معرفی شیوه‌ای ایرانی برای جهش خارق‌العاده در رتبه پژوهشی!/ ضرورت بازنگری شیوه علم‌سنجی اعضای هیأت علمی در وزارت بهداشت

نگاه شما:

معرفی شیوه‌ای ایرانی برای جهش خارق‌العاده در رتبه پژوهشی!/ ضرورت بازنگری شیوه علم‌سنجی اعضای هیأت علمی در وزارت بهداشت

نویسنده: امضا محفوظ

از مدت ها قبل، بررسی صلاحیت علمی پژوهشی و رتبه بندی اعضای هیات علمی دانشگاه های علوم پزشکی و مراکز آموزش عالی وابسته به وزارت بهداشت، بر اساس سامانه علم سنجی وزارت بهداشت بوده است که این سامانه نیز بر اساس داده های حاصل از پایگاه های اطلاعاتی دیگر ازجمله اسکوپوس و مخصوصاً شاخص «اچ ایندکس» اقدام به معرفی پژوهشگران برتر کشور نموده است.

در سال های اخیر، اعضای هیأت علمی برخی از دانشگاه های علوم پزشکی کشور با بکار بردن شیوه ای بدیع، اقدام به کسب درآمد و البته شهرت علمی، البته به شیوه ای کاملاً ایرانی نموده اند!

در سال های اخیر تیم تحقیقات علمی Global Burden of Disease  با هدف گسترش مرزهای دانش اقدام به نشر نتیجه ی تحقیقات علمی خود در مجلات بسیار مشهور از جمله لنست، نیچر و نیو انگلند ژورنال که همگی از مجلات دارای بالاترین ضریب تاثیر (Impact Factor ) در جهان هستند، نموده است. این تیم از سرتاسر دنیا اقدام به جذب collaborator  برای افزودن به غنای مطالب منتشر شده نموده است. هسته ی مرکزی این تیم، ابتدا هر یک از مقالات کامل شده را به منظور ارزیابی نقادانه قبل از انتشار، در دسترس همکاران متخصص در سرتاسر دنیا قرار داده و بدینوسیله زمینه ی هر چه بهتر شدن کیفیت علمی مقالات را فراهم می کند.

اما نکته ای که در این اقدام نهفته است، بحث ورود بسیاری از محققین و اعضای هیأت علمی داخل کشور به عنوان collaborator  های این هسته ی علمی بوده است. این کار تنها با یک نام نویسی ساده در وب سایت این گروه تحقیقاتی که کار اصلی آنها برآورد بار بیماری برای تمام دنیا می باشد، آغاز می شود. این گروه حتی برای این افراد چک لیستی از معیارهای authorship را ارسال و از این افراد می خواهد که در صورتی که حائز شرایط ذکر شده هستند، اقدام به ارزیابی مقالات کنند. تا اینجای کار در این مسئله هیچ شبهه علمی وجود ندارد، اما با در نظر گرفتن شرایطی که باعث جذب اعضای هیأت علمی به این سیستم می شود، لزوم توجه مراجع ذی صلاح در وزارت بهداشت و دانشگاه های سراسر کشور را می طلبد.

نکات اصلی که انگیزه نگارنده برای نگارش مطلب کنونی بوده است، عبارت است از:

 ۱. اصولا همکاری محققین و اعضای هیأت علمی در نگارش و تدوین این مقالات که گاها تعداد افراد ایرانی حاضر در این مقالات به بالای ۵۰ نفر می رسد، در حد کامنت های چند کلمه ای بوده و اصولا معیارهای authorship  در این مقالات رعایت نمی شود.

 ۲. همان گونه که پیشتر گفته شد، زمینه ی اصلی این مقالات برآورد بار بیماری های مختلف در دنیا می باشد که بیشتر به متخصصین اپیدمیولوژی و آمار زیستی مرتبط می باشد ولی با نگاهی به نویسندگان ایرانی این مقالات در می یابیم از متخصصین ویروس شناسی و آموزش بهداشت گرفته تا متخصصین بالینی در این مقالات حضور مستمر دارند، بدون انکه دانشی در خصوص این مقالات داشته باشند! در واقع حضور این افراد در اینگونه مقالات، به هیچ عنوان منجر به گسترش مرزهای دانش نمی گردد.

