حکیم مهر: «کل و بزهای» منطقه حفاظت‌شده «چهل‌پا» واقع در شهرستان اندیمشک، حیات خود را مدیون فعالیت‌های محیط‌بانانی هستند که زندگی خود را وقف حفاظت از حیات وحش کرده‌اند. کمااینکه اگر آنها نبودند، کل و بزها به سرنوشت شوم حیات وحش هفتاد قله اراک دچار می‌شدند. «شجاع مومنی» یکی از این محیط‌بانان عاشق است که هیچ توجهی به شیفت کاری خود ندارد و بسیار پیش آمده که خارج از حوزه وظیفه‌ای و سازمانی، از منطقه سرکشی کرده است. او هم‌اکنون دانشجوی محیط زیست است و امید دارد که با تحصیل در این رشته، بیشتر از قبل به محیط زیست خدمت کند.
تعامل مثبت شخص مدیرکل حفاظت محیط زیست استان خوزستان با متولیان دامپزشکی، نقش موثری در پیشگیری و کنترل بیماری‌های حیات وحش در این استان داشته است که می‌تواند الگویی مناسب برای سایر استان‌های کشور باشد. بی‌تردید این تعامل، مرهون زحمات محیط بانان زحمتکشی چون «شجاع مومنی» است.
حکیم مهر: فعالیت محیط‌بانی شما از کجا شروع شد؟
از ابتدا سعی می‌کردم که هرچند کمرنگ اما در انجمن‌های محیط زیستی حضور داشته باشم تا اینکه در سال ۹۰ استخدام سازمان حفاظت از محیط زیست شدم و به پارک ملی کرخه رفتم. از روزی که استخدام شدم، علاقه من روز به روز به این حوزه بیشتر شد. امروز عمده فعالیت من متمرکز در منطقه چهل‌پا است.
حکیم مهر: یکی از موارد مثبتی که در منطقه چهل‌پا دیده شده است، عدم درگیری حیات وحش منطقه با بیماری طاعون نشخوارکنندگان کوچک (PPR ) است. شما به عنوان یک محیط‌بان چه نقشی در این دستاورد داشته‌اید؟
بله. علی‌رغم اینکه مناطق دیگر درگیر بیماری PPR شدند، اما ما در منطقه چهل‌پا، با سیاست‌هایی که در پیش گرفتیم، هیچ مورد تلفات که نداشته‌ایم، حتی جمعیت کل و بزها هم تقریبا ۴ برابر شده است.
حکیم مهر: چه اقداماتی انجام دادید؟
از آنجا که تشخیص بیماری PPR برای ما سخت است، ما از هر گونه ورود دامهای اهلی به منطقه جلوگیری کردیم. از طرفی دامداران بومی را نیز مجبور کردیم که واکسن PPR را تزریق کنند. برای اطمینان بیشتر و از آنجا که این بیماری خیلی خطرناک است، اطراف آبشخورها را نیز سم‌پاشی کردیم.
طبق آمار، بعضی از مناطق درگیر این بیماری، قریب به ۷۰ تا ۸۰ درصد خسارت دیده‌اند، مثلا به دلیل انتشار همین بیماری، حدود ۱۶۰۰ راس کل و بز را در هفتاد قله اراک از دست دادیم. اما خوشبختانه در منطقه چهل‌پا، با این کارهایی که انجام دادیم، هیچ‌گونه مورد مبتلا نداشته‌ایم. البته چند مورد مشاهده شد که اقدام سریع کردیم و بعد از آن تلفات دیگری نداشتیم.
در مسیر جلوگیری از انتشار بیماری PPR ، تمیز کردن آبشخورها خیلی مهم است. حتی محل تردد دامهای اهلی و فضولاتی که آنجا می‌ریزند، باعث انتشار بیماری به کله‌بزها میشود.
حکیم مهر: نحوه تعامل شما با اداره کل دامپزشکی استان و شبکه دامپزشکی شهرستان به چه شکل است؟
تعامل ما بسیار بالاست. مثلا همین که خبر رسید یک بیماری در کشور شایع شده است، ما با مسئولین دامپزشکی شهرستان ارتباط برقرار کردیم. آنها آمدند و مواردی را برای جلوگیری از انتشار بیماری به ما توصیه کردند. ما این توصیه‌ها را رعایت کردیم و انصافا هم موثر بودند. در موارد دیگر هم اگر مشکلی پیش بیاید، با آنها در تعامل هستیم.
