قسمت اول: آنفلوآنزای پرندگان و تهدیدات انسانی و دامی آن چیست؟ - دکتر صفیه وطن‌دور

آنفلوآنزای پرندگان به زبان ساده

قسمت اول: آنفلوآنزای پرندگان و تهدیدات انسانی و دامی آن چیست؟

دکتر صفیه وطن دور

DVM, PhD

خطر اصلی در این بیماری کجا نهفته است:

همان گونه که در مطالب پایین تر توضیح خواهیم داد، ویروس آنفلوآنزای پرندگان به دو دسته فوق حاد و تحت حاد تقسیم بندی می شوند که در این میان حتی سویه های تحت حاد نیز امکان جهش یافتن و تبدیل به سویه های فوق حاد را دارا می باشند. سویه های H5  و H7  از جمله سویه های نگران کننده برای جمعیت انسانی و دامی می باشندT  چرا که این دو سویه توانایی جهش سریع و تبدیل به فرم حاد را دارا می باشند که اپیدمی و پاندمی های ویرانگری را باعث خواهند شد. از سال 2014 که سویه جدید در دنیا منتشر شد کلیه اطلاعات رخدادهای بین المللی در سایت سازمان جهانی بهداشت دام ثبت شده اند و در این میان برخی از سویه های جدید در چند سال اخیر پدیدار شده اند. بیماری آنفلوآنزای پرندگان هر روز تواتر بیشتری در کشورهای دنیا پیدا می کند و در این میان بصورت فزاینده ای در آسیا در حال گسترش می باشد؛ سویه H5N8  ابتدا فقط در آسیا یافت می گردید ولی اکنون قاره آمریکا، اروپا و بسیار کشورهای دیگر را نیز در نوردیده است.

آنفلوآنزای پرندگان، مخاطره ای برای جمعیت انسانی کره زمین:

از میان 144 سویه شناخته شده ویروس آنفلوآنزا، تنها هشت سویه آن از نقطه نظر انتقال به انسان حائز اهمییت می باشند. در اغلب موارد ابتلای به ویروس آنفلوآنزای پرندگان تنها یک بیماری خفیف ایجاد می نماید، ولی در هر صورت برخی از سویه ها همچون H5N1  و H7N9 می توانند بیماری شدید و یا حتی کشنده در انسان ایجاد نماید.

منبع اصلی ابتلاء به این ویروس در تماس مستقیم بودن با پرندگان مبتلا و یا اشیاء و سطوح آلوده به ویروس می باشد. در معرض خطر ترین افراد عبارتند از: مرغداران، دامپزشکان، کارگران و کارمندان کشتارگاه ها، کارگرانی که وظیفه امحاء پرندگان درگیر را بر عهده دارند، شکارچیان و افرادی که در بازارهای فروش پرندگان زنده فعالیت می نمایند. انتقال از انسان به انسان بسیار نادر است ولی در هر صورت مواردی از انتقال به خویشاوندان درجه یک فرد بیمار و یا کارکنان مراکز بهداشتی که با بیماران آلوده در تماس بوده اند، اتفاق افتاده است.

نشانه ها و علائم بیماری آنفلوآنزای پرندگان در انسان رنج متفاوتی دارد؛ از علائم تیپیک آنفلوآنزای انسانی (همچون تب، سرفه، التهاب گلو، دردهای عضلانی) تا عفونت های چشمی، اسهال، علائم گوارشی، پنومونی، مشکلات تنفسی حاد و سایر مخاطرات شدید تهدید کننده جدی حیات. برخی از داروهای ضد ویروس به عنوان درمان در برابر برخی از سویه های آنفلوآنزای پرندگان در دسترس می باشد.

مزارعی پرورشی که انسان، طیور و خوک در تماس نزدیک با یکدیگر هستند، به عنوان محیط های پر مخاطره ای که سویه های جدید در آن تولید و بازآرایی می شود مطرح می باشند که در آنها فاکتورهای سویه های انسانی و حیوانی با یکدیگر آمیخته می شوند. بر این اساس تشخیص زود هنگام و کنترل بیماری در جمعیت دامی بسیار بسیار حائز اهمیت است.