 ۳. در شرایطی که کشور در شرایط تحریم به سر می برد، بعضی از این افراد از نقص سیستم استفاده نموده و با توجه به انتشار این مقالات در بهترین مجلات علمی در حیطه علوم پزشکی که گاها ایمپکت فاکتور آنها به ۷۰ نیز می رسد، به ازای هر مقاله حق التشویق هایی بالای ۴ میلیون تومان از دانشگاه مربوطه کسب می کنند و با توجه به تعدد این مقالات، گاها برخی از این افراد مبالغ کلانی بابت حق التشویق دریافت نموده اند که هیچ تناسبی با فعالیت علمی صورت گرفته ندارد. مجدداً خاطرنشان می گردد که این افراد به عنوان همکار مطرح هستند، و نه نویسنده مقاله!

به طور مثال این تعداد مقاله در مدت کمتر از سه ماه در پایگاههای اسکوپوس و پابمد به اسم شخص نمایه شده است. اگر فرضاً برای هر مقاله به طور میانگین ۴ میلیون تومان در نظر بگیریم، مبلغ ۴۰ میلیون تومان به عنوان حق التشویق به این فرد داده شده است، در صورتی که واقعا کار انجام شده تناسبی با دریافتی فرد نداشته است.

۴. رفتن راه صد ساله در طی یک سال برای بعضی از افراد هم از دیگر معایب این شیوه است. اگر سری به پروفایل بعضی از این افراد در پایگاه اسکوپوس بزنید، خواهید دید که در طول یک سال بیش از ۲۰ مقاله به اسم این افراد در این پایگاه یافت خواهد شد. با توجه به بالا بودن IF  این ژورنال ها و تعداد زیاد استنادات به این مقالات، تعداد ۲۰ مقاله معادل با بالا رفتن اچ ایندکس فرد به میزان ۲۰ خواهد بود که بسیار صوری به نظر می رسد و این در حالی است که معیار علم سنجی در وزارت بهداشت همین شاخص اچ ایندکس می باشد.

چند نکته در باب این مسئله حائز اهمیت است که ذکر آن خالی از لطف نیست؛ همه ما می دانیم آماده سازی یک مقاله علمی تا انتشار در مجلات معتبر به طور میانگین ۶ ماه طول می کشد، اما با ورود به این سیستم همانگونه که گفته شد، برخی افراد از تعدد غیرمنطقی مقالات منتشر شده، افزایش نامعقول شاخص اچ ایندکس و دریافت حق التشویق های کلان برخوردار می گردند. باید گفت برچیده نشدن اساس این شیوه ایرانی از بالا بردن صلاحیت علمی توسط این افراد، سبب دلسردی محققان سالمی می گردد که اقدام به این کار نکرده و با رنج و زحمت فراوان، فعالیت علمی خود را برای ارتقاء سطح علمی کشور انجام می دهند.

نکته دیگر اینکه مگر می شود شاخص اچ ایندکس که مبنای بسیاری از ارزیابی های صورت گرفته از جشنواره رازی گرفته تا جشنواره های درون دانشگاهی است، در طول دو سال پس از فارغ التحصیلی به بالای ۳۰ افزایش پیدا کند! و مبنای ارزیابی همین مقالات باشند؟! البته اخیراً اقداماتی مانند کاهش به یک پنجاهم امتیاز این مقالات در شورای معاونین پژوهشی دانشگاه های علوم پزشکی صورت گرفته است، ولی قریب به اتفاق اعضای هیأت علمی دانشگاه ها، خواستار تجدید نظر در شیوه ارزیابی اعضای هیأت علمی مانند در نظر نگرفتن اینگونه مقالات که بالای صد نفر همکار دارند در محاسبه شاخص اچ ایندکس و بازپس گیری مبالغ حق التشویق از این افراد هستند.

5. در انتها بابد گفت که در صورت اصلاح نشدن رویه حاضر، بسیاری از افراد به جای متحمل شدن مشقات زیاد برای پیشبرد تحقیقات خود، به رویه مذکور روی می آورند و علاوه بر برخوردار شدن از مزایای گفته شده، به عنوان پژوهشگر برتر محل خدمت خود نیز معرفی می شوند.

به نظر می رسد با توجه به موارد ذکر شده، معاونت پژوهشی وزارت بهداشت به عنوان متولی اصلی تحقیقات علوم پزشکی در کشور، هرچه سریعتر به این مسئله ورود کرده و در رفع مشکل پیش روی، چاره اندیشی نماید.