حکیم مهر: مثلا اگر موردی را زنده‌گیری کنید، به آنها اطلاع می‌دهید؟
بله. موارد زنده‌گیری را تحت نظارت اداره کل دامپزشکی و در آنجا مداوا می‌کنیم. حتی در مورد پرندگان نیز به همین شکل رفتار می‌کنیم. چون قبلا تجربه بیماری «میاز» را که در پارک ملی کرخه پیش آمد و باعث تلفات گوزن‌ها شد، داشتیم.
در واقع تعامل ما با دامپزشکی از همان سال ۹۳ شروع شد که گوزن‌های پارک ملی کرخه به بیماری میاز مبتلا شدند. ما این بیماری را نمی‌شناختیم و آن را بعد از تلفات سنگین تشخیص دادیم. عامل این بیماری یک مگس است که روی قسمت‌های نمناک بدن حیوان می‌نشیند و تخم‌ریزی می‌کند. زمانی که لاروها تشکیل شدند، بافت‌های بدن حیوان مثل دور چشم، مقعد یا جاهای خراش دیده را را به شکل زنده می‌خورند. درواقع کافی است که بدن حیوان کمی نم یا زخم داشته باشد. مگس در آنجا تخم‌ریزی می‌کند و همانجا این لاروها که به کرم تبدیل شدند، بافت زنده را می‌خورند.
متاسفانه قبل از اینکه این بیماری شایع شود، ما هیچ‌گونه اطلاعاتی در مورد آن نداشتیم. یک ماه پس از تلف شدن حیوانات، آزمایش‌ها انجام شد و چند نفر از فعالان محیط زیست از جمله آقای مهندس هوشنگ ضیایی و یک دامپزشک از بخش تحقیقات جهاد کشاورزی تهران آمدند و تقریبا ۲۰ روز مستقر شدند. در این مدت با آزمایش‌هایی که انجام دادند، بیماری میاز را تشخیص دادند.
ما ۵ نوع میاز داریم اما این خطرناک‌ترین نوعی بود که در آنجا شایع شد و بخش اعظمی از حیات وحش ما را نابود کرد. تا جایی که حتی یک گوزن هم نماند. ما آنجا این تجربیات را داشتیم. وقتی به چهل‌پا آمدیم، موفق‌ترین مراقبت در بحث محیط‌بانی را در این منطقه پیاده‌سازی کردیم.
حکیم مهر: این محیط‌بانی موفق چه تاثیری روی جمعیت کل و بزهای منطقه داشته است؟
جمعیت کل و بزها در طول ۴ سال از ۱۵۰ راس به بالای ۸۰۰ راس رسیده است. با اینکه تلفات و مرگ طبیعی وجود دارد، اما رشد جمعیت ما عالی است. این را کارشناسان اداره کل دامپزشکی هم اذعان داشتند. شاید حدود ۲ مورد تلفات داشتیم که آن هم یا هنگام تعیین قلمرو در فصل جفت‌گیری بوده یا مریضی‌های بسیار نادری که طبیعی است. مثلا ویروسی وارد مغز یک حیوان میشود و آن را از کار می‌اندازد و باعث گیجی یا کوری او میشود. کمااینکه ما یک مورد گیجی را دیدیم و در مورد آن با رئیس دامپزشکی شهرستان صحبت کردیم. ایشان به آنجا آمدند و حیوان را مداوا کردند. الان حیوان را با رنگ‌کردن شاخ، نشانه‌گذاری کردیم و می‌دانیم که شکر خدا سرحال است.
تعامل ما با اداره کل دامپزشکی استان، ماحاصل تلاش همه محیط بانانان چهل پا است و نه فقط من؛ اما فعالیت بنده بیشتر از همه دوستان است. حتی گاهی اوقات خارج از شیفت کاری و به خاطر علاقه‌ای که دارم، به منطقه می‌روم.
ما در استان خوزستان ۲ زیستگاه خاییز بهبهان و چهل پای اندیمشک را داریم. به دلیل وسعت زیاد و سختی سرشماری، کسی از جمعیت دامی خاییز خبر ندارد. اما هر زمان به چهل پا بیایید، کله بز را در جمعیت‌های ۵۰، ۱۰۰ یا حتی ۱۵۰ راسی می‌بینید.
