شوری آب رودخانه کارون، تهدیدی جدی برای بزرگترین ذخیره ژنتیکی آبزیان ایران - شجاع مومنی

شوری آب رودخانه کارون، تهدیدی جدی برای بزرگترین ذخیره ژنتیکی آبزیان ایران

شجاع مومنی 

رودخانه ها علاوه بر اهميت محيط زیستی، نقش مهمی در زندگی مردم مجاور خود دارند. رودخانه کارون، پر آب ترين و طولاني ترين رودخانه ايران، در سال هاي اخير با کاهش جريان و افزايش بار گذاری منابع آلاينده، با افزايش شوری همراه بوده است. شوری یکی از پارامترهای کیفیت آب رودخانه‌ها است که غلظت نمک‌های محلول را نشان داده و از طریق بارگذاری منابع آلاینده‌ی نقطه‌ای و غیر نقطه‌ای به رودخانه مقدار آن افزایش می‌یابد.

شوری آب‌های سطحی در استان خوزستان طی چند سال اخیر، می‌رود که به یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های زیست محیطی کشور بدل شود. هر چند که استفاده نامناسب از منابع آبی و توزیع آن، کاهش بارندگی و خشکسالی‌های متوالی در ایجاد این بحران نقش داشتند، ولی به اذعان غالب صاحبنظران کشور، مهم‌ترین عامل ایجاد کننده شوری آب‌های استان، اشتباهات فاحش مهندسی در ساخت سد گتوند بوده است.

سد گتوند که یکی از بزرگ‌ترین سدهای ایران محسوب می‌شود، بر روی رودخانه کارون ساخته شده است. این سد، در فاصله ۲۵ کیلومتری شمال شهرستان شوشتر و در ۱۰ کیلومتری شمال شرقی شهر گتوند قرار دارد. دریاچه سد گتوند با مخزنی ۴ میلیارد و ۵۰۰ میلیون مترمکعبی دومین دریاچه مصنوعی بزرگ کشور (پس از کرخه) می‌باشد. عملیات اجرایی این طرح در سال ۱۳۷۶ آغاز شد و در زمان دولت نهم به بهره‌برداری رسید .  اشتباه در جانمایی این سد موجب شد که گنبدهای نمکی اطراف سد به درون آب راه یابند و با اولین آب‌گیری آب شیرین کارون شور شد و مشکلات زیست محیطی آغاز گردید .

رودخانه کارون از نظر تنوع ماهیان یکی از غنی‌ترین رودخانه‌های کشور محسوب می‌شود، به طوری که بیش از 80 درصد از گونه‌های آب شیرین کشور در این رودخانه یافت می‌شوند و از این لحاظ می‌توان به واقع این رودخانه را گنجینه ژنتیکی آبزیان کشور نام‌گذاری نمود. از معروف‌ترین ماهیان این رودخانه می‌توان به گونه‌های شلج، شیربت، حمری، بنی، سلیمانی، کطان، نازک، بوتک، کپور معمولی، بیاح، مارماهی، چمبو، اسبله و صبور اشاره نمود .

همان‌گونه که پیشتر اشاره شد، افزایش شوری آب کارون، تاثیرات سوء خود را بر روی آبزیان طبیعی و پرورشی استان بر جای گذاشته است. گزارش تلفات ماهیان بومی و پرورشی بر اثر افزایش شوری آب در استان، بیشتر در شهرهای آبادان و خرمشهر در بخش‌هایی از سوسنگرد، حمیدیه و شوشتر داده شده است، ولی در سایر نقاط استان نیز به چشم می خورد.

بی‌تردید ادامه روند فعلی می‌تواند منجر به انقراض تعداد زیادی از گونه‌های آبزی منحصربفرد بزرگترین رودخانه کشور شده و به یک خسران زیست محیطی عظیم بدل گردد.

متاسفانه آنچه که بیشتر موجب نگرانی مسئولین شده است، مشکلات کشاورزان و باغداران استان است که هرچند در جای خود از اهمیت زیادی برخوردار است، ولی نباید موجب غفلت از تبعات زیست محیطی این پدیده شوم گردد. مسلماً بی‌توجهی به تلفات روزافزون گونه‌های آبزی ارزشمند این استان، می‌تواند ما را از داشتن یکی از بزرگترین ذخایر ارزشمند ژنتیکی آبزی جهان برای همیشه محروم نماید.