دامپزشکی نظامی، جایگاه و الزامات آن در دنیا (بخش دوم)

حکیم مهر:‌ رئیس اداره دامپزشکی ارتش در زمان داریوش کبیر دارای مقام سپهبدی و فرماندهی دسته سواره نظام بوده و این خود نشان از مقام بالای دامپزشکی در ایران باستان دارد. عضو کمیته پدافند غیرعامل و دامپزشکی نظامی سازمان نظام دامپزشکی کشور ضمن اشاره به مطلب فوق، می‌گوید: «در سال 1293 ه ش، اولین مدرسه دامپزشکی ایران یعنی مدرسه دامپزشکی ژاندارمری به وسیله دامپزشکان سوئدی برای تربیت کادر مورد نیاز ارتش تاسیس و از آن به بعد تشکیلات نوین دامپزشکی ارتش ایران پایه گذاری شد.»

«دکتر سید شهرام میرزمانی» معتقد است که کارکنان دامپزشکی نیرویی ارزشمند و توانمندساز برای عملیات بسیج همگانی و گسترش نظامی فراهم می‌آورند.

حکیم مهر: آقای دکتر، دامپزشکی نظامی از چه زمانی وارد ایران شد؟

فن دامپزشکی در حدود 500 سال پس از میلاد مسیح در ایران به صورت علمی و کلاسیك پایه ریزی شده است. چون اسب در ارتش ایران باستان نقش بسیار ارزنده و مهمی داشته است، لذا دامپزشکانی که عهده دار تربیت و پرورش و همچنین درمان بیماری های آنها بوده اند، دارای مقامی بسیار والا بوده‌اند. چنان که رئیس اداره دامپزشکی ارتش در زمان داریوش دارای مقام سپهبدی و فرماندهی دسته سواره نظام بوده است. مهمترین وظیفه دامپزشك در ایران بعد از اسلام درمان و جلوگیری از بیماری اسبان بود که از دو جنبه جهاد و انجام فریضه حج اهمیت فوق‌العاده داشت.

اداره دامپزشکی ارتش قبل از اداره دامپزشکی کشوری تاسیس شد. در سال 1290 هجری شمسی، دولت وقت تصمیم گرفت تشکیلات ژاندارمری نوین را پایه گذاری نماید و از دولت سوئد عده‌ای کارشناس نظامی برای تأسیس ژاندارمری استخدام نمود که در بین افسران سوئدی دو نفر دکتر دامپزشك نیز حضور داشتند.

حکیم مهر: اولین مدرسه دامپزشکی ایران چه زمانی آغاز به کار کرد؟

در سال 1293 ه ش، اولین مدرسه دامپزشکی ایران یعنی مدرسه دامپزشکی ژاندارمری به وسیله دامپزشکان سوئدی برای تربیت کادر مورد نیاز ارتش تاسیس و از آن به بعد تشکیلات نوین دامپزشکی ارتش ایران پایه گذاری شد. همکاران دامپزشك ارتش در طول حدود 100 سال فعالیت اداره دامپزشکی ارتش همواره منشاء خدمات ارزنده ای در جهت مبارزه با بیماری های اسب و پیشگیری از برخی بیماری های قابل انتقال انسان و حیوانات بوده اند. با حذف ساختار اداره دامپزشکی ارتش، امروز، فعالیت ها و خدمات دامپزشکان در حوزه طب پیشگیری و بهداشت، فرماندهی بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ارتش و ادارات تابعه آن در نیروهای زمینی، پدافند، هوایی و دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران تقویت شده است.

حکیم مهر: نقش دامپزشکی در ارتش ایران چیست؟

بهداشت عمومی،  کنترل کیفی و بهداشت مواد غذایی،  طب پیشگیری، بهداشت و پرورش دام‌های اهلی، آموزش و تربیت حیوانات با کاربرد نظامی مانند سگ، پژوهش در زمینه حوزه های مختلف بهداشت و پزشکی، پیشگیری از بیماری های قابل انتقال بین انسان و حیوانات.