حکیم مهر: آیا با شکارچی‌ها هم برخورد داشته‌اید؟
در حال حاضر شکارچی جرات ندارد که به این منطقه بیاید، چون با تدابیری که اندیشیدیم، بهترین محیط را برای حیات وحش مهیا کردیم.
حکیم مهر: انتقادات زیادی نسبت به شوری آب سد گتوند و تلفات ماهی‌های آنجا داشته‌اید. جریان چیست؟
سد گتوند یک فاجعه برای محیط زیست خوزستان بود. طراحان سد، پیش‌بینی نمی‌کردند که آب آن تا این اندازه پس‌روی داشته باشد که کل منطقه را در بر بگیرد. این آب به چند تپه نمک برخورده و به درجه‌ای از شوری رسیده که کارشناسان کشاورزی معتقدند اگر آب سد کرخه وارد یک زمین شود، آن زمین تا ۵۰ سال آینده قابل کشت و زرع نیست. این باعث میشود که تمام آبزیان منطقه و نه فقط ماهی، از بین بروند. شرایط به گونه‌ای شده که حتی برای تخریب آن هم مشکلاتی دارند. کمااینکه باز هم آب باید از کارون بگذرد و از کارون که گذشت، آبزیان آن منطقه نابود می‌شوند و چیزی باقی نمی‌ماند. اشتباه در جانمایی این سد موجب شد که گنبدهای نمکی اطراف سد به درون آب راه یابند و با اولین آب‌گیری آب شیرین کارون شور شد و مشکلات زیست محیطی آغاز گردید.
بیش از 80 درصد از گونه‌های آب شیرین کشور در رودخانه کارون یافت می‌شوند و از این لحاظ می‌توان به واقع این رودخانه را گنجینه ژنتیکی آبزیان کشور نام‌گذاری نمود. متاسفانه افزایش شوری آب کارون، تاثیرات سوء خود را بر روی آبزیان طبیعی و پرورشی استان بر جای گذاشته است. گزارش تلفات ماهیان بومی و پرورشی بر اثر افزایش شوری آب در استان، بیشتر در شهرهای آبادان و خرمشهر در بخش‌هایی از سوسنگرد، حمیدیه و شوشتر داده شده است، ولی در سایر نقاط استان نیز به چشم می خورد. ادامه روند فعلی می‌تواند منجر به انقراض تعداد زیادی از گونه‌های آبزی منحصربفرد بزرگترین رودخانه کشور شده و به یک خسران زیست محیطی عظیم بدل گردد.
حکیم مهر: به‌عنوان حرف آخر...
مطلبی را راجع‌به مقام محیط‌بان نوشتم که آن را اینجا ذکر میکنم:
«در پهن‌دشت لاجوردی آسمان، کنار تپش ملایم شن‌های روان، آنجا که سپیده از کمرکش کوه، آرام و پاورچین شعله می‌پراکند، آنجا که رِپ رِپه‌ی غزالان خواب صبح را می آشوبد. آنجا که پلنگی به کمینگاه شرم می‌خزد و جغدی بر خرابه‌ها طلایه‌دار تاریکی است، آنجا که پیشقراولان امید پابه پای کبک‌ها از گریزگاه گلوله‌ها‌ی هفت‌پر و مَرمیِ آتشین، نوید زندگی می‌کارند!
مردانی تا افق‌های دور شانه به شانه عطش، پابه پای خستگی، رو در روی مرگ، می‌تازند. از خورهای عظیم تا وسعت دشت، از افق‌های بی کران تا چین خوردگی هزار ساله زمین، از نفیر نی‌زار تا آواز ناملایم باد، از سختی صخره و حلاوت نسیم می‌گذرند.
