گفت‌وگو با «دکتر مهدی محبعلی»، دامپزشکی که در حوزه انگل‌شناسی پزشکی به اوج رسید و جزو یک درصد دانشمندان پراستناد دنیا شد

حکیم مهر: روابط عمومی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران به گفتگو با «دکتر مهدی محبعلی» استاد و مدیر گروه انگل‌شناسی و قارچ‌شناسی پزشکی این دانشکده و جزو یک درصد دانشمندان پراستناد دنیا پرداخت.

گفتنی است دکتر محبعلی دانش آموخته دکترای دامپزشکی از دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران در سال 1364 بوده و مدرک دکترای تخصصی  (Ph.D) انگل شناسی پزشکی خود را نیز در سال 1370 از دانشگاه علوم پزشکی تهران دریافت نموده است.

به گزارش حکیم مهر، مشروح این گفتگو به شرح زیر است:

«دکتر مهدی محبعلی» استاد و مدیر گروه انگل‌شناسی و قارچ‌شناسی پزشکی دانشکده بهداشت از سال 1370 تا 1380با رتبه‌های علمی استادیار و دانشیار و از سال 1380 به عنوان استاد تمام در گروه انگل‌شناسی و قارچ‌شناسی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران مشغول انجام خدمات آموزشی، پژوهشی، تشخیصی و مشاوره‌ای بوده اند. ایشان معلم و محققی برجسته در حیطه‌های مختلف آموزشی و پژوهشی بوده که به تبع آن افتخارات ملی و بین‌المللی فراوانی را در زمینه‌های مختلف انگل‌شناسی و بیماری های انگلی خصوصا انگل های لیشمانیا و لیشمانیوزها برای کشور به ارمغان آورده‌اند.

نامبرده علاوه بر تدریس دروس انگل شناسی و بیماری های انگلی برای دانشجویان مقاطع و رشته های مختلف علوم پزشکی در تدریس بیش از 50 کارگاه آموزشی ملی و بین المللی در کشورهای ایران، افغانستان، عراق، سوریه، جمهوری آدربایجان فعالانه شرکت داشته و به عنوان استاد راهنما و مشاور، هدایت علمی بیش از 60 نفر از دانشجویان رشته ها و مقاطع مختلف را به عهده داشته اند. ایشان در حال حاضر عضو و دبیر بورد تخصصی رشته انگل شناسی پزشکی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی هستند.

تعداد مقالاتی که مستقیماً یا با مشارکت ایشان در نشریات معتبر علمی ایران و جهان به زبان انگلیسی طی سال های 1996 تا 2018 به چاپ رسیده اند، 276 و با تعداد استنادهای 3372 مورد و نیز  (h-index = 31) بر اساس پایگاه اطلاعاتی اسکوپوس بوده است.

ایشان همچنین در تالیف، ترجمه و تصحیح بیش از 10 جلد کتاب در زمینه های انگل شناسی پزشکی و بیماری های انگلی ایران مشارکت داشته اند که 3 جلد آن ها جزء کتاب های منتخب دانشگاه علوم پزشکی تهران و دانشگاه تهران و نیز یک جلد از آن ها جزء کتاب سال جمهوری اسلامی ایران انتخاب شده اند.

بر اساس گزارش ماه مارس 2018 نظام رتبه بندی ESI) Essential Science Indicator )، اخیراً ایشان در فهرست یک درصد دانشمندان برتر پر استناد جهان در رشته موضوعی، قرار گرفته اند. لذا فرصت را غنیمت شمرده و خدمت آقای دکتر محبعلی رسیدیم تا گفتگویی کوتاه با ایشان داشته باشیم.

آقای دکتر! اخیراً بر اساس گزارش نظام رتبه بندی ESI  و نیز نامه شماره 1611/704 مورخ 26/12 /1396 رئیس محترم مرکز توسعه و هماهنگی اطلاعات و انتشارات علمی معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، جنابعالی در فهرست یک درصد دانشمندان پراستناد دنیا قرار گرفته اید؛ ضمن تبریک به جنابعالی به خاطر این موفقیت بزرگ و پرافتخار، در صورت امکان توضیح مختصری راجع به این موضوع ارائه فرمائید.

بر اساس گزارش ماه مارس 2018 نظام رتبه بندی ESI) Essential Science Indicator )، نام اینجانب در فهرست یک درصد محققین پراستناد جهان اعلام گردید. این نتیجه بر اساس میزان استنادات به مقالات منتشر شده در مجلات معتبر علمی بوده که در بانک اطلاعاتی ISI Web of Science  در فاصله ده سال از اول ژانویه 2007 تا پایان دسامبر 2017 محاسبه شده است. این اطلاعات در سایت نظام رتبه بندی جهانی http://esi.incites.thomsonreuters.com) ESI ) قرار گرفته و قابل رویت می باشد؛ لذا بر اساس معیارهای نظام رتبه بندی ESI  که سالی چند بار انجام می شود و مهمترین این معیارها تعداد استنادات به هر یک از محققین جهان است، افرادی در این فهرست قرار خواهند گرفت، به طوریکه قبلا حدود 40 نفر در رشته های مختلف در این لیست اعلام شده بودند و چند ماه قبل بنده نیز به این لیست اضافه شدم.

استاد! از آنجائیکه تعداد زیادی پروژه های تحقیقاتی ملی و بین المللی در دو دهه اخیر به طور مستقیم و غیر مستقیم توسط جنابعالی تهیه و اجرا شده است، در صورت امکان چند تا از آنها که دارای دستاوردهای ملموسی بوده و در نظام سلامت کشور تاثیرگذار بوده اند را به اختصار توضیح بفرمائید.

