قانون شوکران! - دکتر رضا شیبانی تذرجی

قانون شوکران!

دکتر رضا شیبانی تذرجی

کارشناس مسئول دارو درمان اداره کل دامپزشکی هرمزگان

چند روز قبل مقاله ای از کتاب زیر این هفت آسمان از مجموعه کتاب های هفتی همشهری بنده، شادروان استاد باستانی پاریزی خواندم به نام قانون شوکران؛ این نوشته در واقع مقاله ای بوده که به قلم توانای دکتر محمد ابراهیم باستانی پاریزی استاد ممتاز تاریخ دانشگاه تهران در تاریخ پنج شنبه چهارم اردیبهشت 1348 در روزنامه اطلاعات به چاپ رسیده است. مقاله ای چهار صفحه ای و در عین کوتاه بودن بسیار شیوا، پرمعنا، کاربردی و مثل همه آثار زنده یاد باستانی ادیبانه و مستند به تاریخ و مرتبط با مسائل روز اجتماع به رشته تحریر در آمده است.

با اینکه بیش از 46 سال از نگارش مقاله قانون شوکران می گذرد، اما چنان موضوع آشنایی برای اینجانب بود که گویا زنده یاد باستانی پاریزی همین اواخر و بر حسب شرایط فعلی جامعه نوشته است. قانون شوکران چنان به نگارش در آمده که گویا نویسنده آن از زبان من و ما به موضوع مهمی پرداخته است:

جانا سخن از زبان ما می گویی...

مضمون مقاله نقدی فنی و منطقی بر منع واردات دارو در آن روزگار توسط دولت به منظور تقویت و حمایت از تولیدکنندگان داخلی است. نویسنده ضمن مقایسه اثربخشی داروهای تولید داخل با مشابه خارجی آن، با طنز همیشگی و رندانه خود عنوان می کند که حکایت دارو، حکایت کرباس ایرانی نیست که به جای فاستونی لندن بپوشیم و دلخوش به حمایت از تولید داخل باشیم، چرا که مقوله دارو سلامت جامعه را در بر می گیرد و چه بسا ضعف در این زمینه هزینه های گزاف تری را بر دوش دولت تحمیل کند!

متأسفانه دغدغه سالیان دور در رابطه با کیفیت پایین داروهای ایرانی (چه داروهای انسانی و چه دامی) در مقایسه با مشابه خارجی آن همچنان پابرجاست.

چند سالی است که موضوع مهم مقاومت دارویی به تیتر اول جراید پزشکی و دامپزشکی تبدیل شده است و در این گیر و دار، گاهی انگشت اتهام متوجه تشکیلات دامپزشکی شده است که مصرف دارو را در مزارع پرورشی آن گونه که باید و شاید کنترل نمی کند! بر این اساس عدم تأثیر آنتی بیوتیک ها بر میکروارگانیسم های بیماریزا صرفاً به ایجاد مقاومت در ساختار عوامل بیماریزا نسبت داده می شود و سخنی از کیفیت دارو و اثربخشی آن به میان نمی آید؛ چه بسا پایین بودن کیفیت محصولات دارویی داخل سبب اقبال عمومی به داروهای خارجی شود و همین امر پدیده قاچاق دارو را نیز در پی داشته باشد که هم فیلد پزشکی و هم دامپزشکی را شامل می شود.

دوستان فرهیخته (اعم از همکاران و اساتید بنده) اذعان دارند که نتایج حاصل شده از آنتی بیوگرام در آزمایشگاه با نتایجی که عملاً از مصرف آنتی بیوتیک ها در مزارع پرورش به دست می آید بعضاً تفاوت چشمگیر دارد، تا جایی که عملکرد آزمایشگاه ها و نیز کلینسین ها زیر سوال می رود و اعتبار کار آنها از سوی پرورش دهندگان به دیده تردید نگریسته می شود! از یک دیدگاه، شاید اختلاف بین شرایط invitro و invivo توجیه کننده این موضوع باشد، اما خوانندگان محترم این مقاله که بعضاً در بخش خصوصی اعم از آزمایشگاه، داروخانه و درمانگاه شاغل هستند به خوبی واقفند که پرورش دهندگان به ویژه در زمینه طیور، نتیجه مطلوب تری پس از استفاده داروهای خارجی می گیرند! با انجام PMS و نظرسنجی معمولی از پرورش دهندگان به راحتی می توان این ادعا را راستی آزمایی نمود.

دغدغه دیگر مرتبط با این موضوع آن است که استفاده مداوم از آنتی بیوتیک هایی که ماده مؤثره کمتر از حد استاندارد داشته باشند، سبب پیدایش سویه های مقاوم به دارو در بین باکتری ها خواهد شد، زیرا باکتری ها اگر در شرایط قابل زیست (به واسطه اثربخشی پایین دارو) باشند، با مکانیسم های پیچیده و با تغییر ساختار و رفتار خود در برابر آن دارو مقاومت پیدا می کنند. چندان اغراق آمیز نیست اگر گفته شود باکتری ها مترصد آن هستند که از داروی بی کیفیت به عنوان واکسن برای مصونیت خود در برابر اقدام درمانی پزشک و دامپزشک بهره ببرند!

جمع بندی مطالب بالا آن است که در نهایت، آن چه از تولید و مصرف داروهای با اثربخشی پایین حاصل می شود، هدر رفتن سرمایه ملی به انحاء گوناگون خواهد بود، چه از طریق یارانه های دولتی در بخش تولید و چه دشواری کنترل عوامل بیماریزا در مزارع پرورشی و به دنبال آن افزایش تلفات در جمعیت دام و طیور و وارد آمدن خسارت بیشتر به صنعت دام و طیور کشور که در حال حاضر با مشکلات عدیده ای دست به گریبان است.

این نتیجه گیری چندان بی ارتباط با گفتمان اقتصاد مقاومتی نیست که اخیراً به طور جدی در دستور کار نظام قرار گرفته است، چرا که پرورش دهندگان دام و طیور از ارکان اقتصاد مقاومتی می باشند. بر این اساس باید رفع مشکلات بخش پرورش در اولویت قرار گیرد و این رکن اساسی اقتصاد کشور قربانی طرح های توسعه تولید داروهای داخل نگردد، زیرا جبران تبعات ویرانگر آن غیر ممکن خواهد بود.

من آن چه شرط بلاغ است با تو می گویم                تو خواه از سخنم پند گیر و خواه ملال

خبر مرتبط:

نقش کنترل بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان بر اقتصاد جامعه؛ نگاهی بر اهمیت دامپزشکی - دکتر رضا شیبانی‌تذرجی

طاعون نشخوارکنندگان کوچک، بیماری استراتژیک پیش روی سازمان دامپزشکی - دکتر رضا شیبانی