دامپزشکی در آیینه زمان/ نگاهی به خدمات ۴۰ ساله دامپزشکی

به مناسبت چهلمین سالگرد انقلاب اسلامی و به منظور آشنایی بیشتر شهروندان گرامی و آحاد جامعه با ماموریت های دامپزشکی و تحولات آن در سالهای بعد از انقلاب ویژه نامه ای تهیه شده است.

به گزارش حکیم مهر به نقل از روابط عمومی اداره کل دامپزشکی استان کرمان، «دکترحسین رشیدی» در این ویژه نامه مهمترین تحولات در حوزه توسعه جایگاه و ماموریت های دامپزشکی در این دوره به رشته تحریر درآورده است.

به نام خدا

 مقدمه

نقش بی بدیل دامپزشکی در توسعه پایدار بخش کشاورزی، امنیت غذایی، بهداشت عمومی، حفاظت از محیط زیست و تجارت بین الملل به حدی آشکار و انکار ناپذیر شده است که در سراسر دنیا مسئولین حکومتی را به توجه جدی و حمایت مناسب از آن واداشته است.

امروزه همزمان با برنامه های توسعه ملی در جوامع مختلف، توسعه فعالیت ها و ماموریت های بهداشتی و نظارتی دامپزشکی بویژه در بخش حاکمیتی بیش از پیش مورد توجه برنامه ریزان و دولت مردان قرار گرفته و هرگونه غفلتی از این امر حیاتی، خسارات و عقب ماندگی های جبران ناپذیری به همراه داشته است.

با همین نگاه به موازات برنامه های توسعه کشور بعد از انقلاب اسلامی عنایت به جایگاه و ماموریت های دامپزشکی و حمایت های لازم از آن با فراز و نشیب هایی همراه بوده است که صرف نظر از برخی کم توجهی ها و بی مهری های مقطعی، در مجموع روند کلی مثبت بوده و رشد و توسعه و نتایج خوبی بدنبال داشته است.

توجه به توسعه بخش کشاورزی خصوصا استفاده از ظرفیت های موجود کشور برای تولید پروتئین حیوانی مورد نیاز جامعه و توسعه صادرات به ویژه در حوزه آبزی پروری، باعث توجه جدی تری به ماموریت های بهداشتی و نظارتی دامپزشکی شده است.

توسعه دامداریهای صنعتی و فعالیت های آبزی پروری از یک سو  و امر مهم نظارت بر بهداشت و سلامت مواد غذایی و ضرورت تضمین سلامت محصولات صادراتی توسط دامپزشکی و کنترل بیماریهای مشترک بین انسان و دام ازسوی دیگر، گسترش ماموریت های حاکمیتی نظارتی و بهداشتی دامپزشکی را ایجاب نموده است و خوشبختانه به موازات توسعه بخش های مذکور دامپزشکی هم توسعه درخوری یافته است.

چهل سال قبل در اوایل انقلاب فقط دامداران در روستاها با وظایف و فعالیت های دامپزشکی آنهم فقط به عنوان واکسیناتور آشنایی مختصری داشتند؛ اما امروزه تمام اقشار جامعه به نحوی از خدمات دامپزشکی برخوردار بوده و با فعالیت های آن بصورت نسبی آشنا می باشند. علاوه بر آن تاثیر گذاری خدمات دامپزشکی در ارتقاء بهداشت عمومی و سلامت جامعه به صورت کامل از سوی متولیان بهداشت و درمان به رسمیت شناخته شده است.

به مناسبت چهلمین سالگرد انقلاب اسلامی و به منظور آشنایی بیشتر شهروندان گرامی و آحاد جامعه با ماموریت های دامپزشکی و تحولات آن در سالهای بعد از انقلاب، در این ویژه نامه مهمترین تحولات در حوزه توسعه جایگاه و ماموریت های دامپزشکی در این دوره به رشته تحریر در آمده تا هم با نقد و نظرات ارزشمند صاحبظران این عرصه پر بارتر شود و هم چراغ راهی برای آینده گان برای برداشتن گامهای بلندتر و استوارتر باشد.   

با احترام دکترحسین رشیدی مدیرکل دامپزشکی استان کرمان

 تشکیلات و ساختار دامپزشکی دنیا

دانش و حرفه ي دامپزشكي بخش مهمی از علوم تجربي است و ارتباطی ناگسستنی با سلامت و تامین غذای انسان دارد. اين دانش در وهله اول  به تشخيص، درمان و پيشگيري از بيماري های حيوانات اعم از حيوانات اهلي، آبزیان و حيات وحش می پردازد، و افزون بر این کارکرد، نقش مهم و اساسی آن در پيشگيري و كنترل بيماريهاي زئونوز و  نظارت بر بهداشت فراورده هاي خام دامي؛ بویژه نقش نظارتی استراتژیک و منحصر به فرد در امر تجارت محصولات دامی، اهمیت آن را مضاعف می سازد.

از این رو در صورت عدم توجه کافی و شایسته به آن نه تنها تولید محصولات دامی و امنیت غذایی بلکه امر مهم  بهداشت عمومي و سلامت انسان نيز با مخاطرات و مشكلات زیادی مواجه خواهد شد. در حال حاضر سازمان جهانی بهداشت دامپزشکی(OIE) واقع در پاریس بر فعالیت ها و اقدامات سازمان های دامپزشکی اغلب کشورها از جمله جمهوری اسلامی ایران نظارت دارد. درباره قدمت این دانش می توان به آثاري از ارتباط انسان و حيوانات در بررسی های تاریخی از دوران آغاز سنگي اشاره کرد.

اولين نشانه ها در اواسط این دوره از غارهاي جنوب غربي اروپا بدست آمده كه مربوط به 65 تا 100 هزار سال قبل؛ يعني اواسط دوره پالئوليتيك يا آغاز سنگي است. در ايران آثار نقاشي حيوانات مربوط به دوره پارينه سنگي در نواحي: هميان، ميرملاس و دوشه از توابع استان لرستان برجاي مانده است. آثار مربوط به اهلي كردن حيوانات توسط انسان در اين منطقه و نيز تپه سيلك كاشان ديده مي شود.

با ساكن شدن انسان و اهلی کردن، پرورش و نگهداری حيوانات و ارتباط نزديك بين او و حيوانات، بسياري از انگل ها و ميكروارگانيسم ها فرصت پيدا كردند كه در جمعیت ميزبان هاي حساس مستقر شده و برخي از بيماريها و عفونت ها به حالت اندميك و بومي درآيند.

نقش عفونت ها و بيماريهاي زئونوز هم از همين زمان برجسته و مشخص مي شود. محققين عقيده دارند برخي از بيماريها مثل آلودگي هاي انگلي، برخي از ويروسهاي هرپس و باكتري هليكوباكتر پايلوري قدرت استقرار در جمعيت هاي كوچك را دارا بودند؛ اما برخي از بيماري های اپيدميك مثل آنفلوانزا، سرخك و اريون اغلب بصورت گذرا مشكلاتي ايجاد می کردند ولي در جمعيت هاي كوچك دوام نيافته و ناپديد مي شده اند و در فرصت هاي مناسب بعدي ظهور پيدا مي كرده اند.

گروهي از محققين عقيده دارند برخي از بيماريها مثل سرخك از دوره نئوليتيك، بعد از اهلي كردن حيوانات از حيوان به انسان منتقل شده اند. بطور كلي اغلب بيماريهاي عفوني واگير بعد از اين دوره و به دنبال سكونت انسان در محل هاي مختلف و اهلي كردن حیوانات و ارتباط بين انسان و دام اهميت پيدا كرده اند. در کنار این اتفاقات بشر اولیه  با شیوه های ابتدایی به درمان حیوانات می پرداخته و حتی برخی از این شیوه ها را از طبیعت و رفتارهای غریزی حیوانات تقلید نموده است.

برخي آثار و شواهد باستان شناسي حاكي از آن است كه  انسان برخي از اصول مهم پيشگيري و كنترل بيماريهاي واگير را در همين دوره آموخته است بدين نحو كه : 1-اقدام به جداسازي حيوانات بيمار مي نموده. 2-لاشه حيوانات تلف شده را مي سوزانده است.

دانش و حرفه دامپزشکی در طول تاریخ با فراز و نشیب های زیادی مواجه بوده است. بررسی تاریخ تمدن های باستانی: سومر، بابل، مصر، یونان، رم و ایران نشان میدهد که در برخی از این دوره ها به لحاظ اهمیت حیوانات در آیین های دینی، صنعت حمل و نقل، فتوحات نظامی و همچنین تغذیه، این دانش و حرفه جایگاه و ارزش والایی می یافته و گاهی هم به علت تعصبات و کوته نظری ها مورد بی توجهی و بی مهری قرار می گرفته است.

تحولات دامپزشکی در دنیا در قرون اخیر همزمان با پیشرفت دیگر رشته های علمی بویژه زیست شناسی و پزشکی صورت پذیرفته است. فراهم شدن رفاه نسبی، رشد دانش پزشکی و کاهش مرگ و میر در اثر  بیماریها باعث افزایش نرخ رشد جمعیت و تقاضای بیشتر مواد غذایی و در نتیجه توجه به سلامت حیوانات تولید کننده گوشت و شیر شده است.

در کنار آن توجه به سلامت اسب بویژه در سواره نظام ارتش های دنیا و ورزش سوارکاری سبب توسعه دانش دامپزشکی گردیده است. اهمیت یافتن طب مقایسه ای و ضرورت توجه به بیماریهای قابل انتقال به انسان تحولات مثبت دامپزشکی را در پی داشته و به ارتقاء تشکیلات اجرایی و آموزشی دامپزشکی منجر گردیده است.

بررسی علل ایجاد تشکیلات دامپزشکی در تعداد قابل توجهی از کشورهای جهان نشان می دهد که تاسیس تشکیلات نوین دامپزشکی در اغلب آن ها به علت بروز همه گیری های طاعون گاوی و گاها شاربن یا سیاه زخم و یا مشمشه بوده است که ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده و سرایت طاعون گاوی در سال 1295 و گسترش آن در سالهای بعد و خسارت های اقتصادی گسترده ناشی از آن موجب ایجاد تشکیلات آموزشی و اجرائی دامپزشکی نوین  شده است.

تشکیلات دامپزشکی نوین ایران

اولین تشکیلات دامپزشکی ایران تحت عنوان 'دائره دفع آفات حیوانی' تحت نظارت انستیتو پاستور در سال 1303هجری شمسی تشکیل و به رسمیت شناخته شد.

مرحوم «دکتر عبداله حامدی» پزشک و دامپزشک که سالها ریاست این اداره را عهده دار بود، به توسعه آن پرداخت و بنیان گذار اداره کل و دانشکده دامپزشکی و ادارات دامپزشکی منطقه ای و استانی در کشور می باشد. در 25 شهریور 1314 اولین قانون دامپزشکی تحت عنوان 'قانون تفتیش صحی حیوانات' مشتمل بر 9 ماده به تصویب مجلس شورای ملی رسید که بنیانی بود برای فعالیت های دامپزشکی کشور.