برخی از این پروژه ها عبارتند از:

1. تشخیص آزمایشگاهی و برقراری سیستم مراقبت از بیماری لیشمانیوز احشائی (کالاآزار) که جزء بیماری های انگلی بومی ایران و 47 کشور جهان خصوصا کشورهای همسایه ایران بوده و عموماً در بچه های زیر 12 سال تظاهر پیدا می کند و در صورت عدم تشخیص بموقع و درمان نامناسب، تقریباً در تمامی موارد منجر به مرگ بیمار می گردد با استفاده از روش تشخیصی ساده ای به نام DAT که با چند قطره خون تازه و یا حتی خون خشک شده بر روی کاغذهای مخصوص به جای انجام پونکسیون و یا آسپیراسیون مغز استخوان قابل انجام می شود. با ادغام این روش تشخیصی ساده و غیر تهاجمی در سیستم خدمات اولیه بهداشتی کشور، علاوه بر کاهش مرگ و میر ناشی از این بیماری در افراد در معرض خطر، میزان بروز آن نیز در برخی مناطق بومی این بیماری در کشور به طور قابل ملاحظه ای کاهش یافته است و خوشبختانه امروزه  روش DAT  جهت تشخیص کالاآزار خصوصاً در بسیاری از مناطق بومی بیماری جایگزین پونکسیون مغز استخوان شده است.

2. برقراری شبکه تشخیص آزمایشگاهی لیشمانیوزهای جلدی (لیشمانیوز پوستی) و احشائی (کالاآزار) در کشور با موافقت و همکاری موثر آزمایشگاه مرجع سلامت و مرکز مدیریت بیماری های واگیر وزارت بهداشت، پس از تهیه گایدلاین های لازم و چک لیست ها و فرم های جمع آوری اطلاعات و انجام آموزش های لازم به فوکال پوینت ها و کارشناسان مرتبط سراسر کشور، سیستم مذکور از ابتدای سال 1394 به شکل پایلوت برای مدت دو سال در استان های ایلام، آذربایجان شرقی و خراسان رضوی شروع گردیده است و پس ارزیابی های لازم و موفق بودن برنامه، در سراسر کشور خصوصاً مناطق بومی لیشمانیوز گسترش خواهد یافت.

3. ارزیابی واکسن کشته لیشمانیا ماژور (عامل اصلی بیماری سالک) در انسان و نیز مخازن حیوانی لیشمانیوز احشایی (سگ ها) برای نخستین بار

این واکسن زیر نظر کارشناسان سازمان بهداشت جهانی و در شرایط GMP در موسسه واکسن و سرم سازی رازی تهیه شده و بر اساس طرح شماره ID8702280 (WHO –TDR) قسمت طب گرمسیری سازمان بهداشت جهانی برای نخستین بار از نظر بی خطری، ایمنی زایی و اثربخشی در داوطلبین استان یزد مورد بررسی قرار گرفت که پس از آن تاکنون این مطالعات و بررسی ها در سراسر جهان ادامه دارند. همچنین برای نخستین بار واکسن مذکور به سرپرستی اینجانب جهت کنترل لبشمانیوز احشائی در سگ ها به عنوان مخازن بالقوه این بیماری برای انسان مورد ارزیابی آزمایشگاهی و صحرائی قرار گرفته است.

به اعتقاد شما اصولاً یک فعالیت پژوهشی موفق و مطلوب به چه عواملی بستگی دارد؟

به نظر بنده یک پژوهش موفق و ماندگار به عوامل زیادی ارتباط دارد که مهم ترین آن ها عبارتند از:

- ایده، هدفمندی و ضرورت

- تیم پژوهشی قوی و همفکر

- منابع و حمایت های مالی لازم

- وجود زیرساخت های پژوهشی مورد نیاز

در حال حاضر با توجه به گسترش علوم، تحقیقات بین بخشی multidisciplinary از اهمیت و اولویت خاصی برخوردار است و حتی پروژه های موفق به شکل مگاپروژه در حال شکل گیری هستند.

در پایان، علت موفقیت خود را در حیطه های آموزشی و پژوهشی چه می دانید؟

در وهله اول لطف و عنایت پروردگار عالم که به اینجانب سلامتی عطا فرمود، زیرا بدون سلامتی، امنیت و آرامش، امکان فعالیت علمی مطلوب میسر نیست. در مرحله بعد برنامه ریزی، انگیزه، پشتکار، تعامل و ارتباط صحیح با تیم پژوهشی و مجریان نظام سلامت مهمترین عامل و رمز موفقیت اینجانب در انجام فعالیت های آموزشی- پژوهشی به شمار می روند. قرار گرفتن در محیطی مانند دانشکده بهداشت که قطب علمی تحقیقات بهداشت کشور محسوب شده و همواره فعالیت های پژوهشی در آن نسبت به دیگر فعالیت ها برجسته تر بوده است و دارای اساتید بنامی بوده و هست که انگیزه و نشاط در وجود برخی از آن ها موج زده و زندگی خود را وقف فعالیت های آموزشی و پژوهش و ارتقاء آن دانشکده نموده اند. وجود و حضور این اساتید همواره برای اینجانب الگوهای بی نظیری بوده و هستند که انگیزه مرا چند برابر می کنند. تیم پژوهشی همکار اینجانب که متشکل از همکاران هیئت علمی و کارشناسان با تجربه و اخلاق مداری هستند که در ایجاد این نشاط علمی بسیار موثر بوده است.