مروری بر وضعیت صنعت طیور و آنفلوانزای پرندگان در کشور ترکیه - دکتر علی‌صفر ماکنعلی

مروری بر وضعیت صنعت طیور و آنفلوانزای پرندگان در کشور ترکیه

دکتر علی صفر ماکنعلی

معاون بهداشتی و پیشگیری سازمان دامپزشکی کشور

ترکیه کشوری است که بر اساس برنامه ریزی های به عمل آمده، در سطح جهانی رتبه نهم را در بخش‌های مختلف صنعت طیور کسب کرده است. درآمد بخش صنعت طیور آن کشور در سال 2014 میلادی 4.5 میلیارد دلار امریکا بوده علاوه بر این میزان مصرف و از طرف دیگر تولید داخلی مرغ، بویژه صادرات آن افزایش یافته است.

در سال 2015 میلادی به رغم آشفتگی بازارهای منطقه ای و بین المللی و نیز شیوع آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در منطقه، ترکیه بیش از 450 میلیون دلار امریکا صادرات طیور و محصولات طیور صورت گرفت؛ تعداد جوجه های گوشتی در کشور ترکیه در سال 2015 به 214 میلیون قطعه در هر دوره رسیده که 6.8 درصد نسبت به سال قبل افزایش داشته است.

همچنین تعداد مرغ های تخمگذار در آن سال به 99 میلیون قطعه رسید. یعنی تعداد مرغ های تخمگذار در ترکیه در آن دوره بیش از30 میلیون قطعه بیشتر از تعداد مرغ های تخمگذار ایران بوده و این تعداد مرغ تخمگذار نسبت به سال قبل 5.2 درصد افزایش یافته است. این در حالیست که خوراک دام ناکافی برای تولید هدفمند طیور، ترکیه را در آینده با مشکلاتی مواجه خواهد کرد.

در حال حاضر نیز این بخش بدلیل قانون ایمنی زیستی و مقررات بهداشتی با مشكلات زیادی در رابطه با واردات مواد خام برای خوراك مواجه شده است. طبق اعلامیه تشکیلات تولید کننده و پرورش دهنده گوشت مرغ ترکیه، در سال 2014 حدود 8.8 درصد رشد میسر شده با این حال، صادرات مرغ طی سال‌های اخیر به دلیل مشکلات ژئوپولتیکی و شیوع آنفلوانزای فوق حاد پرندگان، 17 درصد کاهش داشته است.

نمودار بالا نشان می دهد که بعد از سال 2006 میلادی ( 1385 خورشیدی) به دلیل رخداد بیماری آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در منطقه شمال غرب ترکیه واقع در استان بالیکسیر[1] در ماه اکتبر سال 2005 میلادی تعداد طیور کاهش پیدا کردند. ولی در سال 2015 تعداد طیور گوشتی به 214 میلیون قطعه رسید و نسبت به سال های قبل 6.8% رشد داشتند و از طرف دیگر تعداد مرغ های تخمگذار به 99 میلیون قطعه رسید که رشد 5.2% را نسبت به سال های قبل داشتند و تعداد قطعه بوقلمون در سال 2015 میلادی به دو میلیون و هشتصد هزار قطعه رسید که نسبت به سال های قبل 5.4% رشد را نشان می دهد.

همانطوریکه که در جدول بالا آمده است از سال 2006 تا سال 2015تغییرات معنی داری در تعداد واحدها و سالن ها اتفاق نیفتاده است و این در حالی است که بخش طیور اعتقاد دارد که بر اساس تقاضای مصرف و صادرات است که تعداد واحدهای طیور را تعیین می کند.

تولید گوشت مرغ در کشور ترکیه

تولید گوشت مرغ در کشور ترکیه بیشتر در منطقه غرب و شمال غرب آن کشور صورت می پذیرد. این مناطق نزدیک به بنادر وارداتی و مصرف کنندگان اصلی گوشت طیور قرار دارند. به‌عبارتی نزدیک بنادری قرار دارند که مواد اولیه وخوراک دام از آن طریق وارد می شود.