با مرگ نابهنگام دکتر حامدی به علت بیماری تیفوس در سال 1325 ارزش کار دامپزشکی نیز به یکباره به فراموشی سپرده شده و جایگاه دامپزشکی تنها به یک معاونت در اداره کشاورزی استان خلاصه می گردد.

درنهایت با تلاش ها و پیگیری های مسئولین وقت و همزمان با شیوع بیماری مهلک طاعون اسبی و از بین رفتن کامل اسب های ارزشمند کشور، ادارات دامپزشکی استان ها بار دیگر در سال 1339 مستقل و احیا شده و تحت نظر مستقیم مدیر کل دامپزشکی کشور قرار می گیرند.

نقش حیاتی دامپزشکی در ریشه کنی بیماری طاعون گاوی، گسترش دامداری ها و مرغداری های صنعتی در کشور و نیاز رو به افزایش جامعه به خدمات دامپزشکی، بازنگری وظایف و تشکیلات دامپزشکی کشور را اجتناب ناپذیر می نمود، که با تلاش خستگی ناپذیر پیشگامان این علم در کشور و موافقت مسئولین وقت، سرانجام در سال 1350 قانون تشکیل سازمان دامپزشکی کشور به تصویب مجلس رسید.

با تصویب این قانون که یکی از قوانین جامع دامپزشکی می باشد، تحول اساسی در بخش دامپزشکی کشور ایجاد گردید. یکی از محاسن بارز این قانون اعطای قدرت اجرائی به سازمان است که ضمانت های اجرائی محکمی برای آن پیش بینی شده است. اجرای قانون مذکور و آیین نامه های اجرایی آن زمینه مبارزه موثر با بیماریهای واگیر دامی را که تا آن زمان خسارات گسترده ای به سرمایه دامی وارد می کردند، فراهم نمود. بدنبال آن اجرای قانون نظام دامداری توسط دامپزشکی شرایط توسعه و گسترش دامداریهای صنعتی و توجه به توسعه پایدار را فراهم ساخت.

دامپزشکی بعد از انقلاب

با پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی با عنایت ویژه به بخش کشاورزی و دامپروری و امنیت غذایی، اهمیت دامپزشکی روز به روز آشکارتر می گردد، هرچند در مقطعی بدنبال تصویب قانون تشکیل مراکز خدمات کشاورزی روستایی و عشایری توسط شورای انقلاب و اجرای آن در برخی از استان ها، و محدویت های ناشی از جنگ تحمیلی استقلال و اختیارات دامپزشکی تحت الشعاع تشکیل مراکز فوق و شرایط جنگی واقع می شود.

اما با گذشت زمان مجددا اهمیت اقدامات دامپزشکی و ضرورت تقویت و استقلال آن مورد عنایت مسئولین قرار می گیرد تا این که در سال 1367 سطح ادارات دامپزشکی استان ها به شبکه دامپزشکی زیر نظر ریاست سازمان دامپزشکی کشور ارتقا پیدا کرده و بنا به دستور «دکتر کلانتری» وزیر کشاورزی وقت استقلال مالی دامپزشکی در سطح استان ها با تشکیل ذیحسابی مستقل به رسمیت شناخته شده و اختیارات لازم به روسای دامپزشکی استان ها تفویض می شود.

این استقلال باعث سرعت بخشیدن به اقدامات دامپزشکی و اجرای برنامه های بهداشتی می گردد و این نقطه عطف با انتزاع و انتقال دامپزشکی و امور دام به وزارتخانه نو تاسیس جهاد سازندگی در بهمن ماه 1368 تحولی اساسی در تاریخ دامپزشکی محسوب می گردد. با این تغییرات، در استان ها شبکه دامپزشکی، و در شهرستان ها اداره دامپزشکی، به طور عمودی زیر نظر سازمان دامپزشکی و به طور عرضی با سازمان جهاد سازندگی استان و مدیریت جهاد سازندگی شهرستان مرتبط می گردند.

در این سال ها با پیگیری هایی که انجام میشود  فوق العاده حق محرومیت از مطب پزشکان به دامپزشکان شاغل در بخش دولتی که از  انجام فعایت های درمانی خصوصی محروم مانده اند نیز تسری پیدا می کند و سبب انگیزه مضاعف دامپزشکان برای ارائه خدمات بهتر در راستای حفاظت از سرمایه دامی و ارتقا بهداشت عمومی می گردد.

اما متاسفانه حق محرومیت از مطب دامپزشکان در اواسط دهه 80 هنگام تصویب لایحه قانون مدیریت خدمات کشوری مغفول مانده، که امید است این بی مهری به دامپزشکان در زمان بازنگری و اصلاح قانون مذکور مرتفع گردد و استمالت قدردانی شایسته از این قشر زحمت کش به عمل آید.

 از دیگر تحولات مثبت دامپزشکی در اوایل دهه 70 می توان به ارتقاء سطح تشکیلاتی شبکه دامپزشکی استان به اداره کل دامپزشکی استان اشاره کرد،  که این تحول در استان کرمان با الحاق دامپزشکی منطقه جیرفت و کهنوج به دامپزشکی استان، که تا قبل از آن زیر نظر سازمان عمران جیرفت  فعالیت می نمود، همزمان می گردد و متعاقبا با انتزاع دامپزشکی عشایری از مدیریت عشایری استان و الحاق به اداره کل دامپزشکی استان مدیریت بهداشت دام و دامپزشکی در همه حوزه ها و شهرستان های استان یکپارچه می گردد.

در همین دهه کلیه وظایف مربوط به بهداشت و بیماری های آبزیان نیز از اداره شیلات منتزع و به اداره کل دامپزشکی منتقل گردید. همچنین در اجرای ماده 11 آیین نامه بهداشت محیط که اعلام می دارد: صدور مجوز ورود و ترخیص و کنترل بهداشتی هر نوع دام و فرآورده های خام دامی باتوجه به نص مواد( 2و3و4و7و8 ) قانون سازمان دامپزشکی کشور مصوب 1350 که موخر بر قانون مواد خوردنی و بهداشتی است علی الاطلاق و درتمام مراحل اعم از تولید، توزیع و عرضه از لحاظ پیشگیری و مبارزه با بیماریهای دامی و بیماریهای مشترک بین انسان و دام برعهده سازمان دامپزشکی می باشد، در سال 1372 تمام وظایف مذکور به دامپزشکی محول شده و ادارات دامپزشکی با امکانات نه چندان مناسب ولی با ایثار و ازخودگذشتگی وظایف مذکور را به نحو شایسته اجرا می کنند که تحولی اساسی در زنجیره تولید تا توزیع و عرضه مواد خام دامی ایجاد می کند و این تحول عظیم به تشکیل و تاسیس زیرساخت ها و ساختارهای مناسب در این زنجیره منجر می گردد. در همین ارتباط و برای ضمانت اجرای اقدامات بهداشتی دامپزشکی در دهه 70 با تصویب قانون مجازات اسلامی طبق ماده 688، مجازات های بازدارنده ای برای اقداماتی که تهدید علیه بهداشت عمومی به شمار می روند از جمله کشتار غیر مجاز دام وضع می گردد. که ضمانت اجرایی خوبی برای برنامه های بهداشتی محسوب می گردد.

با توجه به تحولات مذکور دهه هشتاد را می توان دوره تحولات کمی و کیفی تشکیلات دامپزشکی از نظر حوزه جغرافیایی و مسئولیتی و ارتقاء سطح سازمانی ارزیابی کرد، که بدنبال آن سطح و هماهنگی انجام خدمات دامپزشکی بصورت قابل توجهی توسعه و بهبود یافت.

در کنار این گسترش وظایف و خدمات دامپزشکی با پیگیری های مدیران و مسئولین وقت با اخذ اعتبارات مناطق محروم از وزارت کشور، پست های دامپزشکی و خانه های بهداشت دامپزشکی در بخش ها و روستاها نیز احداث گردید تا ارائه خدمات از جمله واکسیناسیون دام ها و اقدامات درمانی مناسب و مستمر تا اقصی نقاط روستاها به سرعت صورت پذیرد.

نوسازی ناوگان حمل و نقل دامپزشکی استان با اختصاص تعداد قابل توجهی خودروی مناسب با کمک وزیر وقت جهاد سازندگی صورت پذیرفت که نقش قابل توجهی در ارائه هر چه بهتر و سریع تر خدمات دامپزشکی داشت. این نکته موید آن است که ناوگان حمل و نقل مناسب با توجه به شرایط حوزه ماموریت دامپزشکی یکی از ضرورت های انجام کار مطلوب دامپزشکی می باشد که معمولا همواره تحت الشعاع محدودیت های اعتباری و دیگر مسائل قرار می گیرد. در اواخر این دهه دو وزارتخانه کشاورزی و جهاد سازندگی ادغام و دامپزشکی نیز زیر نظر این وزارت خانه ی ادغام شده تحت عنوان وزارت جهاد کشاورزی فعالیت خود را ادامه داد.

گرچه ادارات دامپزشکی در ابتدا در محل های استیجاری دائر می گردند ولی کلینیک های دامپزشکی مراکز استان ها از قدیمیترین ساختمان های بخش دولتی وزارت کشاورزی محسوب می شوند. بر اساس اسناد و مکاتبات موجود قطعه زمینی به دستور مدیر کل وقت دامپزشکی کشور در سال 1335 به منظور احداث کلینیک دامپزشکی در استان کرمان توسط یک دامپزشک به عنوان رئیس اداره دامپزشکی که همزمان سرپرست اداره کشاورزی استان هم بوده خریداری و در سال 1338 احداث و به بهره برداری می رسد.

ملک مذکور واقع در خیابان ابن سینای فعلی است و بعد از انقلاب اسلامی و تشکیل جهاد سازندگی توسط رئیس وقت دامپزشکی استان در اختیار  جهاد سازندگی کرمان  قرار می گیرد که تا چند سال پیش در اختیار اداره جهاد کشاورزی شهرستان کرمان بوده اما در سال های اخیر به مدیریت اسناد ملی استان واگذار گردیده است.

زمین فعلی اداره کل دامپزشکی استان، که در کیلومتر 4 بلوار جمهوری اسلامی واقع است، برای احداث کلینیک و ساختمان دامپزشکی از اداره کل کشاورزی تحویل گرفته شده و در سال های ابتدائی پیروزی انقلاب اسلامی به بهره برداری می رسد.

همچنین پروژه های احداث کلینیک های دامپزشکی در شهرستان های مختلف شامل: سیرجان، بافت، شهربابک، بم، رفسنجان و زرند اجرا شده و به عنوان سایت های اداری و فنی به مرحله بهره برداری می رسند. با توجه به مستهلک شدن بنای ساختمان اداری از یک سو و افزایش گستره وظایف و خدمات دامپزشکی از سوی دیگر پروژه احداث آزمایشگاه مرجع منطقه ای و ساختمان جدید اداره کل از محل اعتبارات تخصیص یافته دفتر مقام معظم رهبری به استان در سال 1384 مصوب گردید و با تخصیص اعتبارات بعدی تکمیل و و تجهیز در سال 1387 به بهره برداری رسید.

