Liberal University - بهزاد رنجبران

Liberal University

بهزاد رنجبران

سال‌های سال است، این پرسش برایم مطرح بوده است که چرا بر سردر دانشگاه محل تحصیل‌ام عبارت "دانشگاه آزاد اسلامی" به " Islamic Azad University " ترجمه شده است؟ هم‌اکنون نیز، که این عبارت را در واژه پرداز ورد می نویسم، زیرِ واژه‌ی azad  یک خط قرمز، حاکی از هشدار غلط املائی، ظاهر شده است. مایکروسافت نیز دریافت که مشکلی وجود دارد! چرا واژه‌ی "آزاد" بهliberal  ترجمه نشده است؟ چه بار معنایی خاصی برای واژه‌ی "آزاد" در زبان فارسی وجود دارد که معادلی برای آن در زبان انگلیسی یافت نشده است؟ یا؛ آیا برای از نظر پنهان داشتن مسمّای نام این دانشگاه است، از به کار بردن معادل حقیقی آن - لیبرال- خودداری شده؟ (الله اعلم)

در این مجال قصد بر آن است به موضوعی پرداخته شود که افراد بی‌شماری، از شدت اهمیت، بارها بدان اشاره کرده‌اند اما، مع‌الاسف از فرط پرداختن بسیار به این موضوع، دیگر حساسیت لازم را در شنونده بر نمی‌انگیزد و می‌بایست از زاویه‌ای دیگر به آن نگریسته شود تا شاید وخامت وضع کنونی، بار دیگر آشکار گردد.

از اوایل دهه هشتاد که فارغ التحصیلان دانشگاه آزاد اسلامی به جمعیتی رسیده بودند که اعتبار لازم را برای این دانشگاه و شیو‌ه‌ی اداره‌ی آن کسب کرده باشند؛ بحث عدم تطابق شغل افراد با رشته‌ی دانشگاهی یکی از چالش های پیش روی نظام آموزش عالی کشور بود. رفته‌رفته این معضل، پررنگ‌تر شده و عملاً بسیاری از رشته های دانشگاهی موجود در دفترچه‌ی انتخاب رشته‌ی این دانشگاه را تا مرز مضحکه شدن پیش برد.

تلخندی مانند "آبیاری گیاهان دریایی" را بارها شنیده ایم. عبارتی که در ادبیات محاوره‌ی جوانان، به منظور بیهوده بودن رشته ای که در آن تحصیل می کردند به کار گرفته شده است. به راستی چرا باید این عنوان طنز با همه‌ی رشته های گروه کشاورزی همچون دامپزشکی، و از دیگر سو، واژه‌ی "کتابگذاری" برای بسیاری از رشته های گروه علوم انسانی مترادف گردد؟ چه چیز باعث این خودزنی فرهنگی شده بود؟

در عبارت "آبیاری گیاهان دریایی" می توانستیم وضعیت وخیم روحیه‌ی انسانی را مشاهده کنیم که در آغاز جوانی، برای فردایی بهتر، ناگزیر با پیروی از مدل جبری اجتماع، هزینه های مادی و معنوی هنگفتی را به خود و خانواده‌ی خویش تحمیل کرده تا تحصیل کند. لیکن پس از ورود به فضای آکادمیک، خود را در زمره‌ی افراد ناامید و بیهوده می یابد.

از این پس دانشجوی جوان ما، برای به تعویق انداختن تشویشی که در آینده با آن روبه‌رو خواهد شد، روزهای خوش دانشجویی یا در حقیقت گذران باطل زندگی خویش را آغاز می‌کند. گعده‌ی بزرگی از دختران و پسران جوان، ذیل عنوان رسمی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی.

تا آن سال‌ها، همه چیز بر مبنای مکانیزم بازار، به خوبی پیش می رفت و عرضه و تقاضا، نرخ شهریه ثابت و متغیر هر سال را تعیین می کرد. دانشگاه شبانه، اگرچه به ظاهر در اخذ شهریه با دانشگاه آزاد مشترک بود اما نه شهریه آن با دانشگاه آزاد قابل مقایسه بود، نه ویژگی های متقاضیان آن قرابت چندانی با متقاضیان دانشگاه آزاد داشت. برای دانشگاه پیام نور نیز رسالتی دیگر تعریف شده بود و رشته های ارائه شده در آن دانشگاه به اندازه انحصاری بودن شیوه تدریس در پیام نور، محدود بودند.

