گامبوروی تحت بالينی، تهديد جدی و فراموش شده صنعت مرغداری - دکتر رضا شیبانی تذرجی

گامبوروی تحت بالينی، تهديد جدی و فراموش شده صنعت مرغداری

دکتر رضا شیبانی تذرجی

اداره کل دامپزشکی استان هرمزگان

بیماری «گامبورو» از زمان كشف عامل بيماری در دهه 60 ميلادي در منطقه ای به همين نام در ايالت Delaware امريكا تاكنون، همواره به عنوان يك بيماری چند چهره شناخته شده است و تمايز آن از برخي بيماری های رايج طيور هنوز هم گاهی برای برخي كلينیسين هاي طيور دشوار است، چنان كه در بدو شناسايي، آن را برونشيت مي انگاشتند! (2)

اين نوشتار متناسب با موقعيت و مجال بحث، سعي در هشدار پيرامون تبعات سنگين درگيری مزارع پرورش طيور گوشتي با گامبوروی تحت باليني دارد و نه بازنويسي مطالب علمي درباره اين بيماري كه يقيناً مخاطبين و همکاران فرهیخته، بسيار بهتر و بيشتر از نگارنده از اين بيماري آگاهی علمي دارند.

بیماری بورس عفونی یک بیماری ویروسی حاد با واگیری بالا در جوجه های جوان است که بافت لمفوئیدی به خصوص بورس فابریسیوس به عنوان هدف اولیه برای ویروس به شمار می رود. اهمیت اقتصادی این بیماری به دو دلیل است؛ ابتدا این که این بیماری می تواند تلفاتی تا 20 درصد در جوجه های 3 هفته و مسن تر ایجاد کند. وجه دیگر که اهمیتی بیش از این دارد، توانایی ویروس در سرکوب پاسخ ایمنی در جوجه های آلوده شده در ابتدای عمر است. بیماری درماتیت قانقرایایی، سندروم کم خونی عفونی -هپاتیت به همراه گنجیدگی (IBH-CIA)، عفونت های کلی فرمی و شکست در واکسیناسیون، پی آمدهایی هستند که به طور معمول پس از این نقصان پیش آمده در عملکرد دستگاه ایمنی به وقوع می پیوندد. محافظت جوجه ها از عفونت زود هنگام بیشترین اهمیت را داشته و معمولاً از طریق انتقال پادتن های مادری به جوجه های جوان صورت می پذیرد. (1)

شاید نام بیماری گامبورو نسبت به سایر بیماری ها از قبیل آنفلوانزا، نیوکاسل و برونشیت وحشت کمتری در بین مرغداران و حساسیت کمتری برای دامپزشکان ایجاد کند. بعید نیست که الگوی تلفات پلکانی و نسبتاً کمتر آن در قیاس با سایر بیماری ها سبب شده است چنین تصوری برای مرغداران و حتی دامپزشکان ایجاد نموده باشد و در نتیجه شاهد آن هستیم که اهمیت کمتری به بیماری بورس عفونی داده می شود و برنامه ریزی پیشگیرانه جدی برای کنترل آن در مرغداری های کشور به اجرا در نمی آید.

با توجه به این که مهمترین ارگان هدف در این بیماری بورس فابریسیوس و بیشترین فعالیت بورس بین 3 تا 8 هفتگی می باشد، لذا در این سنین بیشترین علائم به صورت حاد مشاهده می شود. بر این اساس در سنین کمتر از 3 هفته چون اندازه بورس کوچک است علائم بیماری به شکل تحت بالینی وجود دارد. نباید فراموش کرد ویروس ایجاد کننده بیماری بورس عفونی به حرارت و شرایط محیط از جمله PH اسیدی مقاوم است و می تواند حتی به مدت چند ماه در دوره های متناوب پرورش در سالن ها و تا چند هفته در آب و غذا زنده بماند!