عشق اگر طعمه طوفانِ آتشِ و باد و شراره پر لهیبِ و عاشقانه سوختن نیست، چه می‌تواند باشد؟
عشق اگر تاول خونین و کَندن جان در هیاهوی لحظه‌ها نیست، چه می‌تواند باشد؟
عشق اگر رهایی ِعقاب و جهش بادپای غزال در سیطره گریختن و حس ِ بی‌قراری ماهی در تپشِ کرخه و کارون نیست، چه می‌تواند باشد؟
عشق اگر ضمانت و مهر بی‌دریغ اشک خونین مردی در رثای یوز و پلنگ و گرگ‌های در‌ه‌ی چوپان و استقامت نخل‌وار راست قامتان این عرصه‌نیست، چی می‌تواند باشد؟
صحبت از حماسه مردانی است که بر سینه مدال مهر و در سینه ندای پر طنین عشق دارند.
مردانی که شجاعت و شهامت را آزموده و ضامن آهوان دشت‌اند.
مردانی که بانی مهر و عطوفت و واژه "انسان" را به جان و دل پذیرا شده‌اند.
جان را سپر تیر بلا و دل در گرو عشقی بی پایان دارند.
"محیط‌بان" در هر نگاه و تعبیری واژه تقدیس شده و در خور ستایش است.
حافظ بی‌مزد و منت روز و شب‌های دراز، صبور چون کوه، وسیع چون دشت، مردانی با قلبی تپنده و سراسر عشق، مردانی با وقار که وسعت‌شان طعنه به بی کرانگی آسمان می‌زند.»
حکیم مهر: ممنون از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید.
بسیار زیبا اصلا به هیج وجه نباید دامهای اهلی مثل گوسفند وارد مناطق حفاظت شده بشوند و پروانه چرا در اطراف ان صادر نشود جناب مهندس مومنی از تلاشگران بسیار کوشا در عرصه حفاظت از محیط زیست میباشد. امید است مسئولین در حمایت از ایشان مساعدت نمایند تا به جایگاه واقعی خود برسند. موفق باشید جناب مومنی عزبز. درود بر مومنی عزیز بهتر سم پاشی به ضدعفونی تغییر پیداکنه
شجاع سبیل کلفت دوست داریم احسنت بر اقای مومنی محیط بان مسولیت شناس و پرتلاش خطه خوزستان ای کاش همه مسولین و کارکنان دولت به اندازه شما با خلوص نیت در حیطه کاری خود اشتغال داشته باشن با سلام و خسته نباشید به اقای مومنی محیط بان پرتلاش و خستگی ناپذیر ای کاش همه کارکنان دولت و مسولین به اندازه شما در حیطه کاری خودشان مسولیت پذیر و با خلوص نیت اشتغال داشته باشن درود بر مرد خستگی ناپذیر و پر تلاش محیط زیست خوزستان سلام بردلاور خستگی ناپذیر سلام بر دوستار طبعیت برادرعزیزم جناب آقای شجاع مومنی شما واقعأ برای حفظ محیط زیست شب روز ندارید البته همکاران شما هم واقعأ زحمت میکشن ولی بنده حقیر زحمات بی ریاح شمارا از نزدیک دیده ام که از دل جان زحمت می کشی از خداوند متعال برای شما و خانواده محترمتان آرزوی سلامتی میکنم آفرین آفرین هزار ان صلوات به روح پدرت وامواتت با این معلم دلسوزی که تحویل جامعه دادن درود درود استاد خودم دوستار شما حسین سپهوند آمار کل وبز چهل پا کمتر از 400 رأس هست، شاید جهت جلوگیری ازشیوع بیماری ppr بتوان دامهای اهلی را واکسینه کرد ولی به هیچ عنوان نمیتوان کنترلی بر حیات وحش داشته باشیم، چرا که در منطقه حفاظت شده چهل پا بالای 30-40 گله دام اهلی داریم که بیشتر عشایر کوچ رو هستند و هیچوقت نشده که دامپزشکی شهرستان همه را واکسینه نماید و این گله در کل زیستگاه چهل پا پراکنده شده اند و تنها ناحیه محدودی شاید کمتر از 5 درصد وسعت منطقه کنترل میشود که باز هم در فصولی از سال و ساعات خاصی از شبانه روز کل وبز به سمت محل چرای دامهای اهلی رفت و آمد میکنند. ایشان به گواه پرسنل منابع طبیعی شهرستان اندیمشک زحمات بسیاری در جهت اطفاء حریق سال 1394جنگل های بلوط شمال شهرستان اندیمشک کشیدند! درود جناب مؤمنی واقعا خسته نباشی. 