در واقع دسترسی به مصرف کنندگان مهمترین عوامل تعیین محل مرغداری های گوشتی در کشور ترکیه بوده است. بر اساس امار و اطلاعات انجمن مزارع مرغ مادر و تولید کنندگان گوشت مرغ کشور ترکیه، تولید گوشت مرغ ، گوشت بوقلمون و سایر طیور ( طیور روستایی و گوشت مرغ های تخمگذار) در آن کشور در سال 2014 برابر دو میلیون تن بوده است که رشدی برابر با 8.8% نسبت به سال های قبل را نشان می‌دهد.

از سوی دیگر براساس آمار موسسه پژوهشی کشور ترکیه، تولید گوشت مرغ برابر با 1895000 (یک میلیون و هشتصد و نود وپنج هزار تن) و تولید گوشت بوقلمون برابر با 48663 ( چهل و هشت هزار و ششصد و شصت و سه هزار تن) در سال 2014 بوده است . در سال 2015 تولید گوشت مرغ به 1910000 (یک میلیون و نصد و ده هزار تن) رسید که برابر با 93 درصد کل تولید گوشت طیور ترکیه است.

فراهم نبودن خوراک طیور مقرون به صرفه از نظر اقتصادی، مسئله و مشکل اصلی  برای تولید مرغ در کشور ترکیه می باشد وپیش بینی می‌شود که بحث تامین خوراک طیور همچنان مسئله ای اساسی  برای دستیابی به اهداف کشور ترکیه برای افزایش تولید و خفظ مشتریان در آینده باشد .

مشخص شده است که هر مشکلی که در تهیه مواد خوراکی در بخش طیور ایجاد شود باعث افزایش هزینه های تولید شده و رقابت با دیگر کشورهای صادر کننده را از جمله رقابت با جمهوری اسلامی ایران را بسیار سخت و تا حدی غیر ممکن و  با مشکل موجه خواهد کرد.

در حال حاضر صنعت طیور ترکیه با مشكلات زیادی در امر  واردات مواد و خوراک طیور مواجه شده است، یکی دیگر از این موانع جدی بخش طیور قانون ایمنی زیستی و مقررات مترتب بر آن است در این زمینه پیش بینی می شود دولت ترکیه سریع قانون ایمنی زیستی را تغییر و تسهیلات لازم را معمول دارد.

از سوی دیگر، هیئت امنای کمیسیون بهداشت و درمان کشور ترکیه اخیرا چندین گونه ذرت و سویا و محصولات تراریخته را برای استفاده در خوراک طیور در ترکیه تایید و تصویب کرده و محدویت خوراک دام تراریخته را تا حدزیادی برطرف کرده است. اجرای قانون ایمنی زیستی جدید برخی از بخش های مرغداری ترکیه را تضعیف کرده و بخش طیور تلاش می کند و امیدوار است با برطرف کردن موانع ایمنی زیستی اهداف از قبل تعیین شده  تولید و صادرات را به دست آورد.

همچنین قانون جدید تغذیه  ماهانه طیور که در بخش طیور ترکیه تاثیر گذار بوده، در اول ژانویه 2017 به اجرا در آمد، دست اندرکاران صنعت طیور ترکیه نگران بودند  که چنانچه  استفاده از فرآورده های طیور در تغذیه طیور مجاز نباشد، آنها به دلیل قانون ایمنی زیستی  قادر به وارد کردن مقدار کافی سویا به عنوان یک جایگزین نباشند و مشکلات فراوانی را برای آنها بوجود آورد، البته دولت ترکیه نگرانی صنعت طیور را در این زمینه در ابتدای سال 2017 رفع کرده است .

همانطوریکه که مشخص است قیمت گوشت مرغ بالاست و این به دلیل بالا بودن قیمت خوراک طیور می باشد. در سال 2014 قیمت خوراک طیور در مقایسه با قیمت گوشت مرغ افزایش داشته است و این نشان دهنده آن است که صنعت طیور نسبت به سال های قبل با فشار مضاعفی روبروست و این افزلیش قیمت تاثیر بسیار منفی روی تولید و بازارهای صادرات کشور ترکیه خواهد گذاشت.