وقوع بيماري گامبورو به شكل باليني و حاد هر چند سبب وارد آمدن خسارات زياد به مزارع پرورشي مي گردد اما خيلي اغراق آميز نيست اگر گفته شود در شديدترين حالت خسارت بار بودن اين شكل بيماري، باز هم گامبوروي تحت باليني تهديد جدي تري است. بالا رفتن ضریب تبدیل غذایی و ایجاد حساسیت به واکسن های مورد استفاده از راه اسپری از تبعات جدی و خسارت بار فرم تحت بالینی گامبورو می باشند. اين تهديد، محققان كشورهاي در حال توسعه را كه نياز مبرم به يافتن نقاط آسيب پذيري اقتصاد خود دارند، بر آن داشته است تا پژوهش هاي خود را بر اين بيماري متمركز نمايند. بر اين اساس كشور ما نيز از اين امر نبايد مستثني باشد و با پذيرفتن اين نكته كه صنعت مرغداري با همه ورشكستگي هنوز نقش تعيين كننده اي در اقتصاد كلان كشور دارد، لذا پرداختن به اين موضوع توسط مراكز دانشگاهي و اجرايي به صورت هدايت شده و هدفمند از ضروريات امروز كشور مي باشد. (4 و 5)

يكي از راهكارهاي اساسي و علمي در رابطه با مقابله با شكل تحت باليني گامبورو تعيين زمان مناسب واكسيناسيون در گله هاي گوشتي و مادر مي باشد. متاسفانه هنوز برنامه واكسيناسيون چند دهه قبل در حال اجراست كه يقيناً بدون شناخت سويه هاي وحشي در گردش و نيز تيتراسيون مناسب گله هاي مادر، زيان چشمگيري را متوجه صنعت مرغداري نموده است. اجراي برنامه واكسيناسيون علمي و مبتني بر پژوهش هاي ميداني به يهبود و افزايش بازده اقتصادي مزارع پرورشي خواهد انجاميد. (3)

ظهور ویروس های واریانت که از قرابت پادگنی ناچیزی با ویروس های کلاسیک بیماری بورس عفونی برخوردارند، نقش محافظت کنندگی پادتن های مادری را که به دنبال استفاده از واکسن های حاوی ویروس های کلاسیک حاصل آمده اند تنزل بخشیده است، اما نشان داده شده است که با افزایش سطح پادتن ها، محافظت متقاطع بین پادتن های حاصل از واکسن های کلاسیک با ویروس های واریانت افزایش می یابد. این مساله می تواند انگیزه مضاعفی برای افزودن بر میانگین عیار پادتن های مادری ایجاد نماید و در مناطقی که احتمال حضور سویه های واریانت وجود دارد، برای جوجه های دارای مقادیر بالاتری از پادتن های مادری مزیتی تلقی شود. (1)

تاثیرات تضعیف کنندگی ایمنی در واکسن های بیماری بورس عفونی محدود به واکسن های با حدت بیش از متوسط نیست و واکسن های با حدت متوسط نیز از این نظر با یکدیگر تفاوت دارند، به گونه ای که ممکن است بتوان بعضی از این واکسن ها را برای واکسیناسیون در نوبت اول در صورت فقدان تاثیرات بازدارندگی پادتن های مادری مناسب تر دانست. (1)

از طرفی نشان داده شده است که این گونه تاثیرات و نتایج در جوجه های متعلق به لاین های مختلف که از حیث خصوصیات ژنتیکی با هم فرق دارند متفاوت باشد و این مطالعات در جوجه های SPF با جوجه های گوشتی تجاری نتایج نسبتاً متفاوتی داشته باشند. (1)

پیشنهادات:

* پایش و مراقبت بیماری بورس عفونی در قالب طرح های ملی توسط سازمان دامپزشکی چه از نظر ویروس های در گردش و چه اثربخشی واکسن های مورد استفاده در سطح کشور اولین گام اساسی در کنترل بیماری است. به علاوه برای پیاده سازی برنامه های علمی و اجرایی ضرورت دارد سازمان دامپزشکی داده های مرتبط با این بیماری را از همکاران محترم بخش خصوصی شاغل در فیلد طیور از سراسر کشور جمع آوری نماید و با بررسی آماری دقیق و موشکافانه، شناخت کاملی از وضعیت سویه های در گردش پیدا کند.