کارکنان دامپزشکی نیرویی ارزشمند و توانمندساز برای عملیات بسیج همگانی و گسترش نظامی فراهم می‌آورند. از حفاظت از عرضه مواد غذایی نظامی و مراقبت از حیوانات تا پشتیبانی آزمایشگاهی، دامپزشکان نظامی طیف گسترده ای از خدمات ارائه می دهند که به سلامت و رفاه نه تنها حیوانات بلکه نیروهای رزمنده کمك می نمایند. دامپزشکان نظامی بسیار آگاه به سابقه و پیشینه طبیعی و زیست‌شناسی بیماری های قابل انتقال توسط حیوانات و مواد غذایی هستند و می توانند به فرماندهان اطلاعات حیاتی درباره جلوگیری از چنین بیماری هایی در صحنه نبرد ارائه نمایند.

مهم این است که دامپزشکان در جنبه های پزشکی از برنامه ریزی و عملیات پیش بینی نشده حضور دارند .یکی از وظایف مهم دامپزشکان که در بندهای سوگندنامه آنان در بسیاری از دانشکده ها و انجمن های دامپزشکی دنیا نیز آورده شده است، تلاش آنان برای حفظ بهداشت عمومی جامعه است.

در نیروهای مسلح یا ارتش‌های دنیا به عنوان یکی از جوامع انسانی، با توجه به سیاست‌های سازمان بهداشت جهانی که "هدف نهایی دامپزشکی درمان حیوانات نیست بلکه تأمین مواد غذایی و بهداشت انسان می‌باشد"، در کنار سایر مسئولیت ها، وظیفه اصلی به‌عهده دامپزشکان تامین مواد غذایی، طب پیشگیری و بهداشت عمومی است.

حکیم مهر: گاهی واژه بسیج دامپزشکی هم شنیده می‌شود. منظور از آن چیست؟

تشکیل و گسترش نیروی بسیج دامپزشکی در یك ساختار انعطاف پذیر و شامل گروهان های تخصصی و در یك بسته حمایتی دامپزشکی متناسب با نیازهای ماموریتی و عملیاتی و امور شهری در فوریتها و بلایاست. گروهان مراقبت دامپزشکی با حمایت مجموعه ای از برنامه های کنترل بیماری های قابل انتقال بین انسان و حیوانات و برنامه های بهداشت حیوانات شهری و مراقبت های اولیه و پیشگیرانه حیوانات نظامی و عملیاتی و فعالیتهای بشر دوستانه؛  گروهان دفاع غذایی با وظایف بازرسی مواد غذایی خام یا اولیه، پشتیبانی از آزمایشگاه مواد غذایی، حمایت از تدارك محلی غذا و آب و یخ؛ گروهان خدمات طب حیوانی برای مراقبت دامپزشکی و جراحی از حیوانات اهلی محلی و حیات وحش و حیوانات نظامی و عملیاتی گسترش یافته.

حکیم مهر: وظایف دامپزشکی نظامی در ایران چیست؟

در حین گسترش نظامی، گروه دامپزشکی نظامی به عنوان تیم طب پیشگیری با هدف پیشگیری از بیماری و آسیب غیر رزمی در بین کارکنان نظامی با ماموریت های زیر فعالیت‌ می نماید:

ایمنی آب و غذا، بهداشت و نظافت میدان رزم، کنترل آفات و پیشگیری و کنترل بیماری های قابل انتقال بین انسان و حیوانات، ارائه خدمات و مراقبت های دامپزشکی اولیه، مانند فعالیت های بشردوستانه و بهبود زندگی جمعیت انسانی محلی از طریق بهبود سلامت و رفاه حیوانات آنها، آموزش پایدار پزشکی نیروهای ویژه شامل طیف وسیعی از موضوعات از شناخت بیماری قابل انتقال بین انسان و حیوانات و بیماری دامی خارجی برای تدارك غذای محلی، از جمله کشتار صحرایی و ارزیابی و معاینه لاشه دام.

حکیم مهر: آیا دامپزشکان نظامی در امور شهری هم نقشی دارند؟

بله. نقش آنها در کاهش خطر ابتلای انسان به بیماری های قابل انتقال بین انسان و حیوانات در منطقه با واکسیناسیون و خوراندن داروی های ضد انگلی، کمكهای بشردوستانه و تقویت همکاری با سازمان های دولتی و صاحبان دام، کنترل جمعیت و منابع و امور شهری، حرکت و جا به جایی دام ها، بررسی طغیان بیماری های حیوانات بومی و غیربومی؛ همکاری با دامپزشکان محلی در فعالیت ها و برنامه های دامپزشکی، برآورد و افزایش دسترسی به منابع ضروری و زیرساختهای سلامت شهری و امور کشاورزی، به اشتراك گذاشتن دانش بین دامپزشکان نظامی و غیر نظامی، ارائه روشهای جایگزین حمل و نقل در مناطق دور افتاده و صعب العبور، برپایی پایگاه باربری با استفاده اسب، قاطر و الاغ و مراقبت از حیوانات باربر، عقیم سازی حیواناتی مانند سگ و گربه محلی در مجاورت جمعیت های انسانی، مراقبت از سگهای نظامی و عملیاتی است.