بر اساس فرآیند الحاق کشور ترکیه به عضویت کشورهای عضو اتحادیه اروپا، در سال 2012 مصرف گوشت جدا شده به روش مکانیکی در رستوران ها، هتل ها و شرکت های تهیه کننده مواد غذایی ممنوع شده است.همچنین فروش مستقیم گوشت جدا شده به روش مکانیکی به مصرف کننده نیز ممنوع شده است.

بر اساس قانون کدکس ملی کشور ترکیه بشماره 2012/74 فرآورده های گوشتی استحصال شده از قفسه سینه، گردن و قسمت پشت طیور که 40% کل لاشه را در برمی گیرد تولید می شود. کشور ترکیه مقدار 121827( یکصد و بیست یک هزارو هشتصد و بیست و هفت تن) تن گوشت جدا شده به روش مکانیکی (خمیر مرغ که به غلط در کشور ما مصطلح شده است) تولید می کند .

سهم تولید این محصول برابر با 7 درصد کل تولید طیور است و ممنوعیت ها ی اعمال شده به‌شدت صنعت طیور را تحت تاثیزات منفی خود قرار داده است البته صادرات این محصولات آزاد است و بازار هدف خمیر مرغ ترکیه، کشور عراق می باشد. بر اساس مقررات اتحادیه اروپا تولید و مصرف خمیر مرغ مجاز و برای صنایع جانبی همانند سوسیس و سایر فرآورده های انجام می پذیرد.

کود مرغی حاصل از فعالیتهای صنعت طیور مسئله مهمی برای صنعت طیور در کشور ترکیه است و این در حالی است که مدل بهبود ویا اصلاح شده برای استفاده از کود در کشورترکیه وجود ندارد. بخش طیور ترکیه معتقد است که دولت بایستی یارانه لازم را با ارائه حمایت از سرمایه گذاران احتمالی برای بکارگیری امکانات جدیددر استفاده از کود براییک هدف دیگر مانند انرژی زیستی برای بهیود استفاده از کود بپردازد و از کود، بیو انرژی تولید شود.

دست اندرکاران صنعت طیور معتقدند که بایستی از کود به عنوان یک منبع انرژی استفاده شود اما وزارت محیط زیست کود را به عنوان زباله در نظر می گیردو از طرف دیگر وزارت غذا، کشاورزی و دام کشور ترکیه کود را صرفا یک حاصلحیز کننده به حساب می آورد.

بخش طیور ترکیه معتقد است که تعداد مرغداری ها بایستی تحت کنترل دولت باشد تا سیستم کارآمدتر عمل کند، مواد اولیه برای خوراک باید در دسترس بوده و سود بخش طیور نیز بایستی برای دستیابی به اهداف تولید آینده، پایدار باشد.

از سوی دیگر مصرف سرانه گوشت مرغ در کشور ترکیه از کشورهای اتحادیه اروپا پیشی گرفته است به‌نحوی که سرانه مصرف در سال 2013 به 19.39 کیلوگرم و در سال 2014 به 21 کیلوگرم رسیده همچنین در ترکیه گوشت مرغ بیشترین سهم از کل مصرف طیور گوشتی را به خود اختصاص داده است.

مصرف گوشت مرغ در کشور ترکیه برای سال ها در سطح معینی تقریبا ثابت بوده است، مصرف سالیانه آن در سال 2014 به میزان 0.9 کیلوگرم رسیده و تلاش شده است که گوشت مرغ دارای 40 درصد سهم بازار را دارا باشد.

مصرف گوشت بوقلمون در ترکیه نیز برای سالیان متمادی در یک حد خاصی بوده و بر اساس امار سال 2014 میلادی،سرانه مصرف گوشت بوقلمون در کشور ترکیه حدود 0.9 کیلوگرم بوده است بر اساس گزارشات بخش طیور آن کشور، مصرف داخلی به علت شیوع آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در سال 2015 کاهشی نداشته است.

هرچند مصرف کنندگان مصرف گوشت مرغ با پدیده هایی چون استفاده از خوراک دان تراریخته با شبهاتی مواجه بوده اند که آنها را به اشتباه انداخته بود. بعضی ها در ترکیه این تفکر را دامن زدند که رشد سریع مرغ گوشتی ناشی از استفاده از هرمون، غذای تراریخته و مواد افزایش دهنده رشد بوده است. اما همه این موضوعات و بحث ها تاثیری در میزان مصرف گوشت مرغ در کشور ترکیه نداشته است.

