آیا حرفه دامپزشکی مشمول مشاغل سخت و زیان‌آور می‌شود؟

حکیم مهر- محسن طاهرمیرزایی: «در داخل یکی از اصطبل‌ها مانند همیشه واکسن تب برفکی برلیانت را آماده کردم و یکی از گاوها را برای تزریق در داخل اصطبل جای دادم؛ واکسن را هنوز به‌طور کامل وارد عضله گاو نکرده بودم که حیوان با یک لگد مرا به سمتی پرتاب کرد. من زمین خوردم و سرنگ وارد زانویم شد، در آن لحظه فقط یک درد خفیف داشتم و واکسیناسیون در آن دامداری را تمام کردم. از زمان حادثه حدود یک ساعت گذشته بود که به پایگاه برگشتیم، کم کم در زانویم درد را حس می‌کردم. این درد به حدی ناگهانی شروع شد که دیگر نمی‌توانستم از پله‌های پایگاه بالا بروم، دچار افت فشار شده و از شدت درد بی‌هوش شدم.»

اینها گوشه‌ای از اتفاقات روزمره‌ای است که برای سربازان گمنام عرصه بهداشت کشور رخ می‌دهد. دامپزشکی صرفاً به معنای درمان یک بیماری در دام نیست بلکه این رشته نقش موثری در بهداشت عمومی و ارتقای سلامت جامعه دارد و با فقدان دامپزشکی، بدون شک بخشی از سلامت جامعه به خطر خواهد افتاد.

اهمیت دامپزشکی چقدر است؟

آن چه معمولاً پس از شنیدن عبارت دامپزشک به ذهن متبادر می‌شود، وظیفه درمان بیماری‌های حیوانات است که اگرچه وظیفه‌ای بسیار ارزشمند، اخلاقی، مهم و با تبعات فراوان است، اما تمام ماجرا نیست. آن چه در تحقیقات علمی و مراجع بین‌المللی به تایید رسیده است، نشان می‌دهد که بیش از 60 درصد بیماری‌های عفونی، 75 درصد بیماری‌های نوپدید و 80 درصد عوامل بیماری‌زا در جامعه انسانی منشاء حیوانی دارد. همچنین بیش از 700 نوع بیماری مشترک بین حیوان و انسان وجود دارد و دامپزشکان با کنترل بیماری در حیوانات از سرایت آن به انسان جلوگیری می‌کنند. درواقع به علاج واقعه قبل از وقوع می‌پردازند. از مهم‌ترین وظایف دامپزشکان پیشگیری از بروز و شیوع بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان است.

معاون معاون پشتیبانی و برنامه‌ریزی سازمان نظام دامپزشکی استان تهران در گفت‌وگو با حکیم مهر، دامپزشکی یا طب حیوانی را شاخه‌ای از طب می‌داند که به امور بهداشتی، مراقبت، پیشگیری، کنترل، تشخیص و درمان بیماری‌ها، اختلالات، آسیب‌ها و امداد و نجات در گستره وسیعی از گونه‌های جانوری اهلی، وحشی و آزمایشگاهی می‌پردازد. از نظر «دکتر محسن مشکوة» ۶۱ درصد پاتوژن‌های شناخته شده انسانی، 75 درصد پاتوژن‌های نوپدید و بازپدید شناخته شده انسانی و 80 درصد پاتوژن‌هایی که به‌صورت بالقوه قابلیت استفاده در تسلیحات بیولوژیکی یا بیوتروریسم دارند، بین حیوان و انسان مشترک هستند.

او معتقد است که در بین رشته‌های گروه پزشکی، حرفه دامپزشکی از تنوع شغلی و کاری بیشتری برخوردار است: «گرایش‌های مختلف فعالیت‌های دامپزشکی با سختی کار و مخاطرات بالقوه‌ای برای دامپزشکان و سایر رده‌های دامپزشکی همراه است.»

مخاطرات دامپزشکی چقدر است؟

کارکنان دامپزشکی به‌عنوان سربازان گمنام عرصه بهداشت جامعه در خط مقدم مبارزه با طیف وسیعی از بیماری‌های دامی و بیماری‌های مشترک بین انسان و دام قرار دارند و به همین دلیل هر ساله تعدادی از کارکنان آن در اثر تماس با دام‌های آلوده، به بیماری‌های خطرناک و کشنده مشترک بین انسان و دام مبتلا و همچنین در هنگام تزریق واکسن به دام‌ها دچار گاز گرفتگی یا مصدومیت‌های شدید ناشی از برخورد فیزیکی با دام‌ها می‌شوند.

دامپزشکان همچنین به علت تردد مکرر با خودرو در جاده‌های خاکی، اگر از سوانح جاده‌ای جان به در ببرند، به بیماری‌های تنفسی و حرکتی نظیر دیسک کمر و آرتروز مبتلا می‌شوند. به همین دلیل است که این حرفه در بسیاری از کشورها جزو مشاغل سخت به حساب می‌آید، اما در ایران وضعیت متفاوت است.

یک دامپزشک با مشکلات و خطرات زیادی از جمله کار در محیط‌های روستایی و عشایری به‌ویژه در مناطق صعب‌العبور، فعالیت در کشتارگاه‌های دام و طیور، ضرب خوردگی از حیوانات در هنگام واکسیناسیون و... روبرو است.

معاون پشتیبانی و برنامه‌ریزی سازمان نظام دامپزشکی استان تهران معتقد است که درمانگران یا کلینیسین‌ها در انجام امور تشخیص بالینی، درمانی، جراحی و مامایی پیوسته در معرض صدمات فیزیکی انواع حیوانات و مخاطرات بالقوه ناشی از احتمال انتقال بیماری‌های مشترک بین حیوان و انسان و همچنین رقابت‌های ناسالم با درمانگران غیرمجاز هستند.