در دهه 80  بدنبال بازنشسته شدن تعداد زیادی از پرسنل دامپزشکی استان هنگام جذب نیروهای جدید بخش قابل توجهی از نیروها را بانوان دامپزشک تشکیل دادند که در مجموع ترکیب جنسیتی دامپزشکان به نفع بانوان تغییر کرد و فرصتی فراهم شد تا توان زنان نیز در این میدان به نمایش گذاشته شود. هم اکنون تعدادی از این افراد در پست های مدیریتی و کارشناسی شامل: معاونت اداره کل و روسای ادارات ستادی و شهرستانی به فعالیت مشغول می باشند و کارایی خوبی از خود نشان داده اند.

در همین دوره افتتاح شبکه های دامپزشکی در شهرستان های تازه تاسیس نرماشیر، فهرج، ریگان، انار، کوهبنان، ارزوئیه و رابر در محل پست های دامپزشکی قبلی با تخصیص امکانات و نیروی انسانی مورد نیاز اتفاق می افتد و با توجه به استقلال اکثر ادارات در منطقه جیرفت و کهنوج به علت بعد مسافت و مساحت استان، به عنوان پهناورترین استان کشور، در سال 88  انتزاع و استقلال دامپزشکی منطقه جیرفت و کهنوج از اداره کل دامپزشکی استان انجام شده و هفت شهرستان جنوبی زیر نظر مستقیم اداره دامپزشکی تازه تاسیس منطقه جیرفت و کهنوج به فعالیت و خدمت رسانی مشغول شده و بخشی از اعتبارات دامپزشکی استان در اختیار اداره مذکور قرار می گیرد. 

بازسازی ساختمان فنی و اداری شهرستان بم و احداث ساختمان های فنی اداری بردسیر و راور در اوایل دهه 80 و احداث و تجهیز ساختمان های شبکه های دامپزشکی شهرستان های فهرج، انار و ارزوئیه در دهه بعد از جمله اقدامات تکمیل مجموعه فنی و اداری محسوب می شوند.

تبدیل وضعیت نیروهای قراردادی به پیمانی ویژه مناطق کمتر توسعه یافته در دهه اخیر و اصلاح و افزایش پست های سازمانی اداره کل نیز از دستاوردهای این دهه محسوب می شود. که متاسفانه به علت محدودیت های جذب نیرو بسیاری از پست ها همچنان بلاتصدی باقی مانده اند.

در حال حاضر علاوه بر نقش مهم و اساسی دامپزشکی در کنترل اپیدمی ها و بیماری های واگیر دامی و تاثیرات مهم در بهبود کمی و کیفی تولیدات دامی و امنیت غذایی، نقش دامپزشکی در حفظ و ارتقا بهداشت عمومی آشکارتر شده است است.

خدمات دامپزشکی در ارتقای بهداشت عمومی از راه های مختلف از جمله مشارکت در تحقیقات پایه پزشکی، طب مقایسه ای، کنترل زئونوزها و تامین سلامت غذا، ارائه می گردد و هرگونه نارسایی در هر کدام از این عرصه ها می تواند اثرات بسیار مخرب و زیانباری به دنبال داشته باشد. اهمیت اقدامات دامپزشکی در تامین ایمنی و امنیت غذا، کنترل منشا حیوانی بسیاری از عفونت ها و بیماریهای  انسانی، و در نهایت جدایی ناپذیری ذاتی دانش دامپزشکی و پزشکی سبب مطرح شدن مفهوم راهبردی جدیدی با عنوان ' یک جهان ، یک سلامت ' در دنیا  شده است.

در حال حاضر اهمیت مشارکت دامپزشکی در بسیاری از مجامع و شوراهای ملی و استانی بر کسی پوشیده نیست. حضور فعال و مستمر دامپزشکی به عنوان عضو ثابت در شوراها و کارگروه های مختلف از جمله: شورای اداری، شورای برنامه ریزی، شورای سلامت استان، ستاد قاچاق کالا و ارز، ستاد تنظیم بازار و کمیته ساماندهی کشتارگاه ها و.. نشان از  تعدد وظایف و گستره  خدمات دامپزشکی است.

ساختار فعلی دامپزشکی استان

 تشکیلات تفصیلی کنونی، اداره کل دامپزشکی استان کرمان متشکل از دو معاونت سلامت و توسعه مدیریت و منابع، دفتر نمایندگی ولی فقیه، 18 اداره فنی و ستادی شامل:..... و 16 شبکه دامپزشکی شهرستان و 6 پست دامپزشکی مرکز بخش است که تحت مدیریت مدیر کل دامپزشکی استان کرمان با حراست مستقل فعالیت می نمایند.

پست های سازمانی  اداره کل دامپزشکی استان شامل 351 پست سازمانی مصوب می باشد که تعدا د 167پست باتصدی و184یلاتصدی می باشد در کنار این تعداد نیروی رسمی و پیمانی 60 نفر نیروی قراردادی هم مشغول به کار می باشند حدود 87 درصد کارکنان دامپزشکی در حال حاضر دارای مدرک تحصیلی دانشگاهی کاردانی به بالا می باشند که نسبت به اوایل انقلاب تغییر چشمگیری به نفع افراد دارای مدارک دانشگاهی ایجاد شده است. این ترکیب نیروی انسانی دارای تحصیلات عالیه  یکی از مزایای ساختار اداری این اداره کل نسبت به سایر ادارات می باشد.

دانشکده دامپزشکی دانشگاه شهید باهنر کرمان

طرح تاسیس و راه اندازی دانشکده دامپزشکی دانشگاه شهید باهنر کرمان با دلایل موجه به لحاظ وسعت استان، آمار جمعیت و تولیدات دامی استان و عدم وجود مرکز آموزش عالی در منطقه جنوبشرق، پس از طی مراحل قانونی در اواخر دهه 60 تصویب گردید.

در این راه مسئولین وقت اداره کل دامپزشکی استان با استقبال و حمایت از این طرح، از هیچ گونه کمکی دریغ نکرده و با در اختیار گذاشتن امکانات اداره کل از جمله کلینیک مرکزی کرمان، تجهیزات فنی و کمک های آموزشی در جهت آموزش بهتر دانشجویان دوره بالینی دوره های نخست آن دانشکده قدم برداشتند و اکنون دانشکده دامپزشکی دانشگاه شهید باهنر کرمان یکی از دوازده دانشکده دامپزشکی فعال در وزارت علوم تحقیقات و فناوری می باشد که شاهد خدمت رسانی دانش آموختگان آن در واحد اجرایی و بخش خصوصی دامپزشکی استان می باشیم. اداره کل دامپزشکی استان برای بکارگیری این نیروهای متخصص در بخش های مورد نیاز، حمایت ها و رایزنی های لازم را بعمل آورده است که تحقق صد درصدی تعهد پیش بینی شده در حوزه اشتغال اعم از بخش دولتی و خصوصی در سنوات اخیر در سامانه رصد گواهی بر این موضوع است. وجود بازوی توانمند علمی همچون دانشکده دامپزشکی در استان توانسته است مجموعه اداره کل و نظام دامپزشکی را در مسیر انجام وظایف و حل مشکلات دامپزشکی استان همراهی نماید.

موسسه واکسن و سرم سازی رازی

در اواخر دهه 50 طبقه دوم ساختمان دامپزشکی استان به واکسن سازی اختصاص می یابد و بخش واکسن سازی استان با هدف تولید واکسن آنتروتوکسمی تجهیز و راه اندازی می گردد.

متاسفانه در اواسط دهه 60 به دلیل عدم تحویل بذر واکسن از موسسه رازی، تولید واکسن آنتروتوکسمی متوقف می گردد، اما در همین بازه زمانی به دلیل کمبود داروهایی همچون اکسی تتراسیکلین، اتوواکسن پاستورلوز با استفاده از ریه دام های مبتلا به پنومونی به همت دکتر مجدزاده تهیه و در دام های استان استفاده می شود که به صورت مقطعی در پیشگیری از بیماری های تنفسی دام موثر واقع می گردد.

در اوایل دهه 70 توافقنامه ای بین اداره کل دامپزشکی و مرکز تحقیقات جهاد و موسسه واکسن و سرم سازی رازی حصارک کرج برای راه اندازی شعبه استانی این موسسه منعقد می گردد که در قالب این توافقنامه برای تولید مجدد واکسن، وسایل، تجهیزات و مواد واکسن سازی دامپزشکی شامل چهار دستگاه اتوکلاو بزرگ هپاس، ده ها عدد بن بن و مقادیر معتنابهی انواع محیط کشت و دیگر وسایل و مواد برای شروع فعالیت به شعبه استانی واکسن سازی رازی منتقل می گردد، و این مرکز با امکانات مذکور و کمک شعبه مادر حصارک راه اندازی و توسعه یافته و کماکان در حال تولید واکسن می باشد و تاکنون توانسته است گام های موثری برای  تولید واکسن هایی همچون آنتروتوکسمی، شاربن، قانقاریا و تحقیقات کاربردی بردارد.

نظام دامپزشکی استان کرمان

تشکیل سازمان نظام دامپزشکی از جمله برنامه های توسعه دامپزشکی به منظور ساماندهی و نظارت بر بخش خصوصی دامپزشکی است که با پیگیری و همت مسئولین وقت دامپزشکی کشور و استان ها راه اندازی گردید. 

نخستین شورای نظام دامپزشکی استان کرمان در بیستم خردادماه 79 با هدف دستیابی به راهکارهای مناسب جهت ارتقا و ساماندهی دامپزشکی بخش خصوصی استان پس از برگزاری انتخابات و تعیین اعضا تشکیل گردید و رسما کار خود را در محل اداره کل دامپزشکی استان آغاز نمود.

نظام دامپزشکی استان همیشه همراه و همگام  با اداره کل دامپزشکی استان در راه نیل به اهداف و اجرای مقررات و قوانین مربوط به امور دامپزشکی قدم برداشته است. نظام دامپزشکی استان کرمان اولین نظام استانی است که با پیگیری و همت مسئولین اداره کل و نظام، مالک زمین و ساختمان اداری و مهمانسرای مستقل و متعلق به نظام شده است.

از اهم اقدامات نظام دامپزشکی استان طی سال های متمادی علاوه بر احداث و تجهیز ساختمان نظام می توان به: صدور پروانه های بهداشتی اماکن دامی  در اجرای ماده 5 قانون نظام جامع دامپروری و صدور و تمدید پروانه های بهداشتی مراکز درمانی، مایه کوبی و داروخانه ها در اجرای ماده 2 قانون افزایش بهره وری و مشارکت در تنظیم قرارداد های مسئولین فنی و تضمین پرداختهای آنها اشاره کرد. خوشبختانه از زمان تاسیس تاکنون همدلی و همکاری خوبی بین مسئولین اداره کل و نظام وجود داشته و نتایج خوبی در پی داشته است.

 روز ملی دامپزشکی

به دنبال تلاش برای اختصاص روزی به نام دامپزشکی، به پیشنهاد دکتر حسن تاج بخش چهره ماندگار و مولف کتاب تاریخ دامپزشکی ایران، و با تصویب شورای انقلاب فرهنگی در تاریخ 10/9/1371، روز 14 مهر ماه به عنوان 'روز ملی دامپزشکی' نامگذاری شد.

