رشد فعالیت پت‌شاپ‌ها و افزایش دخالت غیرمجاز در حوزه دامپزشکی

حکیم مهر- محسن طاهرمیرزایی: تغییرات ایجاد شده در سبک زندگی در طول دهه‌های اخیر، اقبال عمومی به نگهداری حیوانات خانگی را افزایش داده است. هر روز بر تعداد کسانی که از پرندگان مختلف چون انواع طوطی، کاسکو، فنج، مرغ مینا و ... نگهداری می‌کنند، بیشتر می‌شود و بازار خرید و فروش انواع سگ، گربه، همستر و خوکچه هندی داغ است.

علاقه به حیوانات خانگی پدیده‌ای بود که بعد از جنگ جهانی دوم در اروپا اتفاق افتاد و تا جایی پیش رفت که امروز پرورش حیوانات خانگی و تولید ملزومات آن، پنجمین صنعت پر درآمد دنیا به حساب می‌آید. بر اساس آمار اعلام شده در یک تحقیق دانشگاهی، کشورهای غربی به طور متوسط سالانه ۳۰ میلیارد دلار از تجارت حیوانات خانگی، سود نصیب اقتصاد خود می‌کنند. لذا طبیعی است که در ایران هم در کنار رونق سایت‌های اینترنتی مرتبط با این محصولات، شاهد افزایش مغازه‌های شیک و لوکس تحت عنوان «پت‌شاپ» باشیم.

اولین مؤلفه مورد نیاز برای راه‌اند‌‌ازی یک فروشگاه حیوانات خانگی یا پت‌شاپ، مکان مناسب است که یافتن آن کار خیلی سختی به نظر نمی‌رسد. فروش لوازم جانبی نگهد‌‌اری از حیوانات خانگی مانند‌‌ انواع قفس، خوراک و د‌‌اروها و وسایلی چون قلاد‌‌ه و ابزار بازی و… نیز بسیار سود‌‌آور است و از آنجا که به سرمایه اولیه کمی هم احتیاج د‌‌ارد‌‌، به گزینه اول پت شاپ‌ها تبدیل شده است. د‌‌ر این میان خد‌‌ماتی چون جفت‌یابی، آرایشگاه، شست‌وشو، د‌‌رمان و پانسیون نگهد‌‌اری نیز از موارد‌‌ی است که به‌عنوان خد‌‌مات جانبی، در این فروشگاه‌ها ارائه می‌شود.

مشکلی به نام اخذ مجوز

د‌‌ر این میان اما فرایند اخذ مجوزهای لازم برای تاسیس فروشگاه حیوانات خانگی کمی مبهم است که میان ارگان‌هایی نظیر شهرد‌‌اری مناطق، سازمان محیط زیست و سازمان د‌‌امپزشکی پاس‌کاری می‌شود. این قوانین همه ساله د‌‌ر حال تغییرند‌‌ و گاهی سختگیرانه‌تر و گاهی آسان‌تر می‌شوند‌‌. البته به نظر می‌رسد جای خالی یک تشکل صنفی به منظور حمایت از فروشندگان خوراك و ملزومات حیوانات خانگی و همراه نیز به این بی‌قانونی دامن می‌زند. کمااینکه درحال حاضر و بر اساس قانون نظام صنفی كشور، صدور پروانه كسب برای اینگونه فروشگاه‌ها در هر استان شکل و رنگ متفاوت و معمولاً بی‌ربطی داشته و توسط نزدیكترین اتحادیه صنفی موجود صورت می‌گیرد.

مثلاً در استان تهران پروانه كسب خرده فروشی مواد اولیه كشاورزی (بذر- سم- كود)، لوازم باغبانی، لوازم بهداشتی دامی و داروهای دام و طیور توسط اتحادیه صنف تهیه و توزیع كنندگان مواد اولیه كشاورزی و باغبانی و بهداشتی دامی صادر می‌شود. این پروانه در استان خوزستان منوط به اجازه اتحادیه صنف گل و گیاه است.

معضل دخالت غیرمجاز

از طرفی تبلیغات این مراکز نیز قوز بالاقوز شده و برخی از این فروشگاه‌ها در شبكه‌های مجازی، كم و بیش به ارایه خدمات دامپزشكی مثل مشاوره، واكسن و واكسیناسیون، عرضه مكمل‌های ویتامینی، انواع كرم‌ها و پمادهای درمانی و ... نیز اشاره می‌کنند که در واقع نباید این چنین باشد.

قانون چه می‌گوید؟

در ماده ۹ قانون سازمان دامپزشكی كشور مصوب خرداد 1350 مجلسین سنا و شورای ملی، آمده که اشتغال به كار تهیه، تركیب و فروش داروهای ساده، مركب، واكسن‌ها، سرم‌ها، مواد بیولوژیكی، مواد ضدعفونی، سموم و مواد دیگری كه به اشكال مختلف مورد مصرف دامپزشكی قرار می‌گیرد، مستلزم اخذ پروانه از سازمان دامپزشكی كشور است. همچنین در تبصره 5 ماده 2 قانون افزایش بهر‌وری بخش كشاورزی و منابع طبیعی مصوب تیر 1389 مجلس شورای اسلامی تصریح شده که فروش نهاده‌های كشاورزی از قبیل انواع كود، سم و دارو توسط فروشندگان مجاز، تنها با دریافت نسخه‌های مرتبط كه توسط درمانگا‌ها، مجتمع‌های درمانی و بیمارستان‌های دامپزشكی، صادر می‌شود، قابل انجام است.

