حکیم مهر: در گونه‌های مختلف از حیوانات خانگی گرفته تا وحشی بیماریهای مزمن مانند دیابت، سرطان و آرتروز رو به افزایش است و بخش زیادی از این روند، نتیجه فعالیت‌های انسان است. در پژوهشی جدید دانشمندان به بررسی این موضوع پرداخته‌اند که چگونه این روند در حال اتفاق است.
به گزارش حکیم مهر به نقل از آنا، به گزارش «سای‌تک‌دیلی» (SciTechDaily)، در سراسر جهان، حیواناتی از جمله حیوانات خانگی، دام‌های اهلی و حتی جانداران دریایی به بیماریهای مزمنی مبتلا می‌شوند که تا چند دهه پیش تصور می‌شد تنها مختص انسان هستند. سگ‌ها، گربه‌ها، گاو‌های شیری و لاک‌پشت‌های دریایی با نرخ فزاینده‌ای از سرطان، چاقی، دیابت و فرسودگی مفاصل مواجه‌اند. درک عواملی که این افزایش بیماریهای غیرواگیر (NCDs) را در میان حیوانات به وجود آورده، نه تنها برای حفظ سلامت حیوانات اهمیت دارد بلکه برای بهبود سلامت انسان نیز حیاتی است. با وجود فوریت این موضوع، پژوهش‌های جامع و میان‌رشته‌ای درباره بیماریهای غیرواگیر حیوانات هنوز محدود است.
چارچوبی تازه برای پایش خطرات سلامت حیوانات
مطالعه‌ای که در تاریخ یازدهم نوامبر در نشریه Risk Analysis منتشر شده است، چارچوب مفهومی تازه‌ای را معرفی می‌کند که هدف آن بهبود روش‌های پایش و مدیریت بیماریهای مزمن در حیوانات است. این پژوهش به سرپرستی «آنتونیا ماتاراگکا»، دانشمند علوم دامی در دانشگاه کشاورزی آتن انجام شده و یک مدل ارزیابی ریسک مبتنی بر شواهد را ارائه می‌دهد. این چارچوب افزون بر کاربرد‌های دامپزشکی، پیامد‌هایی نیز برای سلامت عمومی دارد؛ زیرا انسان‌ها و حیوانات هر دو با افزایش مشابهی در بیماریهای مزمن روبه‌رو هستند.
عوامل ژنتیکی و محیطی در بروز بیماری
بر اساس داده‌های گردآوری شده از پژوهش‌های متعدد درباره بیماریهای غیرواگیر حیوانات، تحلیل ماتاراگکا مجموعه‌ای از عوامل زیستی و محیطی را شناسایی کرده است. در میان این عوامل، پیش‌زمینه ژنتیکی نقش مهمی دارد؛ برخی جمعیت‌های حیوانی به علت پرورش انتخابی (selective breeding) در معرض خطر بیشتری هستند. برای مثال، گربه‌ها و سگ‌های اصیل که برای ویژگی‌های ظاهری خاص پرورش داده می‌شوند یا دام‌هایی که برای افزایش بهره‌وری اصلاح نژاد شده‌اند، اغلب بیش از سایرین در معرض ابتلا به دیابت و بیماری دریچه میترال قرار دارند.
فشار‌های محیطی نیز این خطر را تشدید می‌کند. تغذیه نامناسب، کم‌تحرکی و استرس طولانی مدت اکنون به‌عنوان عواملی مشترک در بروز بیماری در گونه‌های مختلف شناخته می‌شوند.
نمونه‌هایی از یک همه‌گیری رو به رشد
پژوهش یادشده نمونه‌هایی را برجسته می‌کند که گستردگی این مشکل را نشان می‌دهند. بیش از نیمی از گربه‌ها و سگ‌های خانگی دچار چاقی هستند و این وضعیت موجب افزایش مداوم دیابت در گربه‌ها شده است. در دامداری‌ها نیز شرایط مشابهی دیده می‌شود: حدود ۲۰ درصد از خوک‌هایی که به صورت صنعتی پرورش می‌یابند، به آرتروز مبتلا می‌شوند.