انتخاب این روز ریشه در تاریخ تمدن ایرانی و اسلامی دارد و مراسم  پرشکوه نکوداشت آن تجلی همراهی و تعامل دامپزشکان بخشهای مختلف در پیشبرد اهداف توسعه ای کشور است. همه ساله در این روز مراسم نکوداشت روز ملی دامپزشکی با مشارکت بخش های مختلف: اجرایی، آموزشی، پژوهشی و بخش خصوصی دامپزشکی و صاحبان مشاغل و حرف مرتبط برگزار و ضمن هم اندیشی و طرح مسائل علمی و اجرایی از برترین های عرصه های مختلف قدردانی به عمل می آید.

فناوری و دولت الکترونیک

در راستای تحقق اهداف دولت الکترونیک، اداره کل دامپزشکی نیز اقدامات قابل توجهی را در جهت بهبود ارائه خدمات و اطلاعات به شهروندان با به کارگیری سیستم ها و ابزارهای نوین، به مرحله اجرا گذاشته است. موارد ذیل از جمله این خدمات می باشند:

-راه اندازی سیستم اتوماسیون اداری و سیماد به عنوان بستر و فرآیند مدیریت بدون کاغذ در ارتباطات بین اداره کل و سازمان دامپزشکی و سایر ادارات

-به کارگیری سامانه های الکترونیکی متعدد از جمله سامانه CERT جهت صدور پروانه های بهداشتی دامپزشکی بدون نیاز به مراجعه بهره بردار به اداره.

-راه اندازی سامانه دارویی ثبت تائیدیه دامپزشکی جهت ترخیص دارو و واکسن های وارداتی از گمرک.

-راه اندازی سیستم یکپارچه قرنطینه جهت صدور مجوزهای صادرات و واردات و کنترل نقل و انتقال دام در سطح کشور.

-راه اندازی سامانه کارا جهت اخذ تسهیلات ویژه کارآفرینان.

-فعال سازی سایت اطلاع رسانی و پرتال دامپزشکی به منظور دستیابی کلیه شهروندان بدون محدودیت مکانی و زمانی به اطلاعات و خدمات دامپزشکی.

-راه اندازی سامانه فراگیر آموزش و ایجاد شناسنامه آموزشی برای پرسنل با ثبت سوابق آموزشی و صدور الکترونیکی گواهی نامه های آموزشی.

-راه اندازی سامانه GIS ( سامانه اطلاعات جغرافیایی) دام، طیور، زنبورعسل، آبزیان و نظارت.

-بهره گیری از سامانه های سامد، دادور و سایر سامانه های دریافت شکایات دامپزشکی.

از آنجایی که حفظ کرامت مراجعه کنندگان و دریافت آسان خدمات توسط شهروندان از اهداف اصلی دولت الکترونیک و طرح تکریم ارباب رجوع می باشد، اداره کل دامپزشکی استان به این امر توجه ویژه ای نموده است که کسب امتیازات کامل از دستگاه های ارزیابی کننده طی سنوات گذشته موید آن است.

نقش دامپزشکی در بلایای طبیعی

بلاياي طبيعي و حوادث غيرمترقبه همواره در كمين اند تا قدرت ويرانگري خود را به بشر نشان داده و ضعفش را به رخ او بكشند، در اين ميان برخي از مناطق  بيشتر در معرض تخريب و آسيب بوده و آنان كه كمتر به ابزار پيشگيري مجهز شده اند ناگزير آسيب پذيرتر خواهند بود.

با توجه به مسئوليت دامپزشكي برای پیشگیری بيماريهاي دامي و ‌بيماريهاي مشترك بين انسان و دام، از اولویت های اقدامات دامپزشکی در مواجهه با مخاطراتي كه متعاقب بلایای طبیعی و ايجاد تغييرات اكولوژيكي رخ میدهد، می توان آواربرداري و نجات و درمان دامهاي آسيب ديده و خارج نمودن لاشه دامهاي تلف شده و دفن بهداشتي آنها، ضدعفوني محل، بازديد از سردخانه هاي مواد گوشتي منطقه و تعيين تكليف سريع فرآورده های خام دامی موجود در سردخانه ها، درمان دامهاي آسيب ديده و تأمين داروهاي موردنياز، معدوم نمودن و امحاء بهداشتي مواد گوشتي فاسد شده موجود در اماكن نگهداري و توزيع، جمع آوري و اعزام دامهاي آسيب ديده و غيرقابل درمان به كشتارگاه، ايجاد پوشش ايمني مجدد در دامهاي باقي مانده عليه بيماريهاي مشترك و واگير خطرناك مثل هاري، تب برفكي و آنتروتوكسمي، معدوم نمودن انساني دامهاي مجروحي كه امكان درمان و يا اعزام آنها به كشتارگاه مقدور نباشد، سمپاشي اماكن دامي عليه انگل هاي خارجي و حشرات موذي، توزيع داروهاي ضدانگلي، مكمل درماني و داروهاي تقويتي، نظارت بر بهداشت مواد غذايي با منشا دامي (مواد گوشتي) مورد مصرف در منطقه را نام برد.

در پی رویداد دلخراش زلزله بم در پنجم دی ماه سال 82، وظايف بهداشتي خطيري كه به عهده ستاد امداد دامپزشكي گذاشته شده بود آنچنان به موقع، سريع و كامل انجام شد كه برغم احتمالاتي كه در مورد شيوع عفونت هاي محيطي يا برخي از بيماريهاي مشترك يا بيماريهاي واگير دامي احساس مي شد، خوشبختانه هيچگونه حادثه ناگوار و همه کیری بیماری مشاهده نشد و همه بازماندگان زلزله و جمع كثيري از گروههاي امدادي كه ماهها در منطقه فعاليت داشتند با هيچگونه مشكل بهداشتي ناشي از بيماريهاي مشترك يا عفونت هاي محيطي مواجه نشدند. نظارت بر مواد خام دامي مورد نياز شهرستان نيز بسرعت ساماندهي، و كنترل بيماريهاي واگير و درمان دامها به بهترين وجهي عملي گرديد.

تمام دامداران منطقه براي مدت طولاني خدمات دامپزشكي و داروي رايگان دريافت نمودند و حمايت جدي ازترميم و افزايش مجدد جمعيت دامي شهرستان كه نقش مهمي در اشتغال و توليد براي مردم شهرستان داشت بعمل آمد. با عنایت به سرعت عمل و اقدامات گسترده و به موقع هنگام وقوع زلزله و عملیات بازسازی متعاقب آن، دامپزشکی استان لوح افتخار از مقام عالی وزارت جهاد کشاورزی و مقامات استانی دریافت نمود و به عنوان یکی از دستگاههای برتر و تاثیر گذار در جریان حوادث غیر مترقبه به رسمیت شناخته شد.

 نظارت بر بهداشت عمومی و مواد غذایی

سالها دامپزشکی در سکوت و گمنامی در روستاها به خدمت رسانی می پرداخت و کمتر شهروندی حتی با نام دامپزشکی آشنا بود تا اینکه با تصویب ماده 11 آئین نامه بهداشت محیط در سال 70 مسئولیت نظارت بهداشتی بر تمام مراحل تولید، فرآوری، توزیع و عرضه مواد خام دامی به دامپزشکی واگذار گردید و این سرآغاز حضور دامپزشکی در عرصه شهرها بود که مسیر جدیدی برای حضور دامپزشکی دراماکن تولید، توزیع و عرضه مواد غذایی در سطح شهری باز کرد.

قبل از آن فعالیت دامپزشکی در سطح شهرها فقط به نظارت و بازرسی بهداشتی در کشتارگاه های دام خلاصه می گشت که گاها این اقدام نیز به حساب شهرداری ها گذاشته میشد.  همانگونه که ذکر شد گسترش این دامنه مسئولیت، که مبنای قانونی داشت و قبلا مورد غفلت قرار گرفته بود، موجب تحولی عظیم در ارتقاء بهداشت مواد غذایی با منشاء دامی و بهداشت عمومی گردید.

 زمانی به طول نیانجامید که با برگزاری دوره های آموزشی در حوزه نظارت و بازرسی بهداشتی فرآورده های خام دامی، افراد ذیصلاح بیشتری به جمع بازرسین اضافه شدند و کارت ضابط دادگستری برای بازرسین نیز تهیه گردید تا با اقتدار بیشتری برای سلامت جامعه قدم بردارند.

در همین دوره با صدور دفترچه های بهداشتی برای کلیه مراکز عرضه، سردخانه ها، رستوران ها، تالارها و ... بابی گشوده شد تا تمامی بازدیدها و موارد تخلف هر واحد ثبت و نگهداری شوند. ضبط و معدوم سازی حجم قابل توجهی  فرآورده های فاسد در همان ابتدای واگذاری نظارت مراکز سطح شهر به دامپزشکی حاکی از این موضوع بود که به لحاظ تخصصی بودن کار، تا آن زمان سایر دستگاه های مسئول آشنایی کامل و تسلط کافی بر امر بازرسی بهداشتی نداشتند.

در گام بعدی ساماندهی بهداشتی مراکز عرضه فراورده های خام دامی در دستور کار قرار گرفت که با چالش های بسیار زیادی تا به امروز همراه بوده است اما با همت همکاران دامپزشکی موارد زیر اجرائی گردیده است:

* طرح آویزان کردن ماکت گوشت به جای لاشه گوشت در فضای آزاد در جهت کاهش آلودگی های ثانویه

*تجهیز مراکزعرضه به یخچال های ویترین دار با برودت مناسب

*نصب توری و یا پرده هوا جهت جلوگیری از ورود حشرات موذی

*رعایت بهداشت فردی توسط فروشندگان و دارا بودن کارت بهداشت

*بهبود و اصلاح وضعیت مراکز از لحاظ روشنایی، قابل شستشو بودن کف، دیوارها و...

*جمع آوری دست فروشان آلایش های خوراکی

گوشت مرغ یکی از نیازهای ضروری غذایی به شمار می رود. روند رو به افزایش مرغداری های  استان می توانست گوشت مرغ مصرفی مورد نیاز شهروندان را تامین کند اما تا دهه 70 کشتار  مرغ به شیوه سنتی به عنوان یک مشکل در استان مطرح بود و کلیه مراحل کشتار، پرکنی، تخلیه امعا و احشا و... در مرغداری ها در بدترین شرایط بهداشتی انجام می شد و گاها مسافت بسیار طولانی حمل از مرغداری تا بازار عرضه وجود داشت که بر مشکلات بهداشتی گوشت عرضه شده می افزود. خوشبختانه با افتتاح اولین کشتارگاه صنعتی طیور در استان کرمان با تغییر رویکرد  کشتار سنتی به صنعتی، گام مهمی در این خصوص برداشته شد؛ اما نگهداری و عرضه مرغ در وان های حاوی یخ  همچنان چالش بزرگی محسوب می گردید.

در سال های آغازین دهه 80 طرح بسته بندی مرغ در پاکت های پلاستیکی دارای مشخصات ضروری و تاریخ تولید و انقضا، شروع و اجرایی گردید و استان کرمان به عنوان چهارمین استان در سطح کشور جلوتر از استان هایی همچون خراسان و تهران در انجام این مهم پیش قدم بود. گرچه در ابتدای راه برای عرضه و مصرف مرغ بسته بندی شده مقاومت هایی وجود داشت اما با آموزش و شفاف سازی های پیاپی این مشکل مرتفع و عموم مردم به مزیت بهداشتی آن واقف گردیدند.