حکیم مهر:‌ ساختار و سازمان دامپزشکی نظامی شامل چه مواردی است؟

طب پیشگیری، خدمات صحرایی دامپزشکی، طب دامپزشکی بالینی، طب تطبیقی، آسیب شناسی دامپزشکی، طب حیوانات آزمایشگاهی، دفاع و ایمنی غذایی.

نقش‌های دامپزشکان نظامی نیز شامل طب پیشگیری، پیشگیری و مراقبت از بیماری ها و آسیبها؛ بهداشت عمومی، آب و فاضلاب، محیط زیست و مبارزه با مخازن و ناقلین بیماری ها؛ تشخیص بیماری های قابل انتقال بین انسان و حیوانات؛ ایمنی غذایی، بازرسی، کنترل کیفی و بهداشتی مواد غذایی در زنجیره تامین و تولید، بهداشت و پروش حیوانات اهلی؛ مراقبتهای بهداشتی حیوانات شامل مراقبتهای دامپزشکی، جراحی و غیره؛ دفاع زیستی، بیوتروریسمی و اگروتروریسمی است.

حکیم مهر: خدمات دامپزشکی نظامی شامل چه مواردی است؟

شامل طب حیوانات، امنیت ودفاع غذایی، تشخیص و تحقیق. طب حیوانات شامل مراقبت و تربیت حیوانات عملیاتی یا نظامی، مراقبت و تربیت حیوانات دست آموز فرد نظامی و پایش و واپایش بیماری های قابل انتقال بین انسان و حیوانات؛

امنیت و دفاع غذایی شامل حفاظت، شناسایی، پیشگیری و تشخیص آلودگی های اتفاقی و عمدی؛ نصب و چیدمان دستگاه های صنعتی غذایی؛ نگهداری مواد غذایی در انبارها و تعیین مدت ماندگاری؛ نظارت بر تاسیسات پخت و ذخیره سازی مواد غذایی؛ آزمایشگاه مواد غذایی؛

تشخیص و تحقیق شامل افزایش ظرفیت های تشخیصی دامپزشکی؛ پشتیبانی از تحقیقات پزشکی؛ مشارکت در تحقیقات زیست فناوری پزشکی؛ همکاری در آزمایشگاه های تشخیص طبی و بالینی.

حکیم مهر:‌ دامپزشکی نظامی چه موارد دیگری را شامل می‌شود؟

علاوه بر ماموریت های یاد شده، دامپزشکان نظامی باید قادر به پاسخگویی به مسئولیت های خود در عرصه های جدید و در حال ظهور باشند. رویدادهای ملی و بین المللی جدید ماموریت قدیمی دامپزشکی را اصلاح کرده و نقش آنها به حوزه های جدید گسترش یافته است که این حوزه های جدید عبارتند از:

استقرار نظام مراقبت بیماری های فرامرزی، نوپدید و بازپدید؛ دفاع از میهن؛ پاسخ به فوریتها و بلایا؛ دفاع و امنیت غذایی؛ دفاع در برابر حملات تروریستی؛ عملیات های نظامی (امنیتی، تثبیت، انتقال، و بازسازی)؛ عملیات کمكهای بشردوستانه؛ تربیت و مراقبت از حیوانات کار و امداد و نجات؛ همکاری در حفاظت از محیطزیست.

حکیم مهر:‌ آیا امکان همکاری دامپزشکان نظامی و غیر نظامی وجود دارد.

البته. نمونه‌های فراوانی از این همکاری وجود دارد که می‌توان به کمك به پیاده سازی و اجرای برنامه های کنترل و ریشه کنی بیماری دامی در فوریتها و بلایا و کنترل شیوع بیماری های غیر بومی حیوانات هنگام ورود به کشور در مرزها مانند نیوکاسل در طیور کالیفرنیا، آنسفالیت اسبی ونزوئلا در اسب تگزاس، آنفولانزای مرغی در پرندگان پنسیلوانیا، جلوگیری از ورود یك بیماری غیر بومی حیوانات با شرکت در یك عملیات هفته ای اضطراری با ایمنی زیستی سطح 4 برای کمك به مهار بالقوه شیوع ابولا در دسامبر سال 1989 در رستون و ... اشاره کرد.