*پايش و مراقبت گامبورو در مناطق روستايي نيز يافته هاي در خور تاملي به دست خواهد داد و چه بسا گردش سويه هاي وحشي در جمعيت طيور روستايي منبع تغييرات ژنتيكي و افزايش حدت سويه هاي فيلدی در مزارع صنعتي باشد، چرا كه با افزايش مراودات شهر و روستا و نزديكي بسياري از مزارع صنعتی به محيط هاي روستايي احتمال سرايت سويه هاي غير صنعتي به مزارع صنعتي و جهش هاي ژنتيكي منتهي به افزايش قدرت تخريب ويروس وجود دارد. (6)

*روش تلقیح واکسن نیوکاسل پس از واکسیناسیون با واکسن گامبورو و ارزیابی پاسخ ایمنی به واکسن نیوکاسل به عنوان معیاری برای تاثیر مثبت یا منفی واکسن های رایج گامبورو در کشور و نیز ارزیابی آسیب شناسی بورس فابریسیوس می تواند در قالب طرح های پژوهشی مشترک با همکاری سازمان دامپزشکی و دانشکده های دامپزشکی انجام گیرد. (1)

*با تمام اهمیتی که حضور ایمنی با واسطه سلولی برای دستیابی به حداکثر حفاظت در برابر ویروس بیماری بورس عفونی داراست اما هنوز هم در بسیاری از مواقع برخورداری از یک ایمنی مادری قوی و همگون در صورت پشتیبانی با یک برنامه واکسیناسیون مناسب قادر است به عملکرد مطلوب تر گله های گوشتی بیانجامد. (1)

* استفاده از ظرفیت رسانه های نوشتاری، دیداری و شنیداری و تدوین برنامه های آموزشی و ترویجی به منظور  افزایش آگاهی فنی مرغداران در زمینه رعایت اصول بیوسکیوریتی در مزارع پرورش نیمچه های گوشتی - با توجه به مقاومت بالای ویروس که در صورت آلودگی مزارع رها شدن از آن بسیار دشوار می باشد - از مهمترین راهکارهای کنترل بیماری در کشور است.

* فعال نمودن اتحادیه ها و تعاونی های مرغداران و ایجاد رابطه مستمر بین آنها و سازمان دامپزشکی به منظور اجرای برنامه های مناسب و مبتنی بر پژوهش های بلند مدت برای واکسیناسیون موثر در مزارع مرغ مادر و نیمچه گوشتی نتایج مطلوب و محسوسی در پی خواهد داشت. توجه به این موضوع بسیار مهم که استفاده از سویه های واکسینال واریانت، خطری بالقوه برای بعضی مزارع گوشتی محسوب می شود و در برخی مناطق مفید و حتی لازم می باشد، نظارت بر واکسیناسیون بهینه مزارع را به کمک اتحادیه ها بیش از پیش ضروری می نماید.

منابع:

1. صدرزاده، اوستا. ویرایش دوم 1391؛ مدیریت پیش گیری از بیماری های طیور. نشر دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار.

2. وایتمن، بیکفورد. ترجمه بزرگمهری فرد، شجاعدوست، اکبری، کلیدری و شیخی. چاپ اول 1375؛ راهنمای بیماری های طیور. نشر سازمان اقتصادی کوثر

3. Besseboua, O., Ayad, A., & Benbarek, H. (2015). Determination of the optimal time of vaccination against infectious bursal disease virus (Gumboro) in Algeria. Onderstepoort Journal of Veterinary Research, 82(1), 01-06.

4. McIlroy, S. G., Goodall, E. A., Bruce, D. W., McCracken, R. M., & McNulty, M. S. 1992. The cost benefit of vaccinating broiler flocks against subclinical infectious bursal disease. Avian Pathology, 21(1), 65-76.

5. Musa, I.W., L. Saidu and E.S. Abalaka,, 2012. Economic impact of recurrent outbreaks of gumboro disease in a commercial poultry farm in Kano, Nigeria.. Asian J. Poult. Sci., 6: 152-159.