پاندمی (همه گیری جهانی) زمانی رخ می دهد که تغییر در ویروس آنفلوآنزا آنچنان شدید باشد که انسان ها هیچ گونه ایمنی در برابر آن نداشته باشند. ویروس آنفلوانزای پرندگان به صورت بالقوه توانایی ایجاد بیماری بصورت پاندمی را دارد. زمانی که اپیدمی آنفلوآنزا در پرندگان همزمان با اپیدمی آنفلوآنزای انسانی رخ بدهد در این حالت شانس اینکه میان ویروس آنفلوآنزای پرندگان با ویروس آنفلوآنزای انسانی نوترکیبی جدید رخ دهد که باعث ایجاد سویه جدیدی که به آسانی به انسان و میان انسانها انتقال یابد، بالاتر می رود. امروزه با وجود تعداد بالای مسافران بین المللی، اپیدمی های بیماریها به آسانی منتقل شده و حالت پاندمی می یابند. در قرن های گذشته چهار پاندمی داشته ایم: پاندمی آنفلوآنزای اسپانیا از سال 1918 تا سال 1919 ، پاندمی آنفلوآنزا آسیا از سال 1957 تا 1958 ، پاندمی آنفوآنزای هنگ کنگ از سال 1968 تا سال 1969 و پاندمی H1N1  یا پاندمی آنفلوآنزای خوکی در سال 2009.

مخاطرات آنفلوآنزای پرندگان برای ایمنی مواد غذایی:

در کشورهای پیشرفته دنیا قوانین سخت گیرانه دامپزشکی و ایمنی مواد غذایی و بازرسی های قانونی از ورود گوشت و تخم آلوده دام های ناسالم به زنجیره غذایی جلوگیری می نماید، واردات از کشورهای آلوده به بیماری و ویروس ممنوع شده و یا تحت تدابیر بسیار سخت بیولوژیکی قرار می گیرد. بسیاری از ویروسهای آنفلوآنزای پرندگان در دستگاه تنفس و گوارشی پرندگان آلوده وجود دارند، نه در گوشت آنها، ولی برخی از سویه های آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان می توانند در گوشت بدن پرندگان نیز وجود داشته باشند. اگرچه پرندگان بیمار تولید تخم را متوقف می نمایند، ولی در فازهای ابتدایی بیماری می توانند آلوده به ویروس باشند. تخم ها می توانند حامل ویروس در داخل (زرده و سفیده) و در خارج و بر روی پوسته باشند. ویروس هایی که در مدفوع و همچنین پوسته تخم وجود داشته باشند می توانند برای چندین هفته زنده بمانند. تمامی تخم هایی که در اطراف مناطق آلوده تولید می شوند، برای اطمینان از از میان رفتن ویروس های داخل تخم باید کاملاً پخته شده و سپس مصرف شوند.

دمای بالای 70 درجه سانتی گراد ویروس را از میان می برد، بنابراین گوشت و تخم خوب پخته شده از لحاظ مصرف انسانی حتی اگر بر فرض حامل بودن ویروس از نظر تغذیه ایمن می باشند. قرار دادن محصولات خام دامی همچون گوشت در یخچال و فریزر باعث کشته شدن ویروس نمی شود و حتی در موارد نادری ویروس آنفلوآنزای پرندگان از گوشت اردک یخ زده صادر شده به ژاپن و آلمان جدا گردیده است.

بزرگترین مخاطره بهداشتی در این خصوص حاصل تعامل با طیور آلوده می باشد. بیشترین احتمال ضریب ابتلا به بیماری در زمان کار با گوشت خام طیور قبل از پختن و بصورت خام اتفاق می افتد، هرچند این عامل در شهرهای بزرگ کشور همچون تهران به ندرت اتفاق می افتد، ولی در بسیاری از شهرهای کوچکتر کشور و روستاها خانواده ها عادت به نگه داشتن طیور در منزل خود دارند و تغییر این عادت بسیار مشکل به نظر می رسد، چرا که از نظر آنان (خانواده هایی که پرنده نگهداری می کنند) پرنده مرده یا بیمار بسیار با ارزشتر از آن است که معدوم شود و ممکن است در این شهرها و یا روستاها پرنده بیمار یا مریض وارد زنجیره غذایی گردد. البته باید عنوان کرد که نظارت های بهداشتی دامپزشکی که توسط بخش خصوصی و دولتی با شدیدترین نظرات قرنطینه ای اعمال می گردد، تقریباً بصورت صد در صدی مانع از ورود پرندگان بیمار به چرخه غذایی می گردد.