در محیط‌های آبی نیز الگو‌هایی مشابه مشاهده شده است؛ نهنگ‌های سفید (بلوگا) با سرطان‌های گوارشی روبه‌رو هستند و ماهی‌های سالمون پرورشی آتلانتیک از «سندروم کاردیومیوپاتی» (نوعی بیماری قلبی عضلانی) رنج می‌برند. در مناطق ساحلی آلوده به ترکیبات شیمیایی صنعتی مانند هیدروکربن‌های آروماتیک چندحلقه‌ای (PAHs) و بی‌فنیل‌های پلی‌کلر (PCBs)، نرخ بروز تومور‌های کبدی در حیات‌وحش به ۱۵ تا ۲۵ درصد می‌رسد.
تغییرات ناشی از فعالیت انسان و سیاره‌ای در تنگنا
به گفته ماتاراگکا، تخریب‌های زیست‌محیطی حاصل از فعالیت‌های انسانی از مهم‌ترین عوامل گسترش بیماری‌هاست. شهرنشینی، جنگل‌زدایی و تغییرات اقلیمی، تماس موجودات زنده با شرایط زیان‌بار را افزایش می‌دهد. گرم‌تر شدن دریا‌ها و تخریب صخره‌های مرجانی با افزایش نرخ تومور در ماهیان و لاک‌پشت‌های دریایی مرتبط دانسته شده است. هم‌زمان، گرمای شدید و آلودگی هوای شهری نیز در بروز چاقی، دیابت و اختلالات ایمنی در حیوانات خانگی، پرندگان و سایر پستانداران نقش دارند.
ماتاراگکا می‌گوید: «با شتاب گرفتن تغییرات محیطی، ظهور بیماری‌ها نیز شدت می‌گیرد و نبود سامانه‌های تشخیص زودهنگام، روند شناسایی بیماریهای غیرواگیر در حیوانات را به تعویق می‌اندازد. در حالی‌که سازمان جهانی بهداشت (WHO) آمار گسترده‌ای از مرگ‌ومیر ناشی از بیماریهای غیرواگیر در انسان‌ها ارائه می‌دهد، داده‌های مشابه برای حیوانات هنوز بسیار محدود است. این مسئله نشان می‌دهد که پژوهش‌های جامع‌تر و نظارت دقیق‌تر در حوزه سلامت دامپزشکی برای درک و مقابله با این بحران ضروری است».
پیوند سلامت در میان گونه‌ها و زیست‌بوم‌ها
در این مطالعه، میزان شیوع بیماریهای غیرواگیر در گونه‌های مختلف اندازه‌گیری شده و نقش عوامل خطر در بروز بیماری مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین، راهبرد‌هایی برای پیشگیری و مداخله در چهار سطح به‌هم‌پیوسته پیشنهاد می‌شود: فردی، جمعیتی (گله‌ای)، زیست‌بومی و سیاست‌گذاری. یافته‌ها نشان می‌دهد آلودگی، تخریب زیستگاه، عدم تعادل تغذیه‌ای و استرس‌های اقلیمی از مهم‌ترین محرک‌هایی هستند که آسیب‌پذیری حیوانات را در برابر بیماریهای مزمن افزایش می‌دهند.
یکپارچه‌سازی سلامت انسان، حیوان و محیط زیست
چارچوب پیشنهادی ماتاراگکا دو رویکرد مکمل را در هم می‌آمیزد: «سلامت واحد» (One Health) و «سلامت زیست‌بومی» (Ecohealth). هر دو بر پیوند میان سلامت انسان، حیوان و محیط زیست تأکید دارند؛ اما معمولا به‌صورت جداگانه عمل می‌کنند. با ادغام این دو دیدگاه، مدل او نشان می‌دهد که چگونه آسیب‌پذیری ژنتیکی در تعامل با عوامل بوم‌شناختی و اجتماعی می‌تواند به بروز بیماری در گونه‌های مختلف منجر شود.
ماتاراگکا امیدوار است این مدل میان‌رشته‌ای به ایجاد نظام‌های نظارت مشترک بر سلامت انسان، حیوان و محیط زیست بینجامد. چنین همکاری‌هایی می‌تواند به شناسایی زودهنگام نشانه‌های هشداردهنده بیماری کمک کند و در نهایت از گسترش بیماریهای مزمن در تمام اشکال حیات روی زمین بکاهد.
