راهبرد پدافند غیرعامل برای تامین ایمنی و امنیت مواد غذایی
دکتر مجید روحانی نژاد - مدیر کل دامپزشکی استان خراسان رضوی
پدافند غیرعامل دربرگیرنده مجموع تمامی طرح ریزی ها و اقداماتی است که موجب کاهش آسیب پذیری ها، افزایش پایداری ملی، تداوم فعالیت دستگاه های نظامی در مقابل تهدیدات خارجی می شود و مستلزم به کارگیری سلاح نیست. با این تعریف، گستره بزرگی از فعالیت‌ها در زمره این مفهوم می‌گنجد. در این میان، بخش دامپزشکی و تولید و فرآوری مواد غذایی برای مصرف جامعه، اهمیت فراوانی می‌یابد .
متخصصان آینده نگاری و استراتژیست های نظامی بر این باورند که به دلیل محدودیت در منابع زیستی و طبیعی، افزایش بی رویه ضایعات در جوامع مصرفی و آلاینده های آب و طبیعت و در کنار آن رشد جمعیت، باعث می شود تا جنگ آینده جنگ فقر (starvation war) یا جنگ غذا و آب نام بگیرد؛ در این شرایط مهم ترین نیاز، نیازمندی‌های غذایی در یک کشور است .
در سمت دیگر، نگرانی از حمله های بیوتروریستی و اگروتروریستی دشمن که با محوریت عوامل بیماری‌زا دامی و طیور انجام می گیرد، اهمیت توسعه پدافند غیرعامل را در این بخش دوچندان می کند. برآوردها نشان می دهد که تقریبا 80درصد از عواملی که برای حمله های بیوتروریستی مناسب است، از عوامل بیماری‌زای قابل انتقال بین انسان و دام محسوب می شود و می تواند در جمعیت انسانی خسارت و تلفات گسترده‌ای را رقم بزند .
باکتری سیاه زخم (شاربن)، آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان، بوتولیسم، تب‌های خونریزی دهنده (مانند کریمه و کنگو) و بروسلوز، از عوامل آلاینده برای حمله بیوتروریستی است که می تواند خسارت زیادی وارد کند .
کپسول های حاوی اسپور(هاگ) باکتری سیاه زخم (شاربن) حتی قادر است خطرناک تر از یک بمب اتمی در مکان مورد هدف، قربانی بگیرد و احساس ناامنی ایجاد کند. سم بوتولیسم نیز قادر است طیف وسیعی از جمعیت انسانی و دامی را در اندک زمان، با پدیده مرگ مواجه کند. در این شرایط دام ها به علت اینکه در محیط باز زندگی می کنند و بیشتر با عامل خطر مواجه می شوند، علایم بیماری را زودتر نشان می دهند و تلف می شوند و به این ترتیب زنگ خطر را به صدا در می آورند .
از طرفی ویروس عامل تب‌برفکی به لحاظ تنوع در سویه‌ها، موتاسیون‌پذیری (جهش)، انتشار سریع، تنوع میزبان و مقاومت در شرایط محیطی، موذی‌ترین عامل ویروسی برای حمله‌های اگروتروریستی به شمار می‌آید که به واسطه انتشار سریع آن، خسارت و تلفات گسترده ای به دام وارد و ضمن ایجاد رعب و نگرانی در دامداران، ضربه اقتصادی گسترده ای به کشور وارد می‌کند. در این میان، داشتن سیستم برخطِ (online) پایش و مراقبت بیماری‌های دام، طیور و آبزیان (GIS) و حضور کارشناسان برای تحلیل رخداد بیماری و تلفات بیش از حد انتظار احتمالی، یک ضرورت به شمار می‌آید و چنانچه چنین شرایطی ایجاد شود، بلافاصله اقدامات پیشگیرانه بعدی با اعمال شرایط قرنطینه، انجام نمونه گیری، تشخیص دقیق بیماری در آزمایشگاه و در صورت لزوم اعلام به دیگر دستگاه های اجرایی نظیر دامپزشکی و وزارت بهداشت آغاز می‌شود .
واکسیناسیون و ایمن کردن انبوه دام‌ها (بیش از 90درصد) علیه شاربن، اجرای برنامه های پایش و مراقبت فعال سرمی برای آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان، نظارت بر کشتار دام و فراهم شدن تجهیزات سردخانه ای در کشتارگاه‌ها به منظور اطمینان از پاک شدن از ویروس‌های احتمالی تب خونریزی دهنده کریمه و کنگو و تب مالت، نظارت بر فرآورده های خام دامی در مراکز عرضه برای پیشگیری از بیماری هایی که عامل آنها غذاست و کنترل بیماری‌های مشترک بین انسان و دام، واکسیناسیون انبوه دام‌ها علیه بیماری‌های مسری مثل تب برفکی، آبله و طاعون نشخوارکنندگان، نیوکاسل طیور، اجرای سامانه پایش و مراقبت بیماری‌های دام، طیور و آبزیان (GIS) که با پشتیبانی سازمان پدافند غیرعامل تکمیل و توسعه یافته، از مهم ترین اقدامات در این بخش است .
هم اکنون در تمام شبکه های دامپزشکی شهرستان‌ها این بستر اطلاع‌رسانی فراهم شده است تا در صورت مشاهده موارد خاص، آن را بی درنگ گزارش کنند .
وجود آزمایشگاه های تشخیصی و مجهز، سامانه یکپارچه و جامع قرنطینه از جمله ظرفیت‌هایی است که در این بخش فراهم شده است تا ایمنی غذایی شهروندان تضمین شود اما مسئله مهم دیگر، امنیت غذایی است. امنیت غذایی به این معنا که در حوزه کشاورزی و دامداری بتوانیم تمام مایحتاج غذایی جامعه را تهیه کنیم. براین اساس باید تاکید کرد، خطراتی که امنیت و رفاه آینده جوامع بشری را تهدید می‌کند، صرفا خطراتی ازقبیل برخوردهای بین‌المللی یا تجاوز نظامی نیست، بلکه می‌تواند بی‌ثباتی‌های اقتصادی، فقر، گرسنگی یا نبود امنیت مواد غذایی باشد .
یکی از مهمترین اصول حفظ امنیت در این بخش، علاوه بر تأمین موادغذایی، اطمینان از کیفیت و بهداشتی بودن آن است که نقش سازمان‌های مرتبط در این حوزه بسیار پُررنگ است. کارشناسان سازمان جهانی غذا معتقدند که سیستم نظارت بر مواد غذایی از مزرعه تا سفره بسیار گسترده و وسیع است و به‌دلیل گستردگی و وسعتی که این زنجیره از تولید تا مصرف دارد، بسیار مورد مخاطره و تهدید است. از این رو، ضرورت دارد در سال اقتصاد مقاومتی، در کنار اصلاح رویه های علمی و بهبود کیفیت تولیدات داخلی، فرهنگ ارجح دانستن محصولات داخلی از نمونه های مشابه خارجی را که بعضا به صورت قاچاق وارد کشور می شود، نهادینه کنیم. به هر روی تمام تلاش نهادهای مسئول، حفظ و ارتقای سلامت غذایی است که این مهم با مشارکت مردم و تولیدکنندگان این محصولات میسر خواهد شد .
منبع: روابط عمومی اداره کل دامپزشکی استان خراسان رضوی