پرسش و پاسخ های آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان سویه H5N8

 1- بیماری آنفلوآنزای پرندگان چیست؟

این بیماری به وسیله تیپ A  ویروس آنفلوآنزا ایجاد می شود که می تواند چندین گونه از پرندگان اهلی را تحت تاثیر قرار دهد که از جمله آنها می توان به طیور روستایی و صنعتی، بوقلمون، بلدرچین، اردک و مرغ شاخدار و ... اشاره نمود. همچنین این ویروس می تواند پرندگان زینتی و خانگی، پرندگان مهاجر وحشی و مرغ های دریایی را به بیماری مبتلا کند. ویروس آنفلوآنزای پرندگان، هر چند با فراوانی کمتر، از گونه های پستانداران ذیل نیز همانند انسان ها نیز جدا گردیده است: خوک، گربه، ببر، سگ ، اسب، موش صحرایی و خانگی، راسو و موش خرما.

 2- آنفلوآنزای فوق حاد و تحت حاد به چه معنایی می باشد؟

سویه های مختلفی از ویروس آنفلوآنزا وجود دارد که عموماً به واسطه شدت بیماری که در پرندگان ایجاد می نماید، به دو دسته تقسیم بندی می شوند:

 2-1) گروه اول که سویه های تحت حاد LPAI  را شامل می شود که ویروس های این گروه بیماری با علائم بالینی بسیار کم و یا بدون علائم بالینی در بیمار ایجاد می نماید.

 2-2) گروه دوم که سویه های فوق حاد HPAI  را شامل می شود که ویروس های این گروه بیماری با علائم بالینی بسیار شدید و یا ممکن است مرگ و میر بالایی را در پرندگان ایجاد نمایند.

در واقع تشخیص سویه های فوق حاد و تحت حاد ویروس آنفلوآنزا بر مبنای نتایج روش های آزمایشگاهی می باشد که در کتاب مرجع سازمان جهانی بهداشت دام تشریح گردیده است. خصوصیات ویروس های آنفلوآنزای پرندگان در این دو دسته به عنوان سویه های بیماریزای فوق حاد و تحت حاد (شدت و حدت بیماری ایجاد شده) در واقع اختصاصی طیور (ماکیان) و سایر پرندگان می باشد و لزوماً (ضرورتاً) برای سایر گونه هایی که به ویروس آنفلوآنزای پرندگان حساس می باشند، همچون انسان ها، قابل تعمیم نیست.

 3- رخداد آنفلوآنزای سویه H5N8  کجا گزارش شده است؟

این سویه از ویروس آنفلوآنزا برای اولین بار در سال 2008 در ایالت آیداهو ایالات متحده آمریکا گزارش گردید و پس از آن در سال 2014 از ایالت کالیفرنیا مجدداً گزارش گردیده است. سویه فوق حاد H5N8  اخیراً در گونه های طیور در کشورهای کره جنوبی، ژاپن و چین گزارش گردیده است. در ژانویه سال 2014 مقامات رسمی کره جنوبی اولین مورد ابتلا به سویه فوق حاد H5N8  را گزارش نمودند؛ 29 رخداد وقوع این سویه از بیماری آنفلوآنزا در پرندگان گزارش گردید که گونه های جانوری غازها، طیور و اردک ها را مورد حمله قرار داد و نزدیک به 600 هزار پرنده حذف شدند. در سپتامبر سال 2014 این کشور متعاقباً رخداد دیگری از این بیماری را در اردک های پرورشی گزارش نمود که در این واحد 1200 اردک به علت بیماری از بین رفته و 19800 اردک دیگر به منظور کنترل بیماری حذف شدند. در آوریل سال 2014 کشور ژاپن رخداد بیماری توسط سویه H5N8  گزارش نمود که 112 هزار پرنده برای کنترل بیماری حذف گردیدند. چهار ماه بعد در نوامبر همان سال رخداد دیگری از بیماری در قوهای گونه توندرا اتفاق افتاد که توسط نمونه های مدفوعی تایید گردید. چین در اکتبر سال 2014 دو رخداد بیماری توسط سویه H5N8  را گزارش نمود که یکی از آنها در حیات وحش و دیگری در اردک رخ داده بود.

اوایل ماه نوامبر مقامات آلمانی وقوع بیماری توسط این سویه را در مزرعه پرورش بوقلمون در مکلنبرگ گزارش نمودند که 1731 پرنده حساس در همان فارم به منظور جلوگیری از گسترش یماری حذف شدند. در میانه های ماه نوامبر سرویس دامپزشکی کشور هلند ویروس را در یک مزرعه مرغ تخمگذار به ظرفیت 150 هزار قطعه در شهر اوترخت شناسایی نمودند و چهار روز بعد دو رخداد دیگر بیماری گزارش گردید که در مجموع 200 هزار پرنده حذف شدند و اقدامات قرنطینه ای در زون ده کیلومتری به اجرا در آمد. در همان زمان کشور انگلستان تحت سویه H5N8  را در گله پرورشی اردک با سن 60 هفته گزارش نمود و حدودا 6000 پرنده حذف گردیدند.

 4- منبع و منشاء ویروس سویه A  و تحت سویه H5N8  چیست؟

بر مبنای سکانسینگ اطلاعات ژن HA  ویروس های گسترش یافته در آلمان، هلند و انگلستان بسیار به سویه ویروس H5N8  جمهوری کره قرابت داشته اند و تحقیقات همچنان به منظور یافتن منبع رخدادهای اروپا همچنان ادامه دارد.

 5- آیا پرندگان وحشی به عنوان ناقلین ویروس A  آنفلوآنزا تحت سویه H5N8  مطرح می باشند؟

پرندگان وحشی به طور معمول ویروس آنفلوآنزا را در دستگاه گوارش و تنفسی خود حمل می نمایند، ولی معمولاً به بیماری دچار نمی شوند و بصورت تاریخی آنها به عنوان ناقلین و مخزن ویروس آنفلوآنزا محسوب می شوند. در سرتاسر دنیا معیارهای مراقبت بیماری بر مبنای پایش بیماری براساس وقوع و یا مشخصات ویروس آنفلوآنزا در پرندگان وحشی وضع گردیده است. تا کنون رخداد بیماری آنفلوآنزا توسط تحت سویه H5N8  در پرندگان وحشی در جمهوری کره، ژاپن و آلمان در اردک های وحشی شناسایی شده است. عمده ویروس های آنفلوآنزا باعث ایجاد بیماری در پرندگان وحشی نمی شوند، ولی بسیار محتمل است که این پرندگان در طول مسیر مهاجرتی خود این ویروس را پراکنده نمایند.

به مقامات دولتی دامپزشکی قویاً توصیه شده است تا ضمن ایجاد آگاهی در جمعیت هدف، به منظور برقراری همکاری های روتین با شکارچیان و یا هر فردی که ارتباط نزدیک با پرندگان وحشی مهاجر برقرار می کند، ارتباط نزدیک داشته باشند تا بر همین اساس اطلاعات مربوط به پیش آگهی در مورد پرندگان مهاجر بیمار یا مرده را داشته باشند.

 6- چگونه ویروس آنفلوآنزا A  تحت سویه H5N8  در میان پرندگان انتقال و گسترش می یابد؟

تمامی سویه های ویروس آنفلوآنزا توانایی انتقال به وسیله تماس مستقیم با ترشحات پرنده آلوده را دارند، خصوصاً توسط مدفوع و یا غذای آلوده، آب آلوده، تجهیزات مزرعه و همچنین توسط کفش و لباس انسان. در حال حاضر این ویروس از مزرعه ای به مزرعه دیگر توسط پرندگان زنده محلی، افراد (مخصوصاً اگر لباس و کفشها آلوده باشند)، خودرو، وسایل و تجهیزات، غذا و قفس ها انتقال می یابد. سویه های فوق حاد می توانند مدت های طولانی در محیط زنده بمانند، مخصوصاً اگر درجه حرارت پایین باشد. فاکتورهای متعددی می توانند در گسترش بیماری آنفلوآنزا دخیل باشند که از آن جمله می توان به نقل و انتقال افراد و تجهیزات، بازارچه های محلی پرندگان زنده، پرورش طیور و حضور ویروس در پرندگان وحشی مهاجر اشاره کرد.

 7- الزامات گزارش دهی برای آنفلوآنزای A  تحت سویه H5N8  چیست؟

همانگونه که در الزامات سازمان جهانی بهداشت دام ذکر گردیده است، تمامی رخدادهای آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان که در هر یک از پرندگان اهلی و وحشی رخ بدهد، می بایست توسط مقامات رسمی سازمان های دامپزشکی کشورها به سازمان جهانی بهداشت دام گزارش گردد. سویه های تحت حاد ویروس آنفلوآنزا و تحت سویه های H5  و H7  نیز حتی در صورتی که بیماری را بصورت شدید ایجاد ننمایند، به علت اینکه استعداد ایجاد موتاسیون به سمت سویه های فوق حاد و یا آلوده نمودن سایر گونه ها را دارا می باشند، می بایست به سازمان جهانی بهداشت دام گزارش گردند.