مصیبت از آن‌جا آغاز می شود که نظام آموزش محور پیشین حاکم، مغلوب نظام سود محور نوظهور می گردد و در این شرایط است که پردیس های دانشگاه سراسری به تقلید از مناطق ویژه و آزاد تجاری (مانند کیش) با قوانینی متفاوت از سرزمین اصلی و با ویژگی‌ خاص اخذ شهریه هایی بیش از دانشگاه آزاد، تأسیس شدند. به موازات آن، دانشگاه های غیرانتفاعی نیز فعالیت خود را بیش از پیش گسترش داده تا بتوانند به سودای دانشنامه پاسخ گفته باشند. دانشگاه آزاد، اکنون به واقع وارد یک بازار آزاد شده است. رقبایی دارد که گوی سبقت را در اخذ شهریه از وی ربوده و شگفت‌انگیزتر این‌که مشتری خود را نیز پیدا کرده‌اند.

چنان‌که می دانیم بروز کیفیت در تئوری های اقتصاد لیبرال، منوط به وجود فضای رقابتی است. دانشگاه آزاد وارد فضای رقابتی شده است و همین امر سبب شد تا در دهه‌ی ۹۰ ارزش مدرک دانشگاه آزاد در تصور عموم مردم بالاتر از مدارک دانشگاه هایی مانند غیرانتفاعی و جامع علمی کاربردی قرار گیرد.

اما آیا به راستی کیفیت آموزش در واحدهای دانشگاه آزاد ارتقای چشمگیری داشته است یا دیگر دانشگاه‌ها کیفیت قابل قبولی را ارائه نمی‌کنند؟ با وجود رقابتی که همچنان فشرده‌تر می‌شود ولی کار تا جایی پیش رفته، که کنکور دانشگاه آزاد و سراسری در چند مقطع ادغام شده است. این رویداد را می‌توان نقطه‌ی عطفی در دورنمای وضعیت فعلی نظام آموزش عالی کشور به شمار آورد. دورنمایی که کاملاً بر ظهور و افول شرکت‌ها در تئوری‌های اقتصاد لیبرالیسم منطبق است:

۱- ظهور ۲- اوج و انحصارگرایی ۳- رقابت ۴- اتحاد استراتژیک ۵- افول ۶- انحلال

در خبرها آمده بود «سه چهارم دانشکده های دامپزشکی اضافه هستند» [گفتگوی حکیم مهر با استاد حسن تاج‌بخش/۱۳۹۶۰۳۰۱] ولی با این وجود باید بپذیریم بیهوده است که در چنین فضای رقابتی سهمگین، از عدم تطابق نیاز بازار کار با رشته های دانشگاهی گلایه کنیم.

در خلأ جریان آزاد اطلاعات که این روزها در همه‌ی بخش ها به کل فراموش شده است، کم‌هزینه‌ترین راه، آگاه سازی سینه به سینه جوانان ۱۸ ساله ای است که قصد ورود به فضای آکادمیک کشور را دارند. شاید با آگاهی این جامعه‌ی هدف و کاهش تقاضا، نظام منحط کنونی، هرچه زودتر، مرحله افول خود را تجربه کرده تا با خروج سرمایه‌ی سرمایه‌سالاران از این حوزه، نظام آموزش عالی به مسیر اصلی خود بازگردد.

به خاطر دارم که بر جلد دفترچه‌ی انتخاب رشته‌ی دانشگاه آزاد، جمله ای از بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران حضرت امام خمینی (ره) نقش بسته است که فرموده‌اند: «من امیدوارم که شما آقایان و سایرین کمک کنید تا این دانشگاه که  به پیشنهاد آقای هاشمی تاسیس گردید و پیشنهاد خوبی است فعالیتش زیاد گردیده و توسعه یابد». باید اقرار کرد دور از ذهن می نماید، مرحوم هاشمی رفسنجانی آنچه امروز شاهد آن هستیم را به امام راحل (قدس سره) پیشنهاد داده باشند و ایشان نیز با چنین طرحی که امروز شاهد آن هستیم موافقت نموده باشند.

اگر از دیدگاه های تاریک شوپنهاوری فاصله بگیریم، واقعیات چندان هم ناامید کننده نیست. گمان می‌شود می‌توان این مسیر منحرف شده را اصلاح یا تعدیل کرد. از اقدامات و انتصابات اخیر دکتر علی اکبر ولایتی، رئیس محترم هیئت امنای دانشگاه آزاد اسلامی، این گونه بر می‌آید که اصلاحات بنیادین در ساختار دانشگاه آزاد و به تبع آن نظام آموزش کشور، آغاز شده است. اساتید و صاحب‌نظران گرامی می‌بایست به دور از هیاهوهای سیاسیِ غوغاسالاران، تغییرات پیش رو را رصد نمایند و فضای سیال به وجود آمده را غنیمت شمرده، تا تغییرات ساختاری احتمالی، هرچه بیش‌تر با منافع جامعه‌ی علمی کشور، همسو شود و سیستمی طراحی شود که تا مدتی، فضای آکادمیک کشور را از آفات فعلی در امان نگه دارد.

پایان

بهزاد رنجبران