از مزرعه تا سفره
به بهانه تیلاپیا نه تیلاپیلا!
دکتر حسین یاوری
دامپزشک، متخصص بهداشت و بیماری های آبزیان
شاید در سال های نه چندان دور گذشته اگر یکی از اعضای جامعه دامپزشکی در جمعی نشسته بود، پرسش هایی همه گیر دامنش را مثل یک پزشک که در آن مهمانی بود، نمی گرفت؛ اما امروز به یمن قرار گرفتن انواع مواد پروتئینی با فرآوری های متفاوت در سبد خانوار یا انتشار وسیع اخبار و گزارش های مرتبط با مخاطرات حیوانات اهلی و وحشی، بعید است او را بشناسند و سوالی در خصوص گوشت و شیر و مرغ و ماهی و میگو و یا حتی بیماری های حیات وحش از او نپرسند و به دنبال کسب اطمینان از سلامت این بخش مهم سبد غذایی خانوارشان یا دغدغه اجتماعی و زیست محیطی خود نباشند.
در این بین شاید خاطره سازترین این پرسش ها که مرورش با همه ی تلخی ها می تواند هم لبخند بر لبان ما بنشاند و هم دستمایه موضوعی تحلیلی برای این یادداشت باشد، ذکر عنوان «تیلاپیلا» به جای ماهی «تیلاپیا» است که از زبان اقشار مختلف جامعه به کرات شنیده می شود!
با این وجود در هیاهوی برداشت های مختلف از شعار فراملی «یک جهان، یک بهداشت» و یا ترسیم اینفوگرافی های متفاوت حول چرخه های اهمیت نظارت بهداشتی از مزرعه تا سفره که به عناوین مختلف مطرح می شود و خط مقدم این نظارت ها در برهه های زمانی حساس تر و گاه در حال تغییر است؛ آشکار و مبرهن است که دامپزشکی فرایندهای مثبت قابل توجهی از دیرباز تاکنون در این زمینه ارایه داده است. چه بسا این وظیفه ی خطیر برای استاندارد سازی بهینه ی این چرخه ی نظارتی در حال حاضر بر دوشش بیشتر نیز شده است.
اما آنچه امروز مشهود است، با گسترش فضاهای مجازی و رونق نقدهایی گاه سطحی و کاملا ژورنالیستی عام به یک مقوله علمی و البته گاه کاملا حرفه ای و عمیق، این مهم با حساسیت هایی دوچندان از قبل روبرو است. پس علاوه بر آنکه در کل فرایند تولید می بایست نظارت، همراه با شفاف سازی وجود داشته باشد؛ به نظر این گونه می آید که با بسترهای موجود و تغییر نگاه به مشتری مداری آیا نمی توان در همین ابتدا این پرسش را نیز مطرح کرد که حلقه ی پایانی یا خط مقدم نظارت بر فرایند تولید در حال حاضر توسط مشتریان یا مصرف کننده ها در حال اجرا است که اگر بقیه حلقه های ناظر در چرخه ی مزرعه تا سفره، با تفکر علمی و سیستمی عمل نکنند، چه بسا کل فرایند تولید و حتی اعتبار یک محصول، فارغ از مسایل بهداشتی، از منظر بازاریابی نیز به مخاطره بیفتد.
پس علت طرح این مسئله برای شما با همین مقدمه ممکن است آشکار شده باشد، همانطور که گزارش های معتبر جهانی این مهم را ارایه می دهند که: «امروزه این مشتریان هستند که سرویس های شفاف، قابل دسترس و پاسخگو را از بخش خدمات عمومی که در رأس آن دولت ها هستند، در خواست دارند». باید اذعان داشت جامعه ی دامپزشکی ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست و چه بسا با شدتی بیشتر، در سیبل پرسش های مکرر اقشار مختلف با محوریت مشتری مداری در تمام حوزه های این چرخه یعنی از مزرعه تا سفره قرار گرفته است.
به دلیل فراگیری روزافزون همین فرهنگ پرسشگری است که ناگزیر می بایست تمام تصمیمات خود را بر اساس تجزیه و تحلیل دقیق و به موقع داده ها برای پاسخگویی بهتر به نیازهای مشتریان خود متمرکز کرد.