ساماندهی حمل و نقل دام، طیور و فرآورده های خام دامی با وسائل نقلیه کد دار و تایید صلاحیت شده دامپزشکی  دارای شرایط بهداشتی مناسب از جمله داشتن ترموگراف و ترموکینگ، نیز تحول خوبی در تامین شرایط بهداشتی حمل و نقل بود. این مهم در رابطه با حمل شیر خام نیز مطرح بود که با احداث ایستگاه های جمع آوری شیر خام در سطح استان حمل شیر خام با دبه های پلاستیکی از دامداری ها منتفی و تنها با تانکرهای دو جداره استیل از مراکز جمع آوری به مقصد کارخانجات حمل می شد، که آغاز این راه با مشکلات بسیاری همراه گشت اما خوشبختانه با تلاش ها و پیگیری های مداوم و با در نظر گرفتن تسهیلات ویژه جهت احداث و تجهیز این ایستگاه ها، دامپزشکی توانست آن را نهادینه نماید و تمامی آزمایشات ابتدائی از جمله تشخیص برخی تقلبات، اندازه گیری بار میکروبی شیر و ... توسط مسئولین فنی بهداشتی مستقر در این مراکز صورت پذیرد و از پذیرش شیر خام فاسد و غیر بهداشتی جلوگیری به عمل آید.

در فرهنگ و آداب مذهبی اسلامی غذای حلال و ذبح شرعی از اهمیت بسزایی برخوردار بوده است. گرچه در دهه های قبل نیز این مهم بسیار مورد توجه قرار می گرفت اما به طور رسمی در سال های ابتدائی دهه 80 ناظرین شرعی در کنار ناظرین بهداشتی در کشتارگاه های دام و طیور استان استقرار یافتند تا بر ذبح شرعی دام و طیور نظارت ویژه ای داشته باشند.

در آذر ماه سال 1387 آيين نامه اجرايي نظارت بهداشتي دامپزشكي تصویب می گردد. با ابلاغ اين آيين نامه مسير سازمان دامپزشكي كشور براي نظارت هرچه بهتر و بيشتر بر كار توليدكنندگان فرآورده هاي خام دامي، مراكز نگهداري و پرورش، توليد خوراك دام و... هموار شد. هدف دولت از تصويب و ابلاغ اين قانون سلامت دام، غذاي سالم و در نهايت دسترسي مردم به موادغذايي بهداشتي و سالم مي باشد.

از سوي ديگر نظارت شديدتر و سخت گيرانه تر بر مراكز توليد فرآورده هاي خام دامي و... از ديگر اهداف اين مصوبه است. تا قبل از ابلاغ اين آیین نامه، مسئولين فني بهداشتي كه در مراكز توليد فرآورده هاي دامي مشغول به كار بودند توسط كارفرمايان انتخاب و حقوق آنها نيز توسط كارفرمايان تعيين و پرداخت مي شد و مسئول فني بهداشتي تحت امر كارفرما بود. اين امر نيز موجب مي شد بعضاً مواد غذایی توليدي كه به دست مردم مي رسد كيفيت لازم را نداشته باشند و سلامت آنها را به خطر بيندازند.

در اين آئين نامه و بر طبق ماده 19 براي نظارت هرچه بيشتر و دقيق تر مسئولين فني بهداشتي به كار توليدكنندگان و عدم سوءاستفاده آنها از اين افراد، وابستگي مالي مسئولين فني بهداشتی به كارفرمايان قطع مي شود که همچنان با مشکلاتی در مسیر اجرا همراه می باشد.

در همین دهه شاهد احداث اولین کارگاه بسته بندی فرآورده های خام دامی بودیم که بایستی زیر نظر یک نفر دکتر دامپزشک به عنوان مسئول فنی بهداشتی فعالیت می نمود. از مزیت های احداث این نوع کارگاه ها علاوه بر اشتغال زایی و کارآفرینی، ارائه محصولات بسته بندی شده آماده طبخ در اوزان مختلف می باشد که با توجه به شرایط و نیاز جامعه، احداث این چنین کارگاه هایی از ضرورت ها محسوب می گردید که در سال های بعد نیز به تعداد آن ها افزوده شد.

سلامت و بهداشت تخم مرغ به عنوان یک ماده غذایی در سفره غذایی اکثر افراد جامعه همیشه مورد توجه بوده است.در دهه 80 طرح شناسنامه دار کردن تخم مرغ و درج تاریخ تولید و انقضا و نام واحد تولیدی اجرایی گردید. که گامی موثر در تامین سلامت جامعه بوده و هم اکنون کلیه تخم مرغ های تولیدی در سطح استان به صورت مستمر تحت نظارت و بازرسی بهداشتی دامپزشکی قرار دارند.

در جهت انجام نظارت دقیق تر و کنترل لاشه های گوشت کشتار شده در کشتارگاه های دام و ایجاد امکان ردیابی و برخورد با متخلفین در واحدهای عرضه سطح شهر، طرح نصب لیبل بر روی لاشه های گوشت با درج نام کشتارگاه، تاریخ تولید و انقضا در اواخر این دوره اجرایی گردید و خوشبختانه با موفقیت چشم گیری همراه گشت.

ساماندهی کارخانجات خوراک دام و طیور با استقرار مسئول فنی بهداشتی  نیز در این دهه اجرایی گردید.

با ورود به دهه 90 ضرورت احداث کشتارگاه های صنعتی دام و توقف کشتار در کشتارگاه های قبلی بیش از پیش احساس می گردید و اولین کشتارگاه صنعتی دام در شهرستان بم افتتاح و به بهره برداری رسید که امیدواریم در سال های آتی به این رقم افزوده شود. انجام اصلاحات ساختاری و مدیریتی و ناوگان حمل و نقل بهداشتی و تجهیز تمامی کشتارگاه های دام استان به پیش سرد کن جهت نگهداری لاشه به مدت 24 ساعت به منظور ایجاد تغییرات مناسب بیوشیمیایی در گوشت و رسیدن به تردی مناسب و پیشگیری از بیماری هایی همچون تب خونریزی دهنده کریمه کنگو با پیگیری های شبانه روزی مسئولین اداره کل از جمله اقدامات ارزشمندی است که در سالهای اخیر محقق گردیده، و تاثیر بسزایی در ارتقاء بهداشت گوشت داشته است.

احداث کشتارگاه صنعتی و مجهز دام شهرستان کرمان توسط بخش خصوصی و با حمایت های دامپزشکی یکی دیگر از اقدامات ارزشمند این دوره محسوب می شود که با یاری خدا بزودی به بهره برداری خواهد رسید.

سایر اقدامات این دوره را می توان اینطور خلاصه نمود:

1-راه اندازی سامانه Cert جهت صدور الکترونیکی پروانه های بهداشتی کارگاه های بسته بندی، کشتارگاه ها، کارخانجات خوراک دام و طیور و مسئولین فنی بهداشتی

2-تنظیم و تدوین استانی سند راهبردی امنیت غذایی در سه جلد گوشت قرمز، مرغ و شیرخام با امضا استاندار محترم وقت

3-اجرایی کردن طرح پایش باقی مانده های آنتی بیوتیکی، فلزات سنگین و سموم در فرآورده های خام دامی

4-راه اندازی و انجام طرح ردیابی گوشت مرغ با کنترل از طریق سامانه پیامکی

5-صدور پروانه بهداشتی مراکز عرضه فرآورده های خام دامی

6-صدور پروانه تولید محصولات کارگاه های بسته بندی فرآورده های خام دامی

7-صدور پروانه ساخت محصولات کارخانجات خوراک دام و طیور

8-اجرایی شدن استقرار مسئول فنی بهداشتی دامپزشک در کارخانجات شیر استان با هدف نظارت بیشتر بر سلامت شیر خام ورودی به کارخانجات

9-راه اندازی سامانه GIS نظارت و ثبت اطلاعات کشتار دام و نظارت و بازرسی بهداشتی  به صورت روزانه

افزون بر ماموریت های روزانه دامپزشکی در زمینه نظارت بر بهداشت عمومی و مواد غذایی، در مناسب های خاص مثل ایام عید نوروز، عید قربان، تاسوعا و عاشورا، توسط اکیپ های ویژه دامپزشکی نظارت بر بهداشت گوشت دام های قربانی و محصولات عرضه شده در مراکز تحت نظارت، صورت می پذیرد.

همچنین با عنایت به ضرورت تایید سلامت گوشت های وارداتی از نظر بهداشتی و شرعی، ناظرین بهداشتی و شرعی دامپزشکی برای نظارت بر کشتار دام به کشورهای طرف قرارداد اعزام می شوند.

بازرسی بهداشتی یک تیغ دو لبه است که در صورت هرگونه سهل انگاری و قضاوت اشتباه، یا سلامت مردم و یا سرمایه مردم مورد تهدید قرار می گیرد. خوشبختانه با آموزش های فنی و قانونی لازم بازرسین بهداشتی با دقت بسیار در این مسیر سخت گام بر می دارند تا به وظیفه خطیر خود عمل نمایند و ضمن راهنمایی مسئولین مراکز مرتبط، با موارد تخلف برخورد قاطع و قانونی صورت گیرد.

آزمایشگاه مرجع

در سال های آغازین پیروزی انقلاب اسلامی با به رسمیت شناخته شدن بیشتر دامپزشکی، بخش آزمایشگاه تشخیص دامپزشکی، فعال تر و تخصصی تر از قبل به فعالیت خود ادامه داد تا اینکه در دهه 70 با پیگیری های مستمر مسئولین وقت از محل اعتبارات ملی و استانی آزمایشگاه های شهرستان های تابعه نیز احداث و تجهیز گردیدند تا امکان فعالیت های تشخیصی آزمایشگاهی در سطح شهرستان ها نیز فراهم شود. از سوی دیگر در کنار آزمایشات تشخیصی بیماری بروسلوز از جمله رزبنگال، رایت و ME2 ، بیماری های انگلی، HA وHI ، بخش آنالیز خوراک دام در آزمایشگاه ستاد فعال گردید تا قدم های نویی در این بخش و بهبود تغذیه دام و طیور برداشته شود.

با توجه به اینکه کنترل کیفی فرآورده های خام دامی در همین دهه از وزارت بهداشت به سازمان دامپزشکی محول گردید و نمونه برداری و انجام آزمایش برای برخی از قضاوت ها لازم و ضروری می بود، بخش آزمایشگاهی مواد غذایی با منشا دامی راه اندازی شد که در این مسیر وجود نیروهای متخصص دامپزشکی کمک بسیار خوبی بود و در کمترین زمان ممکن این بخش افتتاح و به بهره برداری رسید.