حکیم مهر: نقش دامپزشکان نظامی در مطالعه و پژوهش چقدر است؟

بیماری‌های باکتریایی قابل انتقال بین انسان و حیوانات که در طول تاریخ مصیبت ایجاد کرده، در دوره های مختلف نقش مهمی در تعیین نتایج نظامی داشته است.  درك بیماری های قابل انتقال بین انسان و حیوانات از زیست شناسی مولکولی، بررسی همه گیری شناسی و تعریف بیماری زایی تا توسعه واکسن، توسعه تحقیقات باکتری شناسی، تحقیقات بالینی، ساخت واکسن، و اپیدمیولوژی برای مقابله با بیماری های باکتریایی نوپدید و بازپدید و سلاح‌های زیستی، تحقیق میدانی در خط مقدم برای تعریف میکروبیولوژی، محیط زیست، اپیدمیولوژی و جنبه های بالینی این بیماری ها، بررسی اهمیت بیماری های طاعون، تب Q ، سیاه زخم، لپتوسپیروز، بارتونلوز، تولارمی و بروسلوز برای حملات پدافندی و آفندی.

حکیم مهر:‌ به‌عنوان سوال آخر چه پیشنهاد یا راهکاری به ذهنتان می‌رسد؟

۱-تشکیل سازمان بسیج دامپزشکی برای هدایت و حضور گسترده دامپزشکان در شرایط حیاتی، حساس و مهم کشور از جمله فوریت ها و بلایا و دفاع نظامی، به عنوان یك سازمان پویا، منعطف و تخصصی، با خدمات حمایتی دامپزشکی متناسب شرایط و وضعیت کشور برای مقابله با تهدیدات ملی، منطقه ای و بین المللی؛

۲-احیای جایگاه دامپزشکان نظامی در سطح کشور با پشتیبانی های صنفی، علمی و اجرایی از دامپزشکان شاغل در نیروهای مسلح کشور؛

۳-طراحی و تصویب درس دامپزشکی نظامی برای آموزش دامپزشکان در دانشکده های دامپزشکی دولتی و آزاد اسلامی؛

۴-تشکیل گروه و یا کمیته دامپزشکی نظامی در سازمان های دولتی و خصوصی و دانشکده ها و موسسات آموزشی دامپزشکی

۵-تدوین کتاب تاریخ دامپزشکی نظامی در ایران در ۳ دوره باستانی، پس از اسلام و معاصر؛

۶-استفاده از دامپزشکان نظامی در ساختار و سازمان، طرح ها و ماموریت ها، مانورهای مرتبط با فوریت و بلایا، پدافند غیرعامل و دفاع غیر نظامی در دامپزشکی توسط سازمان های دولتی و خصوصی و دانشکده های دامپزشکی؛

۷-پیگیری اخذ مجوزهای دوره های آموزشی جدید برای دانشجویان سطوح مختلف از کاردانی تا دکترای تخصصی دامپزشکی، به منظور پاسخگویی به نیازهای مرتبط با تهدیدات جدید و نوظهور و دفاع از امنیت ملی؛

۸-مشارکت ها و همکاری های نوآورانه و فعالانه دو یا چند جانبه بین سازمان های نظامی - غیر نظامی یا غیر نظامی- نظامی در حوزه دامپزشکی (اجرایی- فنی، آموزشیو فنی)؛

۹-تاسیس موزه تاریخ دامپزشکی ایران با همکاری بین دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران و فرماندهی بهداشت، امداد و درمان آجا و نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران؛

۱۰-شرکت فعال دامپزشکان نظامی در سمپوزیوم بین المللی دامپزشکی نظامی و سایر رویدادها و فعالیت های بین‌المللی و منطقه ای مرتبط با دامپزشکی نظامی؛

۱۱-اختصاص سهمیه خاص برای دامپزشکان نظامی جهت ادامه تحصیل در دوره های تخصصی دامپزشکی و علوم پایه؛

حکیم مهر: ممنون از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید.