وجود فلزات سنگین در خوراک دام، تهدیدی جدی برای سلامت انسان و دام - دکتر محمود توحیدی‌مقدم

وجود فلزات سنگین در خوراک دام، تهدیدی جدی برای سلامت انسان و دام

دکتر محمود توحیدی مقدم

Ph.D بهداشت خوراک دام

تغذیه و امنیت غذایی بی شک یکی از مهمترین موضوعات مورد بحث دنیای امروز و سازمان تجارت جهانی است. ازدیاد روز افزون جمعیت و کوشش برای فراهم کردن احتیاجات غذایی نسل آینده مستلزم برنامه ریزی صحیح و توسعه در زمینه های مختلف کشاورزی، مرغداری، دامداری، شیلات و صنایع تولید خوراک می باشد.

با توجه به ارتباط مستقیم بین سلامت خوراک دام با سلامت غذایی انسان، ضرورت دارد که تولید خوراک دام به عنوان حلقه ای از زنجیره تولید غذای انسان مورد توجه قرار گیرد. صنایع خوراک دام، طیور و آبزیان که بطور خلاصه صنایع خوراک اطلاق می گردد، به عنوان بخش پایه در اقتصاد کشاورزی هر کشور به شمار می رود و در کشور ما نیز بخش قابل توجهی از نیروی کار و سرمایه به این بخش اختصاص یافته است.

یکی از اهداف مهم در صنعت خوراک، آماده سازی آن به عنوان یکی از صنایع مهم بخش کشاورزی برای عضویت در سازمان تجارت جهانی است و لازمه آن اصلاح زیر ساخت ها می باشد، بنابراین ضروری است به ارتقاء وضعیت بهداشتی خوراک تولید شده و استفاده از تکنولوژی مدرن توجه شود. این صنایع با تکنولوژی های ساخت و فرموله کردن خوراک، کنسانتره و مکمل ها، ضمن اقتصادی کردن جیره سبب می شوند تا احتیاجات در هر مرحله به تناسب نوع دام در اختیار آنها قرار گیرد. تامین اقلام اولیه این صنایع در کشورها وابستگی زیادی به محصولات زراعی کشت شده در هر کشور و یا واردات این محصولات از سایر کشورها دارد.

امروزه توجه به بهداشت خوراک در همه کشورها به عنوان مهمترین مسئله مورد توجه می باشد. یکی از مهمترین مخاطرات بهداشتی، آلودگی اقلام اولیه و خوراک به فلزات سنگین است. فلزات سنگین از مهمترین آلاینده های زیست محیطی ناشی از فعالیت های انسانی مانند استخراج معادن، کارخانجات ذوب و آبکاری فلزات، پسآب های صنعتی، فاضلاب ها و زباله های شهری، فعالیت های کشاورزی و کودهای شیمیایی، وسایل نقلیه و عملیات نظامی به شمار می روند. فلزات سنگین با نفوذ در زمین های کشاورزی و آلوده کردن آب، خاک، هوا و محصولات کشاورزی در نهایت به زنجیره غذای دام و انسان وارد شده و بعد از تجمع در بافت های مختلف سبب بروز مشکلات جدی برای سلامت دام و انسان می گردند.

میزان آلودگی محصولات زراعی وارداتی یا تولیدی به فلزات سنگین در هر کشور بسیار وابسته به میزان آلودگی خاک، محل کشت محصول، نحوه انتقال محصول و یا آلودگی های متقاطع دارد. لذا میزان آلودگی به فلزات سنگین در اقلام مختلف مصرفی در دام، طیور و آبزیان بسیار می تواند متفاوت و متغییر باشد. از طرفی استفاده از مواد معدنی آلوده به فلزات سنگین در ساخت مکمل های معدنی و یا استفاده از یک میکسر در ساخت مکمل معدنی یا ویتامینه برای انواع مختلف دام سبب انتقال آلودگی می شود.

در سال 1394 چندین کارخانه تولید کننده دی کلسیم فسفات و خوراک که محصولات آنها آلوده به فلزات سنگین بود توسط سازمان دامپزشکی شناسایی و پلمپ شد. همچنین در بررسی های انجام شده توسط کارشناسان دامپزشکی برخی استان ها آلوده بودن مکمل های ویتامینه، معدنی و کنسانتره به فلزات سنگین تایید شده است. گزارشات متعددی از آلودگی اقلام اولیه خوراک به فلزات سنگین در کشورهای مختلف به دلیل نزدیکی به مناطق صنعتی یا استفاده از کودهای شیمیایی، فاضلاب های شهری و آلوده بودن خاک وجود دارد.

به دلیل ناکافی بودن اطلاعات در مورد مقادیر فلزات سنگین در اقلام جیره، همچنین روش های متفاوت نمونه گیری، تجزیه شیمیایی و تحلیل آماری، لزوم تشکیل کمیته های تخصصی ارزیابی روش های نمونه گیری و استاندارد سازی روشهای آزمون را بیشتر نمایان می کند. از طرفی تربیت و استفاده از نیروهای متخصص در زمینه بهداشت خوراک دام ضمن کمک در شناسایی نقاط بحرانی، با بهره گیری از روش های مختلف سبب کنترل و کاهش آلودگی در محصول نهایی می شوند.

خوشبختانه در سالهای اخیر دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران با شناسایی این کمبود در صنعت اقدام به تربیت نیروهای متخصص در این زمینه نموده، امید است کشور با بهره گیری از این نیرو ها بتواند تا حد زیادی در جهت استاندارد سازی و کاهش آلودگی های احتمالی قابل انتقال از خوراک به دام و در نهایت به انسان گام بردارد.