در دهه 80 لزوم انجام آزمایشات تخصصی تر مطابق با نیاز روز جامعه بیش از پیش احساس می شد که خوشبختانه این مهم از سوی مقامات نیز مورد توجه قرار گرفت و پروژه احداث آزمایشگاه مرجع و مرکز تشخیص دامپزشکی جنوب شرق، موضوع مصوبه سفر مقام معظم رهبری به استان کرمان، در سال 84 پیگیری و مراحل توسعه و تکمیل آن طی مصوبه سفر رئیس جمهور انجام شد. به دنبال این اتفاق بزرگ در دامپزشکی استان، پیشرفت های چشم گیری در این حوزه به شرح ذیل اتفاق افتاد:

-راه اندازی بخش کنترل کیفی و بررسی تقلبات احتمالی در شیر خام

-راه اندازی بخش  PCR (تشخیص مولکولی عوامل ایجاد کننده بیماری) که دقیق ترین و از جمله ی گران ترین آزمایشات در سطح دنیاست.

-راه اندازی آزمایشگاه الیزای دام و طیور (ردیابی آنتی بادی علیه بیماری  موجود در خون  )

- کشت میکروبی پاستورلا

-فراهم نمودن امکانات تشخیصی و تفریقی انواع گوشت حیوانات در آزمایشگاه مرجع به منظور شناسایی تخلفات احتمالی عرضه گوشت سایر حیوانات

-فراهم نمودن امکانات تشخیصی و تفریقی سویه های مختلف ویروس تب برفکی

-فراهم نمودن امکانات تشخیصی آفلاتوکسین در فرآورده های خام دامی به خصوص در شیر خام

در اواخر دهه 80 اولین آزمایشگاه دامپزشکی در بخش خصوصی افتتاح و به بهره برداری رسید. با واگذاری انجام بخشی از آزمایشات، در حوزه خصوصی سازی هم اقدامات موثری صورت پذیرفت.

به دنبال پیشرفت های قابل ملاحظه در دهه 80 روند رو به رشد را در دهه 90 نیز شاهد هستیم که ازاهم آن می توان به

 –راه اندازی آزمایشگاه رفرانس منطقه ای و همکار اتحادیه اروپا جهت تشخیص بیماری تب برفکی

-راه اندازی بخش تشخیص کرونا ویروس (مرس) در شتر

-راه اندازی بخش تشخیص مولکولی بیماری آنفلوانزای فوق حاد طیور

-راه اندازی آزمایشگاه سم شناسی و اندازه گیری باقی مانده های آنتی بیوتیکی و سموم بیولوژیک در فرآورده های خام دامی

-راه اندازی دستگاه جذب اتمی برای اندازه گیری باقی مانده فلزات سنگین (مس ، سرب و...) در گوشت، امعاء و احشا دام و سایر  فرآورده های خام دامی

-راه اندازی دستگاه HPLC و پایش مالاشیت گرین در مزارع پرورش ماهی استان و همچنین پایش آن در تمامی محموله های ماهی وارد شده به استان

-راه اندازی پایش بقایای آنتی بیوتیکی در گوشت مرغ کشتار شده در کشتارگاه های سطح استان

بهداشت دام

عملیات مبارزه با بیماریها طی چهل سال بعد از انقلاب دستخوش تحولات زیادی شده است. شروع کار ادارات دامپزشکی در کشور محدود به عملیات مبارزه با بیماری های دامی از طریق واکسیناسیون و بیماری یابی و درمان بوده که با اعتبارات و پرسنل بسیار محدود انجام می شده است. بطوریکه بدلیل کمبود سرسوزن، بایستی سرسوزن ها دوباره تیز میشده و مورد استفاده قرار میگرفته است.

پرسنل دامپزشکی در شهرستان کرمان مستقر بوده و برای انجام ماموریت ها به شهرستان ها اعزام می شده اند. پس از شیوع طاعون گاوی در سال 48، بدنبال بروز مشکلات در صنعت دام کشور امکانات محدودی از جمله چند دستگاه خودرو در اختیار دامپزشکی قرار می گیرد.

اوایل دهه 50 کمتر از 10 نفر دکتر دامپزشک در استان بوده و در شهرستان ها فقط در سیرجان و رفسنجان دکتر دامپزشک حضور داشته است. در این زمان برای انجام امور دامپزشکی حتی از دانشجویان دامپزشکی دانشگاه تهران نیز کمک گرفته می شده است. ارائه خدمات دامپزشکی با استقرار چند هفته تا چند ماهه اکیپ های دامپزشکی در مناطق مختلف انجام می شده و طی این مدت واکسن ها و دارو ها در یخچال های مخصوص خودرو نگهداری می شدند. به تدریج با اضافه شدن نیرو، خودرو و تجهیزات، و همچنین تاسیس دامداری ها و مراکز پرورش دام خدمات دامپزشکی دردهه های 60 و 70 در سطح وسیع تری توسعه می بابد.

از اقدامات تاثیرگذار دامپزشکی تا اواخر دهه 70، واکسیناسیون علیه طاعون گاوی بود که از برنامه های اصلی کشور بوده و با حساسیت و جدیت بسیاری پیگیری می شد.

در سال 1371 بدنبال همه گیری طاعون گاوی در شمال کشور اکیپ هایی از استان برای کنترل بیماری به مناطق درگیر اعزام شدند. در استان کرمان تنها یک گله گاو در شهرستان بردسیر مشکوک به طاعون گاوی بود که معدوم شد اما بیماری آنها تایید نشد.

از اواخر دهه 70 واکسیناسیون طاعون گاوی متوقف و کشور وارد فاز سرومانیتورینگ و ریشه کنی بیماری شد. با پذیرش رسمی عاری بودن کشور از طاعون گاوی توسط سازمان جهانی بهداشت دام (OIE) در سال 1387 (2008) برنامه ریشه کنی طاعون گاوی به شکل مراقبت فعال و غیرفعال بیماری ادامه یافت، و در نهایت 3 سال بعد، در سال 2011 ریشه کنی طاعون گاوی بطور رسمی اعلام شد.

طاعون گاوی دومین بیماری پس از آبله انسانی بود که در دنیا ریشه کن شد و پس از آن فلج اطفال ریشه کن شد. ریشه کنی طاعون گاوی در سطح کشور یکی ازموفقیت های بزرگ سازمان دامپزشکی بعد از انقلاب  محسوب می شود.

از دیگر اقدامات شاخص دامپزشکی اجرای طرح های استراتژیک مبارزه با بیماری های انگلی با خوراندن داروهای ضد انگلی به تمام جمعیت گوسفند و بز استان در دو فاز بهاره و پاییزه بود که از دهه 60 آغاز شده بود. اجرای طرح مذکور که چند سال بطور همزمان توسط بخش دولتی دامپزشکی انجام شد تاثیر به سزایی در کاهش آلودگی های انگلی جمعیت دامی کشور و بهبود راندمان تولید داشت و با توجه به آشنا شدن دامداران به مزایای آن توسط دامداران و بخش خصوصی دامپزشکی در سالهای بعد ادامه یافت.

در دهه 70 اجرای سیستماتیک مراقبت بیماری های دامی فصل جدیدی در بحث پایش و مراقبت بیماری های دامی باز کرد که انتقال این اطلاعات از طریق تلفن، دورنما، دیسکت کامپیوتری و به صورت دستی انجام می شد.

در اوایل این دهه پس از ورود مجدد بیماری مشمشه به کشور از مرزهای غربی، مراقبت فعال اسبها برای بیماری مشمشه با  انجام تست مالئیناسیون در دستور کار قرار گرفت.

به دلیل شیوع بالای بیماری بروسلوز در شهرستان شهربابک، در سال 1375 در قالب یک طرح ضربتی تمام جمعیت گاو شهرستان از طریق تست سرمی مورد پایش قرار گرفت و بیش از 400 راس گاو راکتور مثبت بروسلوز حذف گردید. این اقدام گام بسیار موثری در کاهش موارد دامی و انسانی تب مالت در این شهرستان بود.

با شروع به کار شرکت داروسازی وتاک در منطقه ویژه اقتصادی سیرجان در اواسط دهه 70 و تولید تعدادی از داروها و محصولات مرتبط با سلامت دام و طیور با نظارت اداره کل دامپزشکی استان، علاوه بر تاثیر مثبت  در اشتغال نیروهای متخصص، با تامین اقلام دارویی مورد نیاز استان در مقاطع خاص همچون خشکسالی کمک خوبی برای اداره کل دامپزشکی استان بوده است. 

از اواخر دهه 70 با شروع به کار مراکز مایه کوبی و درمانی بخش خصوصی، بخشی از عملیات مبارزه با بیماری ها توسط بخش خصوصی انجام می شد. با حذف بخشی از یارانه مربوط به واکسن و دارو، درمان و عرضه دارو از طریق داروخانه ها به بخش خصوصی واگذار شد، که اداره کل دامپزشکی استان بر این مراکز و همچنین شرکت های پخش دارو و واکسن استانی نظارت مستقیم دارد.

با افزایش تعداد مراکز بخش خصوصی در دهه 80، فعالیت های مبارزه با بیماری های دام وارد مرحله تازه ای شد. واگذاری درمان، و همچنین عملیات واکسیناسیون دام به مراکز بخش خصوصی در قالب طرح های مقابله با عوارض خشکسالی، و توسعه خدمات بهداشتی درمانی دامهای روستایی و عشایری، علاوه بر ارائه خدمات رایگان به دامداران، ایجاد اشتغال در بخش خصوصی و کمک به کوچک سازی دولت، امکانات جدیدی برای گسترش فعالیت های دامپزشکی فراهم کرد.

با ادامه فعالیت این مراکز، برخی واکسن ها از جمله آنتروتوکسمی، قانقاریا و آگالاکسی در اختیار شرکت پخش استانی و از این طریق در اختیار مراکز مایه کوبی بخش خصوصی قرار گرفت که با مراجعه مستقیم به این مراکز، دامدار، خدمات واکسن و واکسیناسیون را به صورت بهادار دریافت می کرد که تا امروز نیز ادامه پیدا کرده است. ورود بخش خصوصی به حوزه فعالیت های کنترل و مبارزه با بیماری های دام و طیور علیرغم تاثیرات مثبت خود مشکلاتی را نیز به همراه داشته است که با توانمند سازی این بخش در زمینه های فنی و خدمات رسانی و جلب اعتماد عمومی به ابزار قدرتمندی برای مدیریت بهداشت و بیماری های دام و طیور و آبزیان و زنبور عسل تبدیل خواهد شد.

گسترش تمایل عمومی برای نگهداری از حیوانات خانگی اعم از سگ، گربه، پرنده و ... به عنوان حیوانات همدم و همین طور استفاده از سگ به عنوان سگ کار (سگ نگهبان، سگ پلیس و هلال احمر و ...) نیاز به دریافت خدمات بهداشتی برای حیوانات خانگی و سگ کار را افزایش داده است که در نتیجه توسعه فعالیت های بخش خصوصی در این زمینه را در پی داشته است.

پس از قطع واکسیناسیون طاعون گاوی و بروز بیماری طاعون نشخوارکنندگان کوچک (PPR)، واکسیناسیون هدفمند علیه این بیماری نیز به برنامه های اداره کل دامپزشکی افزوده شد. در اوایل دهه 80 همچنین واکسیناسیون بروسلوز گاو با دز کاهیده واکسن S19 نیز در دستور کار قرار گرفت که پس از 3 سال واکسن های S19 از برنامه کنترل بروسلوز حذف و واکسن های RB51 جایگزین آنها شدند. در اوایل این دهه واکسن دز کاهیده واکسن Rev1 نیز برای تزریق در گوسفند و بزهای بالغ و برای افزایش مدت ایمنی واکسن وارد برنامه واکسیناسیون دام شد.

