایران
سالک در بسیاری از کشورهای گرمسیر دیده می‌شود. ایران و عربستان سعودی بیشترین میزان وقوع بیماری را دارند. از دیگر کشورها، می‌توان فلسطین، عراق، اردن، سوریه، هند، پاکستان، آلمان، فیلیپین و همچنین ارمنستان، آذربایجان و ترکمنستان را ذکر کرد. از طرفی در قاره آفریقا و همچنین در آمریکای جنوبی و مرکزی نیز دیده می‌شود.
در اصفهان، نواحی شمال و شمال شرقی بیشتر درگیرند و سالانه 10 تا 20 هزار مورد زخم جدید گزارش شده است. در بررسی گذشته بیماری در استان اصفهان، منطقه برخوار بیشترین گرفتاری را داشت. پس از آن از 25 سال قبل تاکنون، عواملی مانند پایین رفتن منابع آب زیرزمینی، به خصوص در منطقه جی، قهاب و رودشت، رویش بوته‌های مقاوم به شوره در آن منطقه که غذای مناسبی برای موش به شمار می‌رود، تاسیس شرکت‌ها، پالایشگاه و پایگاه هوایی و تغییر وضع اکولوژی منطقه باعث تغییر مکان مخزن بیماری (موش‌ها) و زادو ولد آنها در سایر مناطق شده است. به طوری که این بیماری در قسمت‌های جنوبی و غربی کوهپایه، منطقه جرقویه و قسمت‌هایی از اردستان، نطنز و کاشان دیده می‌شود. در منطقه شاهین‌شهر، تپه‌های شنی اطراف شهر، نخاله‌های ساختمانی یا زمین‌های بایر داخل شهر محل زندگی فعال موش هستند. در برخی مناطق مانند حبیب‌آباد شرایط مناسبی برای لانه‌گزینی موش‌ها ایجاد شده است.
تشخیص در آزمایشگاه
تشخیص این بیماری با گرفتن نمونه از مواد موجود در زخم سالک انجام می‌شود و سپس با رنگ‌آمیزی مخصوص، انگل لیشمن روی لام مشاهده می‌شود. در صورت مشاهده هر زخمی که بیشتر از یک هفته طول بکشد باید به پزشک مراجعه کرد.