 8- الزامات پایه ای و قانونی به منظور پیشگیری و کنترل جهانی آنفلوآنزای پرندگان چیست؟

تمامی کشورها می بایست زیرساخت های خدمات دامپزشکی در حوزه عمومی و خصوصی را بر مبنای استانداردهای سازمان جهانی بهداشت دام فراهم آورند که در برگیرنده موارد ذیل می باشد:

الف) قانونگذاری مناسب

ب) زیرساخت های سیستم های تشخیص و هشدار سریع در صورت مواجهه با رخدادهای بیولوژیک در حیوانات

ج) ایجاد و مدیریت مکانیسم های جبران خسارت

د) آزمایشگاه های دامپزشکی کارآمد و توانمند

ه) استفاده از واکسیناسیون در رخدادهای اپیدمیولوژیک مرتبط در زمان های مناسب

 9- آیا سیاست حذف به عنوان اهرم کنترلی می تواند بکار گرفته شود؟

در صورتی که آلودگی در حیوانات مورد شناسایی قرار گرفت، عموماً سیاست حذف به منظور کنترل و ریشه کنی بیماری مورد استفاده قرار می گیردکه الزامات قانونی آن که در کتاب رفرانس سازمان جهانی بهداشت دام توصیف گردیده است، شامل موارد زیر است:

الف) نابود نمودن کلیه حیواناتی که آلوده شده اند و یا در معرض تماس بوده اند (بر مبنای اصول رفاه دام سازمان جهانی بهداشت دام)

ب) معدوم سازی مناسب و اصولی لاشه های دام و تمامی محصولات دامی

ج) مراقبت و ردگیری طیور در معرض تماس و یا بالقوه آلوده شده

د) وضع قوانین قرنطینه ای شدید و غیرقابل عدول در خصوص جابجایی پرندگان و یا تجهیزات و پرسنل بالقوه آلوده

ه) ضد عفونی کامل مکان آلوده

و) عدم استفاده مجدد از مکان آلوده حداقل به مدت 21 روز

برای کنترل سویه H5N8  در کشورهایی که درگیر بیماری شده اند معدوم سازی پرندگان حساس محلی در دستور کار قرار دارد و اجرا می شود.

 10- توصیه های سازمان جهانی بهداشت دام در خصوص واردات از کشورهای آلوده به ویروس آنفلوآنزای A  تحت سویه H5N8 کدامند؟

محاسبه ضریب خطر ناشی از واردات از کشورهای آلوده به این ویروس اغلب بسیار پیچیده و در برگیرنده محاسبات و فاکتورهای متعددی می باشد که توسط سازمان جهانی بهداشت دام در نظر گرفته شده است. در صورتی که این سویه از ویروس در کشوری که صادرات محصولات دامی به سایر کشورها دارد منتشر شود و موجب بیماری گردد، توصیه های سازمان جهانی بهداشت دام برای تجارت ایمن در کتاب رفرانس سازمان جهانی بهداشت دام فصل 10.4 بایستی اجرا شود. معیارها و اقدامات ذکر شده در این بخش از کتاب رفرانس سازمان جهانی بهداشت دام کاملاً مبنای علمی داشته و و نباید به سد غیر منطقی و محاسبه نشده ای برای تجارت منتهی شود. منظور از این اقدامات شامل زون بندی های قرنطینه ای، آزمایشات لازم در مورد جمعیت های دامی مبداء و دمای پروسس تخم مرغ ها و ... است.

 11- معیارهای جبرانی که می بایست برای مرغداران در نظر گرفته شود چیست؟

سیستم های جبران اقتصادی برای مرغداران و تولید کنندگانی که گله های خود را در اثر اجرای سیستم حذف اجباری که از طرف مقامات ملی و محلی قانون گذاری شده است از دست داده اند، در سرتاسر دنیا متفاوت می باشد. در برخی از کشورها این سیستم جبران اقتصادی اصلاً وجود ندارد و بر همین اساس سازمان جهانی بهداشت دام مقامات دولتی این کشورها را برای ایجاد و پیاده سازی این قانون تشویق می نماید، چرا که این نوع قوانین جبرانی نقش کلیدی در تشخیص زود هنگام و ایجاد شفافیت در گزارش دهی بیماری ایفا می نمایند و این مسئله محدود به بیماری آنفلوآنزای پرندگان نمی شود، بلکه می تواند در برگیرنده سایر بیماریهای دامی نیز باشد.