از سوی دیگر به استناد مواد 9 و 10 قانون سازمان دامپزشكی كشور (قانون خاص)، نگهداری، عرضه و فروش خوراك/ غذا و ملزومات از قبیل قفس، لانه، جای خواب، باكس حمل و نقل، لباس، ظروف آب و غذاخوری، قلاده، اسباب‌بازی، لوازم بهداشتی و لوازم آموزشی حیوانات خانگی توسط درمانگاه‌های دامپزشكی حیوانات خانگی و بیمارستان‌های دامپزشكی حیوانات خانگی دارای پروانه معتبر از این سازمان و ادارات كل تابعه، مشروط به اختصاص فضایی مناسب برای آنها، حفظ وضعیت ظاهری و آراستگی مركز و عدم مزاحمت و ایجاد مانع برای ارایه خدمات اصلی آنها بلامانع بوده و نیازی به اخذ مجوز یا پروانه جداگانه از سایر مراجع نیست.

مطابق همین قانون فروشگاه‌ها یا مغازه‌هایی كه در سطح شهرها با تابلو یا ویترین پت‌شاپ به عرضه و فروش خوراك/غذا و ملزومات حیوانات خانگی اشتغال دارند و پروانه كسب خود را از اتحادیه‌های صنفی مرتبط دریافت می‌كنند، مجاز به ارایه خدمات بهداشتی درمانی دامپزشكی از جمله واكسیناسیون نیستند و در صورت انجام، به استناد ماده 11 قانون سازمان دامپزشكی كشور مورد تعقیب قرار خواهند گرفت.

این در حالی است که در شکل فعالیت این پت‌شاپ‌ها معضلاتی نظیر خرید، نگهداری، عرضه و فروش داروهای دامپزشكی، مواد بیولوژیك، مواد ضدعفونی كننده و سموم دامپزشكی، ارایه خدمات دامپزشكی از قبیل مشاوره فنی، واكسیناسیون، تشخیص و درمان و همچنین نگهداری، عرضه و فروش حیوانات خانگی به وضوح به چشم می‌خورد.

سازمان دامپزشکی چه می‌کند؟

بررسی‌های خبرنگار حکیم مهر حاکی از انجام برخی اقدامات در سازمان دامپزشکی به منظور ساماندهی معضل راه‌اندازی پت‌شاپ‌هاست؛ نمونه آن تصویب اولین ویرایش «شیوه‌نامه نحوه نظارت بر فروشگاه‌های خوراك/ غذا و ملزومات حیوانات خانگی (پت‌شاپ‌ها)» در كمیسیون مركزی تشخیص و درمان سازمان دامپزشكی كشور است، به شکلی که اتخاذ رویه یكنواخت، صحیح و منطقی در امر نظارت بر پت‌شاپ‌ها و تامین سلامت و رفاه حیوانات خانگی از مهمترین اهداف این پیش‌نویس هستند.

در این پیش‌نویس آمده است که دایركردن پت‌شاپ توسط درمانگاه‌های دامپزشكی عمومی و اختصاصی حیوانات خانگی و بیمارستان‌های دامپزشكی عمومی و اختصاصی حیوانات خانگی برای خرید، نگهداری، عرضه و فروش خوراك/ غذا، مكمل‌های دارویی و غذایی، ویتامین‌ها و مولتی ویتامین‌ها و ملزومات حیوانات خانگی از قبیل قفس، لانه، جای خواب، باكس حمل و نقل، لباس، ظروف آب و غذاخوری، قلاده، اسباب بازی، لوازم آرایشی بهداشتی و لوازم آموزشی، مشروط به رعایت اختصاص فضایی مناسب برای آنها، حفظ وضعیت ظاهری و آراستگی مركز و عدم مزاحمت و ایجاد مانع برای ارایه خدمات اصلی آنها مجاز است.

 همچنین تاکید شده که پت‌شاپ‌های مستقل مجاز به خرید، نگهداری، عرضه و فروش داروهای دامپزشكی، مواد بیولوژیك، مواد ضدعفونی كننده، سموم، واكسن‌های دامپزشكی، ارایه كلیه خدمات دامپزشكی شامل مشاوره فنی، واكسیناسیون، تشخیص و درمان و امور جراحی، نگهداری، عرضه و فروش حیوانات خانگی و صدور شناسنامه حیوانات خانگی نیستند.

این پیش‌نویس از طرفی مواضع خاصی در خصوص تشکیل اتحادیه صنفی فروشندگان خوراك/ غذا، مكمل‌های غذایی و ملزومات حیوانات خانگی مستقل داشته و تاکید می‌کند که شکل‌گیری آنها مستلزم استعلام از اداره كل دامپزشكی استان برای سپردن تعهد مبنی‌بر خودداری آنها در مداخله در امور دامپزشكی است.

مطابق این پیش‌نویس، باید ضرورت تشكیل اتحادیه صنفی مستقل پت شاپ توسط سازمان دامپزشكی كشور و مجامع مرتبط دامپزشكی در مركز از طریق مركز اصناف و بازرگانان ایران و دبیرخانه هیئت عالی نظارت وزارت صنعت، معدن و تجارت و در استان‌ها توسط ادارات كل دامپزشكی استان‌ها، از طریق سازمان‌های صنعت، معدن و تجارت، پیگیری شود و در این پیگیری‌ها ضمن شفاف‌سازی موضوع و اعلام پیامدهای مخاطره‌آمیز، درخصوص موارد عملكرد غیرقانونی این مراكز و مخاطرات بهداشتی متعاقب آن، تاكید شود.

 در پایان ضروری به نظر می‌رسد که تا فرصت باقی است، این پیش‌نویس می‌بایست هر چه سریع‌تر وارد فاز اجرایی شده تا از بروز معضلات بعدی جلوگیری کند.