مصرف مرغ در آن کشور با توجه به منطقه جغرافیایی، سطح درآمد، وضعیت تاهل، مناطق زندگی شهری، روستایی و سبک زندگی متفاوت تعیین شده در حالی که بیشترین مقدار مصرف سرانه برای منطقه اژه محاسبه شده و برای منطقه شرقی آناتولی پایین ترین در نظر گرفته شده زیرا پرورش و مصرف گاوهای پرواری در آن منطقه بیشتر محبوب است.

علاوه بر این در سال 2015 به‌دلیل مسائل ژئوپلتیک و بیماری آنفلوانزای فوق حاد پرندگان، صادرات کشور ترکیه 17 درصد کاهش پیدا کرد. کاهش سریع21 درصدی ارزش لیر ترکیه در سال 2015در برابر بسیاری از ارزهای خارجی، تأثیر زیادی بر هزینه های خوراک برایتولید کنندگان طیور داشته،این افزایش، هزینه کالاهای وارداتی و تولید را افزایش داده است. علاوه بر این، مشکلات جدی در واردات مواد خام به علت آلودگی محصولات مهندسی ژنتیکی (GE) وجود دارد، به این ترتیب سطوح پایین یا گرد و غبار دانه های ذرت یا سویا برای استفاده در ترکیه مورد تایید نیست ولی اگر در محموله ها پیداشود منجر به رد کل محموله می شود و هزینه واردکنندگان خوراک دام افزایش داده و عرضه پایدار خوراک دام را برای بخش طیور مختل می کنند و در نهایت هزینه ورود مواد خوراکی را برای این بخش افزایش می دهد.

اگرچه شیوع آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان در گله های تجاری گوشتی دیده نشد، اما صادرات مرغ ترکیه در سال 2015 متوقف شد، به دلیل اینکه کشور عراق پس از شیوع آنفلوآنزایفوق حاد پرندگان ممنوعیت واردات مرغ را از مبدا کشور ترکیه اعمال کرد.

از نظر ارزشی بیش از 50 درصد صادرات کشور ترکیه به مقصد کشور عراق انجام می شود، عربستان سعودی، اسرائیل، جمهوری آذربایجان و اربکستان نیز جزو کشورهای وارد کننده طیور و سایر محصولات آن از کشور ترکیه است. مهمترین نوع کالای صادراتی بخش طیور ترکیه گوشت مرغ می باشد . بر اساس موسسه آمار کشور ترکیه ارزش گوشت مرغ ( تازه/ منجمد) برابر با 607 میلیون دلار امریکا در سال 2013بوده است .

در سال 2014 مقدار 411 هزار تن طیور و فرآورده های طیور عمدتا به کشور عراق معادل با 668 میلیون دلار امریکا صورت پذیرفته است. در سال 2015صادرات طیور و فرآورده های آن در کشور ترکیه برابر 339 هزار تن و درآمد ارزی آن برابر 441 میلیون دلار امریکا بوده است. بخش طیور ترکیه معتقد است در صورتی که رخداد آنفلوانزای فوق حاد پرندگان بروز نکند، میزان صادرات ترکیه در سال 2016 به حالت اول خود برخواهد گشت و چنین اتفاقی در کشور ترکیه افتاد.

صادرکنندگان مرغ قادر به استفاده از رژیم پردازش داخلی ترکیه برای واردات خوراک طیور بدون مالیات هستند و یا آنها را از هیئت مدیره غلات کشور ترکیه با قیمت های جهانی خریداری می کنند و این میزان بستگی به میزان صادرات صادرکنندگان دارد.

بیماری آنفلوانزای پرندگان در کشور ترکیه

اولین مورد بیماری آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در ترکیه در یک واحد مولد (مادر گوشتی) در شمال غرب ترکیه در استان بالیکسیر در ماه اکتبر سال 2005 میلادی رخ داد . در کشور ترکیه موارد آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در قسمت غربی دریای سیاه و منطقه مرمره در سال های 2007 و 2008 میلادی نیز اتفاق افتاد.