در نیمه اول دهه 80 زنجیره سرد واکسن نیز تکمیل و در مرکز استان و شهرستان ها سردخانه های نگهداری واکسن احداث و کامیون، کامیونت، و دیگر وسایل حمل و جابجایی واکسن خریداری شد.

از دیگر تحولات، راه اندازی سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) دام در سال 1386 بود که امکان بسیار سودمندی برای ثبت گزارشات عملیات های بررسی، مراقبت و مبارزه با بیماری های دامی مثل ثبت گزارشات واکسیناسیون، پایش و مراقبت فعال، و ثبت بیماری ها بصورت برخط بود. با استفاده از این سامانه و ثبت اطلاعات کلیه واحدهای دامداری و روستاها و مراتع علاوه بر اینکه اطلاعات با سرعت بیشتری از شهرستان به استان و از استان به سازمان دامپزشکی ارسال شد، امکان تهیه نقشه و بررسی وضعیت جغرافیایی کانون های بیماری و مدیریت بیماری های دامی فراهم شد. در سالهای ابتدایی دهه 90 به سامانه تحت وب ارتقا یافت و با ایجاد امکان تعریف مراکز خصوصی، ثبت مستقیم تعدادی از گزارشات توسط این مراکز انجام می شود.

از حوادث مهم دهه 80 بروز خشکسالی های گسترده در کشور و از جمله استان کرمان بود، که برای حمایت از دامداران در حوزه بهداشت دام، فعالیت های گسترده ای از جمله واکسیناسیون دامها، سمپاشی بدن و جایگاه دام، توزیع دارو و مکمل تغذیه ای بین دامداران و نوارهای آپیستان ضد واروآ در بین زنبورداران به صورت رایگان انجام شد.

در سال 88 اپیدمی بیماری تب برفکی در استان اتفاق افتاد. شروع اپیدمی بدلیل ورود گاو قاچاق به استان بود و نمونه برداری انجام شده از گاوهای مبتلا در شهرستان بم و آزمایشات انجام شده نشان دهنده ورود سویه جدید ویروس تب برفکی به کشور بود.

از اقدامات و تحولات شاخص دهه اخیر می توان موارد ذیل را نام برد:

اجرای طرح ضربتی پایش بروسلوز در تمام جمعیت گاو شهرستان بردسیر و حذف دام های راکتور مثبت بروسلوز از دیگر اقدامات شاخص این دهه است.

در اوایل این دهه به تدریج، واکسیناسیون انبوه شاربن حذف و برنامه کنترل بیماری شاربن به واکسیناسیون هدفمند و مراقبت فعال بیماری تغییر یافت.

از دیگر تغییرات در استراتژی واکسیناسیون در این دهه حذف واکسن دز کاهیده Rev1 از برنامه مایه کوبی گوسفند و بز بود.

با ورود برخی بیماری های اگزوتیک مثل لمپی اسکین به کشور، برنامه واکسیناسیون و مراقبت فعال این بیماری اجرا شد که خوشبختانه در استان کرمان مورد از بیماری تایید نشد. همچنین با بروز بیماری نوپدید سندرم تنفسی خاورمیانه (MERS) و ظن انتقال بیماری از شتر، پایش گسترده کرونا ویروس ها در شتر در حال انجام است. با توجه به خطر و سابقه ورود بیماری های نوپدید به کشور و بازپدیدی بیماری ها، مثل ورود ویروس CCHF و سویه های جدید ویروس تب برفکی، پاسخ سریع و اقدام به موقع در این موقعیت ها برای صیانت از جمعیت دامی، تامین امنیت غذایی و حفظ بهداشت عمومی از اولویت های اداره کل دامپزشکی استان است.  

با توجه به واگذاری درمان به بخش خصوصی، به منظور حفظ ارتباط بخش دولتی با بخش درمان و تجربه های بیماری یابی و همچنین امکان استفاده دامداران و سازمان های مرتبط با حیوانات از امکانات مشاوره ای و درمانی دولتی و تایید بیماری های استراتژیک، در سال 1391 کلینیک مرجع دامپزشکی در اداره کل دامپزشکی استان راه اندازی شد.

به موازات گسترش صنعت اسب در استان و افزایش مراکز نگهداری اسب، باشگاه ها و مسابقات سوارکاری، اقدامات بهداشتی و دامپزشکی درخصوص اسب نیز افزایش یافته است. حضور دامپزشکان فعال در بخش خصوصی در زمینه درمان اسب و حضور به عنوان دامپزشک مسابقات و حضور فعال دامپزشکان در انجمن سوارکاری استان از جمله این فعالیت ها است.

پایش منظم و مستمر اسب های استان از نظر بیماری مشمشه از دیگر فعالیت های برجسته بخش دولتی دامپزشکی است. با راه اندازی تست ثبوت مکمل (CFT) از سال 1394 در موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی کرج و سپس مرکز تشخیص، آزمایشگاه های مرجع و مطالعات کاربردی، پایش مشمشه با تست سرمی آغاز شد که در سال 97 مالئیناسیون حذف و در حال حاظر مراقبت مشمشه بطور کامل از طریق تست سرمی انجام می شود.

در این دهه ارائه خدمات واکسیناسیون در قالب طرح توسعه خدمات بهداشتی درمانی دامهای روستایی و عشایری موضوع ماده 88 ادامه پیدا کرد.

بهداشت طیور و آبزیان

بعد از انقلاب تحولات شگرفی در حوزه فعالیت های پرورش طیور و آبزیان در کشور و به تبع آن در استان کرمان پدید آمده است اقدامات بهداشتی و نظارتی دامپزشکی در حوزه صدور پروانه های بهداشتی تاسیس و بهره برداری  واحدهای مرغداری صنعتی و مبارزه با بیماریها نقش بسزایی در توسعه پایدار، تامین امنیت غذایی و بهبود راندمان تولید داشته است؛ به گونه ای که متوسط تلفات طی دوره پرورش از 15 درصد به زیر پنج درصد و ضریب تبدیل دان به وزن مرغ، از حدود 3 به 1.7 کاهش یافته است.

فعالیت های پیشگیرانه در حوزه بهداشت طیور تا قبل از دهه 70 استفاده از واکسن خوراکی نیوکاسل برای واکسیناسیون طیور بومی بود که با شیوع آنفلوانزا و نیوکاسل در اوایل دهه 70، سازمان دامپزشکی واکسن تزریقی در اختیار استان ها قرار داد و با این واکسن ها طیور استان مایه کوبی شدند.

در سال های بعد از آن با گسترش صنعت طیور در استان و ورود و افزایش بیماری های طیور مثل گامبورو و سویه های جدید برونشیت و آنفلوانزا، به تدریج تنوع و تعدد واکسن های طیور افزایش یافت. که با شروع فعالیت مراکز درمانی و مایه کوبی بخش خصوصی، واکسیناسیون و درمان طیور توسط این مراکز زیر نظر بخش دولتی انجام می شود.

با افزایش تعداد واحدهای مرغداری و تاسیس مرغداری های گوشتی، تخم گذار و اجداد در استان و نیاز روز افزون برای نظارت بهداشتی این واحدها پایش و مراقبت فعال و غیر فعال مزارع مرغ گوشتی، شترمرغ و سایر طیور، نمونه گیری مستمر و دوره ای از مزارع مرغ مادر و اجداد برای ارزیابی بیماری ها توسط بخش دولتی انجام می شود.

وجود زنجیره کامل و فعال پرورش مرغ گوشتی از مزارع مرغ اجداد، مادر و نیمچه گوشتی در استان و مصون ماندن از اپیدمی های مختلف بیماریهای واگیر خطرناک نشان از مراقبت های جدی و موثر دامپزشکی استان دارد و همین امر انگیزه خوبی برای توسعه فعالیت های پرورش طیور گوشتی در استان بوده است.

از اواخر دهه 70 نظارت بهداشتی آبزیان از شیلات به دامپزشکی واگذار شد، و مراقبت فعال و غیر فعال بیماری ها در مزارع پرورش ماهی، نمونه گیری از مزارع برای ردیابی بیماری ها (بویژه نمونه برداری منظم از مزارع ماهی های مولد برای ردیابی بیماری های ویروسی) در دستور کار ادارات کل دامپزشکی قرار گرفت. همچنین صدور مجوز و نظارت بهداشتی وارد کردن بچه ماهی و تخم چشم زده به مزارع نیز از دیگرامکانات ایجاد شده بود. راه اندازی مرکز تکثیر و پرورش آرتمیا و مرکز تکثیر ماهی قزل آلا در سالهای اخیر نشانگر رو به رشد بودن آبزی پروری در استان و حساسیت نظارت بهداشتی بر این مراکز است. پیشگیری ازشیوع بیماریهای واگیر آبزیان با اقدامات قرنطینه ای و بهداشتی از موفقیت های دامپزشکی استان محسوب می شود.

پس از تجربه موفق راه اندازی GIS دام، در سالهای ابتدایی دهه 90، در حوزه های بهداشت و مدیریت بیماری های طیور، آبزیان و زنبور عسل نیز، GIS راه اندازی شد و کلیه مرغداری ها، زنبورستان ها و واحدهای آبزی پروری و اطلاعات مدیریت بهداشتی طیور، آبزیان و زنبور عسل در این سامانه ها ثبت شد. با فراهم بودن امکان تعریف مراکز خصوصی در این سامانه ها تعداد زیادی از گزارشات مستقیما توسط این مراکز انجام می شود.

در اوایل دهه 90 واکسیناسیون رایگان طیور بومی با عقد قرارداد با مراکز مایه کوبی بخش خصوصی و به صورت رایگان در روستاها انجام شد.

از جمله چالش های بسیار مهم دهه اخیر ورود بیماری آنفلوانزای فوق حاد پرندگان به کشور و درگیری تعداد قابل ملاحظه ای از طیور صنعتی و بومی کشور به این بیماری است. اداره کل دامپزشکی استان دبیر ستاد استانی آنفلوانزا است و با پایش طیور استان از نظر درگیری با این بیماری، اطلاع رسانی و ارتباط مستمر با مرغداران و کلینیسین های طیور و ایجاد پست های قرنطینه، خوشبختانه تاکنون هیچ یک از مزارع صنعتی استان درگیر این بیماری نشده اند.

قرنطینه

بر اساس ماده 11 آیین نامه بهداشت محیط مصوب سال 1371 هیات وزیران، صدور مجوز ورود و ترخیص و کنترل بهداشتی هر نوع دام و فراورده خام دامی برعهده سازمان دامپزشکی گذاشته شد.

به منظور امکان ردیابی محموله های دام و فراورده های دامی، با راه اندازی سیستم یکپارچه قرنطینه در سال 87، صدور گواهی های حمل و تاییدیه مقصد مبنی بر وصول محموله به صورت سیستمی انجام شد. پیش از راه اندازی این سامانه، صدور گواهی های حمل به صورت دستی انجام می شد.

در دهه هشتاد بدنبال افزایش ورود دام قاچاق به استان و ورود بیماری های دامی از جمله سویه جدید ویروس تب برفکی، پست قرنطینه ثابت مرصاد برای جلوگیری از ورود دام قاچاق به استان راه اندازی شد.