دکتر مشکوة با بیان اینکه آزمایشگاهیان پیوسته در معرض مخاطرات شیمیایی و بیولوژیکی قرار دارند، به حکیم مهر می‌گوید:‌ «دست‌اندرکاران مستقیم در امور تولید، توزیع، عرضه و مصرف سموم و مواد ضدعفونی کننده در معرض مخاطرات شیمیایی و دست‌اندرکاران مستقیم در امور تولید، توزیع، عرضه و مصرف (واکسیناسیون) انواع واکسن‌ها در معرض مخاطرات بیولوژیکی قرار می‌گیرند.»

وی تصریح می‌کند: «ناظران و بازرسان بهداشتی شاغل در کشتارگاه‌ها، مراکز بسته‌بندی و فرآوری فراورده‌های خام دامی علاوه‌بر مخاطرات بالقوه بیولوژیکی ناشی از انتقال عوامل بیماری‌زای مشترک بین حیوان و انسان، در معرض تهدید و فشار روانی کارفرمایان، صاحبان دام‌های کشتاری، قصابان و سلاخ‌ها نیز قرار می‌گیرند.»

مشکوة خاطرنشان می‌کند: «مسئولین فنی بهداشتی شاغل در دامداری‌ها، مرغداری‌ها، آبزی پروری‌ها، کارخانه‌های خوراک دام، کارخانه‌های جوجه‌کشی، مراکز جمع‌آوری شیر یا عسل، صیدگاه‌ها و شناورهای صیادی و به طور کلی در مراکز تولید، توزیع و عرضه فرآورده‌های دامی علاوه‌بر مخاطرات بالقوه بیولوژیکی ناشی از انتقال عوامل بیماری‌زای مشترک بین انسان و حیوان، در معرض تهدید کارفرمایان و استرس‌های ناشی از عدم امنیت شغلی قرار دارند.»

از نظر او در بسیاری از گرایش‌های کاری یا فعالیت‌های دامپزشکی، کار در فضاهای باز و در محیط‌های سرد و گرم (زمستان و تابستان) و یا شرایط جوی نامساعد، نواحی دوردست خارج از محدوده شهرها مانند دامداری‌ها و محیط‌های شلوغ و پر سر و صدا مانند کشتارگاه‌ها صورت می‌پذیرد که خود بر سختی‌های کار دامپزشکی می‌افزاید.

قانون مشاغل سخت و زیان‌آور چه می‌گوید؟

در ماده (1) آئین‌نامه اجرایی مشاغل سخت و زیان آور مصوب 1385 هیئت وزیران آمده است: «کارهای سخت و زیان‌آور کارهایی است که در آن عوامل فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی، بیولوژیکی محیط کار، غیراستاندارد بوده و در اثر اشتغال بیمه شده تنشی به مراتب بالاتر از ظرفیت‌های طبیعی (جسمی و روانی) در وی ایجاد می‌شود که نتیجه آن بیماری شغلی و عوارض ناشی از آن باشد». تعیین سخت و زیان‌آور بودن مشاغل موضوع ماده (1) و نوع آن حسب درخواست کارگر، کارفرما، تشکل‌ها، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت کار و امور اجتماعی و سازمان تامین اجتماعی در هر کارگاه با بررسی سوابق، انجام بازدید و بررسی شرایط کار، توسط کارشناسان بهداشت حرفه‌ای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و بازرسان کار وزارت کار و امور اجتماعی و با تایید کمیته‌های بدوی و تجدید نظر استانی موضوع آئین‌نامه، انجام می‌گیرد.

از نظر دکتر محسن مشکوة بر این اساس گرایش‌های کاری یا فعالیت‌های مختلف دامپزشکی با توجه به میزان سختی کار  آنها باید در جایگاه مناسبی در طبقه‌بندی مشاغل سخت و زیان‌آور پذیرفته شوند و دامپزشکان و سایر رده‌های دامپزشکی از مزایای آن از جمله بازنشستگی پیش از موعد، برخوردار شوند. 

وی با بیان اینکه درخواست شمول شرایط سخت و زیان‌آوری برای یک حرفه، می‌تواند از سوی کارگر یا همان متقاضی، کارفرما یا یک تشکل مثل انجمن صنفی درمانگاه‌ها یا انجمن صنفی آزمایشگاه‌ها یا حتی از طریق وزارت بهداشت و وزارت کار مطرح شود، تصریح می‌کند: «بعد از انجام تقاضا، مکان حرفه متقاضی بررسی شده و در کمیته بدوی و تجدید نظر مورد رسیدگی قرار می‌گیرد و در صورت تایید، آن شغل مشمول برخورداری از سختی کاری و زیان‌آوری می‌شود.»

معاون پشتیبانی و برنامه‌ریزی سازمان نظام دامپزشکی استان تهران با بیان اینکه سازمان دامپزشکی شرایط سخت و زیان‌آوری حرفه دامپزشکی را برای پرسنل خود در بخش دولتی فراهم کرده است، خاطرنشان می‌کند: «کسانی که در کشتارگاه‌ها کار می‌کنند، کسانی که در آزمایشگاه‌ها هستند یا کسانی که در کار مبارزه بوده و فعالیت‌های خون‌گیری و واکسیناسیون انجام می‌دهند، معمولا مشمول سختی کار می‌شوند. اما برای بخش خصوصی مشخص نیست که کاری شده است یا خیر؟»