گزارش نهایی پاک شدن کشور ترکیه حاصل از این رخداد ها در سال 2009 میلادی روی وب سایت سازمان جهانی بهداشت دام منتشر شده یعنی ترکیه پس از سه سال بر اساس مکانیزم خوداظهاری مرجع ذی‌صلاح پاک از آنفلوانزا اعلام گردید. اما در بازه زمانی 2009 تا سال 2014 میلادی در آن کشور چه اتفاق افتاده است؟ اظهار نظر بر اساس قواعد بین المللی صرفا در اختیار مرجع ذی‌صلاح کشور ترکیه بوده است و در این زمینه اظهار نظرها صرفا بایستی بر مبنای مقررات بین المللی صورت پذیرد و از تحلیل های شخصی و بدون مبنا بایستی خودداری کرد.

اینکه کشور ترکیه واکسیناسیون انجام می دهد یا انجام نمی‌دهد بحث این تحلیل ما نیست. در ماه مه سال 20015 میلادی مجددا ترکیه رخداد آنفلوانزای فوق حاد را به سازمان جهانی بهداشت دام گزارش داد که متعاقب آن کشورهای عراق و اسراییل واردات طیور و فرآورده های طیور را از کشور ترکیه ممنوع کردند. بیش از نیمی از صادرات کشور طیور و فرآورده های طیور ترکیه صرفا به کشور عراق انجام می پذیرد و بر اساس برآورد های انجام گرفته خسارات ناشی از آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در سال 2015 میلادی در کشور ترکیه صرفا در بعد صادرات 410 میلیون دلار امریکا بوده است.

بعد از اینکه رخداد های آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در کشور ترکیه مختومه شدند، در سطح وسیعی دیپلماسی ترکیه در سطح وزیر امور خارجه آغاز و پاک بودن کشور ترکیه به کلیه کشورها از جمله به جمهوری اسلامی ایران از کانال دیپلماتیک اعلام شد. پس از مذاکرات با عراق ، صادرات طیور ترکیه به کشور عراق مجددا از سر گرفته شد، اما متعاقب رخدادهای آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در شمال عراق (منطقه کردستان عراق) که در تاریخ در 25 ژانویه 2016 رخ داد، شورای وزیران عراق در بغداد ممنوعیت واردات محصولات طیور و فرآورده های آن را از مبدا منطقه ی کردستان عراق یا کالاهایی که از مسیرآن منطقه کردستان وارد عراق می شدند به علت شیوع آنفولانزایفوق حاد پرندگان اعمال کرد.

بخش طیور ترکیه برای اینکه بازار خود را در سال 2016 از دست ندهند در بغداد با دولت بغداد وارد مذاکره شدند و آنها را متقاعد کردند که اجازه بدهند کالاهای طیور و فرآورده های طیور خود را از طریق مرز خلیل ابراهیم از ترکیه وارد عراق کنند. در فوریه 2016 میلادی مرز شمالی بنام هابور بسوی تجار عراقی باز شد و تجار عراقی توانستند بازار از دست رفته خود را مجددا بدست آورند هر چند بخش طیور ترکیه معتقد به پایداری این وضعیت در آینده نمی باشد.

روسیه نیز از جمله کشورهای وارد کننده طیور و فرآورده های طیور از کشور ترکیه است که واردات خود از کشور ترکیه را بدلیل رخداد انفلوانزای فوق حاد پرندگان ممنوع کرده بود اما پس از خوداظهاری کشور ترکیه مبنی بر پاک بودن کشور از آنفلوانزای فوق حاد پرندگان واردات را آزاد کرد.

صادرات طیور و فرآورده های طیور ترکیه به کشور روسیه حدود 2 درصد کل صادرات ترکیه را تشکیل می‌دهد و بخش طیور ترکیه متعقد است که ممنوعیت اعمال شده از سوی روسیه روی صنعت طیور آن کشور نمی تواند تاثیر گذار باشد. کل صادرات نه ماهه سال 2015 کشور ترکیه به فدراسیون روسیه فقط 8.5 میلیون دلا امریکا بوده است.