بتدریج امکانات جدیدی به این سامانه اضافه شد. از جمله امکان آپلود مدارک توسط ارباب رجوع، پرداخت آنلاین هزینه های گواهی صادرات و اتصال به سیستم راهداری که بارنامه به صورت برخط و پس از صدور گواهی توسط دامپزشکی صادر می شود.

در سال 1396 پست قرنطینه شهرستان انار برای جلوگیری از ورود دام، طیور و سایر محموله های غیر مجاز بویژه با توجه به تهدید ورود آنفلوانزای فوق حاد از استان های مجاور راه اندازی شده، و همچنین امکان راه اندازی پست های قرنطینه موقت و آماده باش دراستان بوجود آمده است.

اقدامات آموزشی و ترویجی

از اقدامات شاخص آموزشی و ترویجی بعد از انقلاب در حوزه دامپزشکی می توان به فعالیت های گسترده کمیته های ترویج و آموزش جهاد سازندگی در سطح روستاها اشاره نمود. بعد از انقلاب و همزمان با تعطیلی دانشگاه ها هنگام انقلاب فرهنگی و تا چند سال بعد از آن، بسیج دانشجویان و فارغ التحصیلان دامپزشکی در مناطق دامداری محروم کشور توسط جهاد سازندگی و اقدامات ترویجی و آموزشی در کنار ارائه خدمات رایگان بهداشتی و درمانی،از جمله اقدامات جهادی بسیار ارزشمندی محسوب میشود که نقش بسزایی در آشنایی دامداران با بیمارهای دامی و راههای پیشگیری و درمان آنها داشته است.

بعد از ادغام وزارت خانه های جهاد سازندگی و کشاورزی برغم وجود مدیریت های آموزش و ترویج در در سازمان های جهاد کشاورزی و عدم برخورداری ادارات کل دامپزشکی از اعتبارات ترویجی، خوشبختانه اقدامات آموزشی و ترویجی در زمینه بیماریهای دامی و بهداشت مواد خام دامی با وسعت و کیفیت خوبی دنبال شده و ده ها نوع جزوه آموزشی، بروشور، پمفلت و... تهیه و موارد متعدد کلاسهای آموزشی لازم برای بهره برداران و مرتبطین بخش برگزار شده و نتایج بسیار ارزشمندی به همراه داشته است.

رونق فعالیت های بخش خصوصی دامپزشکی

قبل از انقلاب فعالیت بخش خصوصی دامپزشکی محدود به چند داروخانه در مرکز و دو شهرستان بزرگ استان بود و در سایر شهرستان ها علاوه بر اقدامات درمانی، توزیع داروهای دامپزشکی هم توسط بخش دولتی انجام می شد.

بعد از انقلاب علاوه بر توسعه تاسیس داروخانه ها در تمام مراکز شهرستان ها ، فعالیت های درمانی هم به تدریج به بخش خصوصی واگذار می شود و دامپزشکان متقاضی با اخذ پروانه درمانگاه و اشتغال به درمان دامپزشکی فعالیت خود را ازدهه هفتاد شروع می کنند به دنبال آن فعالیت درمانی کلینیک های بخش دولتی به طور کلی متوقف شده و علاوه بر فعالیت های درمانی ، مراکز مایه کوبی بخش خصوصی هم تاسیس می شوند و مایه کوبی واکسن های غیر استراتژیک مثل آنتروتوکسمی ، قانقاریا ، آگالاکسی ، پاستورلوز و تمام واکسن های طیور با نظارت بخش دولتی به بخش خصوصی واگذار می گردد.

در کنار این فعالیت ها با تاسیس کشتارگاه های دام ، مراکز بسته بندی گوشت ، مراکز جمع آوری شیر ، کارخانجات تولید خوراک دام ، کارخانجات تولید دارو و شرکت های پخش دارو و واکسن تعداد قابل توجهی از دامپزشکان و سایر رده های  دامپزشکی به عنوان مسئولین فنی  بهداشتی در این مراکز مشغول به کار می شوند و فعالیت بخش خصوصی دامپزشکی روز به روز از رونق بیشتری برخوردار می شود.

با تاسیس سازمان نظام دامپزشکی و تشکیل شوراهای استانی علاوه برادارات کل دامپزشکی ، سازمان نظام هم بر فعالیت این مراکز به ویژه از نظر تخلفات صنفی نظارت دارد و از سال 1396 پروانه های مراکز درمانی و داروخانه های دامپزشکی توسط نظام دامپزشکی صادر و تمدید می گردد و هم اکنون تعداد 164 دکتر دامپزشک و 143 نفر از سایر رده ها در بخش داروخانه ، درمان و مایه کوبی و تعداد 29 نفر دکتر دامپزشک و 3 کاردان دامپزشکی در سایر بخش های نظارت بهداشتی بخش خصوصی دامپزشکی مشغول به فعالیت می باشند.

در حال حاضر مراکز مایه کوبی بخش خصوصی علاوه بر انجام عملیات مایه کوبی غیر استراتژیک با عقد قرارداد با بخش دولتی در انجام بخشی از عملیات مایه کوبی بخش دولتی هم مشارکت دارند.

طرح های پژوهشی کاربردی

از وظایف مهم و استراتژیک سازمان و ادارات کل دامپزشکی استان ها تدوین سیاست ها و دستورالعمل های اجرایی در حوزه بهداشت و مدیریت بیماری های دام، طیور، آبزیان و بهداشت مواد غذایی و سایر وظایف محوله به دامپزشکی است. انجام پژوهش های کاربردی برای بررسی وضعیت موجود، معضلات و مشکلات و ارائه راهکار های فنی ضروری است.

اداره کل دامپزشکی استان نیز با انجام این پژوهش ها و هزینه کرد یک درصد اعتبارات هزینه ای (بر اساس ماده 56 قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت 2)و انجام طرح های استانی و همچنین مشارکت در طرح های ملی که توسط سازمان دامپزشکی اجرا شده است اهتمام ویژه ای در این امر داشته است.

طرح های ملی بررسی و پایش مثل پایش سالمونلا، آلودگی های انگلی گوسفند و بز (EPG)، انگل های خارجی دام، پایش باقی مانده های دارویی و فلزات سنگین در شیر، ماهی، گوشت قرمز، مرغ، خوراک دام و مالاشیت گرین در ماهی به صورت سالیانه انجام میشود.

این اداره کل همچنین در طرح های ملی که در بازه های زمانی مشخص و به صورت مقطعی از سوی سازمان دامپزشکی اجرا می شود از جمله طرح های پایش بیماری های دام و طیور (آنفلوانزا، نیوکاسل، برونشیت، گامبرو، بروسلوز و ...) بررسی اثر بخشی سموم و ... مشارکت فعال دارد.

از جمله طرح های اجرا شده استانی می توان به بررسی اپیدمیولوژیک بروسلوز در جمعیت گاو شیری شهرستان بردسیر، بررسی وضعیت یون در گاوداریهای شیری استان کرمان، ارزیابی سطح پادتن سرمی متعاقب واکسیناسیون Fd-Rev1 و مطالعه میزان آلودگی محیطی و فرآورده های دامی منطقه خاتون آباد شهربابک به فلزات سنگین، مقایسه آزمون های تشخیصی رزبنگال، الیزا، رایت و 2 مرکااپتواتانول در تشخیص سرولوژیک راکتورهای بروسلوز گاوی و مقایسه روش های مختلف واکسیناسیون بر علیه گامبورو در جوجه های گوشتی اشاره نمود.

پدافند غیر عامل

با توجه به شناخت دقیق دامپزشکان از اپیدمیولوژی عوامل بیماریهای نوپدید و بازپدید و قابل انتقال به انسان و نقش پررنگ دامپزشکی درتامین بهداشت و سلامت دام، تامین امنیت و ایمنی غذایی، آمادگی این سازمان برای مقابله با تهدیدات زیستی حائز اهمیت است.

از این رو دامپزشکی از جمله دستگاه های اصلی مرتبط با برنامه های پدافند غیرعامل در حوزه پدافند زیستی است که بدلیل گستردگی جغرافیایی حوزه فعالیت و تنوع عوامل مرتبط با بیماریهای دام و طیور و آبزیان و عوامل قابل انتقال به انسان و  مسئولیت در حوزه  صادرات و واردات دام و محصولات دامی و احتمال استفاده  پاتوژن های حیوانی در سلاح های بیولوژیک، نقش محوری و اساسی در مقابله با تهدیدات زیستی به عهده دارد. 

سامانه هوشمند مراقبت از بیماریهای دامی دامپزشکی و قابلیت اعلام خطر و واکنش سریع از طریق سامانه مذکور و امکان ردیابی و کنترل سریع بیماریهای دامی و قابل انتقال به انسان از توانایی های کم نظیر دامپزشکی برای مقابله با حوادث و بحران های طبیعی و غیر طبیعی است که بارها در عمل به اثبات رسیده است.

اقدامات ضربتی، فوری و موثر دامپزشکی در کنترل بحران های زیستی متعاقب سیل، زلزله و اپیدمی های مختلف و پیشگیری از ورود برخی از پاتوژن های خطرناک موید این قابلیت و توانمندی است. در تهدیدات زیستی، حیوانات به عنوان قراول (sentinel)عمل نموده و تشخیص سریع تهدیدات زیستی در حوزه دامپزشکی کمک موثری برای مقابله و پیشگیری تهدیدات زیستی حوزه بهداشت و سلامت انسانی است.

تاسیس پست های قرنطینه و کنترل نقل و انتقال دام و محصولات دامی و پیشگیری و کنترل بیماریهای خطرناکی مثل شاربن، آنفلوانزای فوق حاد پرندگان و تب های خونریزی دهنده از جمله مصادیق اقدامات مذکور در حوزه پدافند غیر عامل است.

 دامپزشکی و دفاع مقدس

اداره کل دامپزشکی همانند سایر ادارات خدمات قابل توجهی به جبهه های جنگ حق علیه باطل ارائه نموده است. علاوه بر کمک های لجستیکی، کارکنان دامپزشکی نیز همراه با سایر مردم برای دفاع و حراست از میهن اسلامی در طول 8 سال دفاع مقدس در جبهه های جنگ حضور  داشته اند،که در این راه تعدادی به درجه جانبازی و دو نفر از کارکنان زحمتکش دامپزشکی به درجه رفیع شهادت نائل شده اند :

شهید محمد حسین زنگی آبادی از کارکنان پر تلاش اداره دامپزشکی که در طول خدمت خود خدمات مفیدی ارائه نموده بود ، در تاریخ 6/7/1360 در عملیات ثامن الائمه شکست حصر آبادان به درجه رفیع شهادت می رسد. شهید ماشاا... یوسف زاده  از کارکنان زحمت کش، مخلص و خیر دامپزشکی استان  با خدمات ارزنده  در عرصه دامپزشکی، در تاریخ 23/3/67 در عملیات بیت المقدس هفت در شلمچه به درجه  رفیع شهادت نائل می آید.

در پایان یاد این  عزیزان را گرامی داشته و علو درجاتشان را از درگاه حضرت حق مسئلت می نمائیم.