 12- توصیه های ایمنی غذایی در مورد آنفلوآنزای پرندگان چیست؟

به عنوان معیارهای قانونی ایمنی مواد غذایی پرندگانی که به منظور اجرای معیارهای کنترل بیماری معدوم شده و یا حذف شده اند به هیچ عنوان نباید وارد چرخه مصرف غذایی گردد، ولی هنوز هیچ مدرکی که نشان دهنده انتقال بیماری آنفلوآنزای پرندگان به انسان در اثر مصرف گوشت و یا تخم ماکیان باشد، در دست نیست.

 13- مخاطرات بهداشت عمومی مرتبط با بیماری آنفلوآنزای پرندگان چیست؟

ویروس آنفلوآنزای پرندگان ویروسی است که بسیار مختص گونه ای است به این معنا که گونه های هدف مشخصی را درگیر می نماید، ولی در موارد نادری از سدهای بین گونه ای جانداران عبور کرده و موجب آلودگی در انسان می گردد. این بیماری (آنفلوآنزای پرندگان) نباید با آنفلوآنزای فصلی انسانی (Flu ) اشتباه گرفته شود. بیماری آنفلوآنزای فصلی انسان بیماری بسیار شایعی است که توسط ویروسهای H1  و H3  ایجاد می گردد. انتقال ویروس آنفلوآنزای پرندگان به انسان معمولاً در زمانی که تماس نزدیک با پرندگان آلوده وجود دارد و یا انسان در محیط های بسیار آلوده قرار می گیرد، اتفاق می افتد. در حال حاضر تا زمان نگارش این مطلب مدرکی دال بر ابتلای انسانی با سویه H5N8  ویروس آنفلوآنزای پرندگان وجود ندارد.

 14- اقدامات پیشگیری کننده در سطح مزارع و گله های پرورش شامل چه آیتم هایی می باشند؟

انجام و تشدید اقدامات امنیت زیستی برای مرغداران به منظور جلوگیری از ابتلا به بیماری در گله ها و مراکز تولید و پرورش ضروری است. به همین منظور موارد ذیل از جمله اقدامات مهم می باشند:

الف) طیور خود را از مناطقی که عمدتاً به وسیله پرندگان مهاجر مورد استفاده قرار می گیرند، دور نگه دارید (عدم تاسیس مرغداری در این مناطق).

ب)  هیچ نوع امکاناتی را که جذب کننده پرندگان مهاجر و وحشی باشد را در فارم خود استفاده نکنید.

ج)  افراد و تجهیزاتی را که به فارم تولید و پرورش شما دسترسی دارند را محدود نمایید.

د)  سیستم ضد عفونی تجهیزات و فارم خود را همیشه کارا و به روز نگهدارید.

ه)  از ورود پرندگان جدید به فارم با سابقه بیماری نامشخص و بدون پرونده بهداشتی خودداری کنید.

و)  هرگونه بیماری و تلفات را سریعاً به مقامات رسمی دامپزشکی گزارش دهید.

ز)  سیستم امحاء مناسب و براساس موازین بهداشتی را برای کود و لاشه های پرندگان مرده در فارم خود بکار بگیرید.

ح)  سیستم واکسیانسیون مناسب و به موقعی را برای پرندگان خود طراحی نموده و آن را از طریق پرسنل مجرب و در زمان مناسب پیاده سازی نمایید.

منابع :

1. OIE Terrestrial Animal Health Code

2. OIE Manual of Diagnostic Tests & Vaccines for Terrestrial Animal

3. OIE Technical Disease Card

4. OIE web portal on avian influenza

5. OIE/FAO Network of expertise on animal influenza (OFFLU)

6. Fan S1, Zhou L, Wu D, Gao X, Pei E, Wang T, Gao Y, Xia X., A novel highly pathogenic H5N8 avian influenza virus isolated from a wild duck in China. Influenza Other Respir. Viruses, 2014 Nov 1. doi: 10.1111/irv.12289 .

7. Ku KB, Park EH, Yum J, Kim JA, Oh SK, Seo SH. Highly Pathogenic Avian Influenza A(H5N8) Virus from Waterfowl, South Korea, 2014. Emerging Infectious Diseases, 2014;20(9):1587-1588. doi:10.3201/eid2009.140390 .

8. WAHIS