پس می توان مدعی شد مهمترین حلقه ی پرسمانی برای زنجیره ی از مزرعه تا سفره در حال حاضر همان بخش انتهایی آن یعنی سفره است که قبلا همین قلم در یاداشتی مدعی شده بود خط مقدم این زنجیره ی تولید، کارگاه های فراوری و بسته بندی است، اما امروز می توان گفت این خط مقدم به بخش انتهایی زنجیره یعنی سفره یا بشقاب منتقل شده است که مصرف کننده نیاز دارد تا این اطمینان را حاصل کند پروتئینی که قرار است مصرف کند، به لحاظ بهداشتی تاییدشده و اطمینان بخش است.
پس نکته ی بالا را مدنظر داشته باشید تا علاوه بر چالش فوق به دومین نکته نیز اشاره شود با این مضمون که نظارت دقیق و هوشمندانه بر فرایند تولید یک محصول می تواند هم چنین نقش تاثیرگذاری بر اعتبار بازاریابی آن داشته باشد که بر همگان این مهم پوشیده نیست، چه آنکه در حال حاضر فرصت های بازار بین المللی برای محصولات کشاورزی بالاخص تولیدات پروتئینی با منشا دامی طوری رو به گسترش است که بی شک با تصمیات صحیح، رشد کسب و کار و افزایش درآمد را به ویژه در مناطق روستایی کشورها به همراه خواهد داشت. صد البته مبرهن است در این زنجیره شغلی، رسته های شغلی بسیاری همچون دامداران، کشاورزان، کامیون داران، کارگزاران بانکی و بیمه ای و فعالان تجاری صادرات و واردات و... مشارکت خواهند داشت.
اما با ذکر دو موضوع بالا، آیا نمک نشناسی نیست مطلبی در پایان برای عامل انگیزه ساز این یادداشت یعنی تیلاپیلا، ببخشید تیلاپیا، در حد دو سطر هم که شده است حرفی به میان نیاوریم؟
پس طبق روال مرسوم این قلم که گاه بیگاه پرسش هایی مبتنی بر آمار در قالب «آیا می دانید» برای جمع بندی می آورد، در اینجا نیز بدون هیچ حرف اضافی چند سطری در باب اهمیت آبزی پروری اینگونه می آوریم:
- آیا می دانید در اکثر کشورهای توسعه یافته با ترویج آبزی پروری کپورماهیان و تیلاپیا در بین پنج گونه ی مهم پرورشی آنها قرار گرفته است؟
- آیا می دانید تیلاپیا با سهم 8 درصد تولید جهانی سومین ماهی پرورشی جهان را به خود اختصاص داده است؟
- آیا می دانید مناسب بودن ضریب تبدیل غذایی و کم بودن اثر منفی گلخانه ای برای شرایط جوی که آبزی پروری از خود به جا می گذارد، از دلایل مهم محبوبیت طرفداران توسعه پایدار رو به رشد جهانی این صنعت است؟
- به عنوان آخرین سوال، آیا می دانید 600 گونه آبزی در جهان در حال پرورش است که با پیشرفت سریع علم و فن آوری اگر دیر بجنبیم و به خود نیاییم با دنیایی که اینگونه شتاب به خود گرفته است و ما نیز برای رسیدن به اهدافمان قدمهایمان را سریعتر بر نداریم، ممکن است حتی فرصت یا مجالی نباشد دیگر یادداشتی مبتنی بر اصلاحیه نام صحیح آنها همچون تیلاپیا نوشته شود؟!
ماهی قرمز را فقط عشق است. بدم میاد از مبحث آبزیان و طیور 
در ادامه فرمایشات برادر فهمیده ام دکتر یاوری جان عرض می کنم که بر اساس گزارشی که فائو منتشر کرده انتشار گاز دی اکسید کربن ناشی از تولید یک کیلوگرم ماهی تیلاپیا 1.58 کیلوگرم است. این عدد را با تولید گوشت گاو مقایسه فرمایید که 19 کیلوگرم است! چنانچه آبزی پروری بتواند بخشی از گوشت قرمز را جبران کند، تاثیر بزرگی بر کاهش گازای گلخانه ای دارد.
مطلب علمی مختصر و مفید است 
