افزایش مشاهده موارد زخم‌های سنگدانی و التهاب در پیش‌معده - دکتر محمدمهدی یزدان پناه راوری

افزایش مشاهده موارد زخم های سنگدانی  (Gizzard erosion)و التهاب در پیش معده  (proventriculitis)

دکتر محمدمهدی یزدان پناه راوری

رییس اداره بهداشت و مدیریت بیماری های دامی اداره کل دامپزشکی استان کرمان

بررسی موقعیت آناتومیکی و فیزیولوژیکی پیش معده و سنگدان تا حدودی در تحلیل نقش این دو عضو در دستگاه گوارش طیور و عوارض ناشی از بروز اختلال در هریک برجسته تر خواهد گردید.     پیش معده عضو غده دار(glandular ) که اسید کلریدریک و پپسین تولید می کند که این آنزیمها در شکستن پروتئین جیره به اجزاء کوچکتر نقش دارد .  در صورتیکه این عضو کوچک باشد باعث کوتاه شدن زمان ماندگاری غذا در آن و در نتیجه عدم هضم کامل غذا می گردد .  سنگدان، عضو ماهیچه ای قوی که با فشار زیاد غذا را خرد و نرم می کند و هیچگونه فعالیت آنزیمی ندارد    . بدلیل نوع فعالیت سنگدان این عضو دارای یک لایه کراتینی محکم بوده و باعث جلوگیری از بروز ضایعه به لایه زیرین در اثر عملکرد اسید و پپسین می شود. از عوامل بروز جراحات سنگدان، سموم قارچهای Monoacetoxycirpenol   (MAS) ، Mycotoxin T-2 toxin    و (DAS ) Diacetoxycirpenol  بوده که هر سه سمی هستند و از گروه قارچهای   Tricothecenesکه سبب قابلیت ایجاد زخم در سنگدان و جراحات دهانی و نیزخونریزی در روده میشوند. توکسین T-2  و    (DAS ) بعنوان اصلی ترین عوامل ایجاد این جراحات محسوب می شوند زیرا در اثر تماس این سموم جراحات در دیواره گوارشی ایجاد می شود.    قابل توجه است که این اثر بیشتر در دهان(زبان، نوک و کام) نسبت به مری ، چینه دان و روده می باشد زیرا وجود بزاق در دهان چسبندگی این سموم را به دیواره ناحیه دهانی تسهیل و درنتیجه باعث حل شدن پرو توپلاسم سلولی، درسلولهای این ناحیه می گردد.

 آمین بیوژنیک (Biogenic amine )

اینها محصولات نهایی حاصل از تجزیه و خرد شدن اسیدهای آمینه توسط فعالیتهای باکتریایی می باشند که عمدتاً در محصولات با منشاء حیوانی مشاهده می گردند.  مهمترین این ترکیبات شامل agmatine  putrescine, histamine, tryptamine, cadaverine. tyramine  و فنیل آلانین می باشند.     بسیاری از باکتریها قادر به تغییر در اسید آمینه هیستیدین و تبدیل آن به هیستامین می گردند . این فرآیند در جوجه های با رشد تاخیری (ISS ) (سندروم عفونی پس رونده) بیشتر مشاهده می شود.     هیستامین باعث تحریک گیرنده های موجود در غدد ترشحی پیش معده (Proventricular glands ) و در نتیجه افزایش ترشح اسید کلریدریک و ایجاد زخمهای سطحی سنگدان می شود. رابطه بین حضور آمینهای بیوژنیک و اختلال رشدی جوجه های گوشتی در جنوبشرق آمریکا مشاهده و گزارش شده است     همچنین بزرگ شدن پیش معده و هیپرتروفی غدد ترشحی آن از جمله ضایعات اعلام شده می باشد.

پودر ماهی گزیروزین (Gizzerosine )

پودر ماهی همیشه بعنوان اصلی ترین عامل زخمهای سنگدانی در نظر گرفته می شود. ضایعات دیده شده شامل ترک هایی در سطح لایه پوششی سنگدان و زخمهای شدید و خونریزی می باشد. در صورتیکه به پودر ماهی حرارت مازاد در حین عمل آوری وارد شود منجر به واکنش هیستیدین و هیستامین موجود در پودر ماهی با لیزین شده و باعث تولید فرآورده ای بنام گزیروزین می شود.   گزیروزین یک آمین بیوژنیک نمی باشد ولی ده برابر بیشتر از هیستامین قادر به تحریک غدد ترشحی پیش معده و در نتیجه افزایش شدید ترشح اسید کلریدریک و ایجاد جراحات و زخمهای سنگدانی می شود.  مقالات متعددی تشدید اثر گزی روزین در حضور سموم قارچی (Mycotoxin ) از جمله آفلاتوکسین را گزارش نموده اند.

عوامل التهاب پیش معده (PROVENTRICULITIS)

محققان سال ها التهاب پیش معده را در اثر بیماری گامبورو می دانستند که البته در بسیاری از موارد ضایعات شدید پیش معده در هنگام بروز IBD  با آزمایشات ویروس شناسی و ایمینو بیوشیمایی تائید شده است. بعدها ویروسی بنام ویروس التهاب ویروسی پیش معده (Viral proventriculitis virus ) شناسایی گردید که این ویروس قابلیت انتقال و ایجاد آلودگی از پرنده به پرنده را دارد.

بعضی از کلینیسین ها معتقد بودند کاهش مقاومت ایمنی ناشی از ویروس گامبورو (IBDV ) باعث افزایش توان بیماریزایی میکرو ارگانیسمهای موجود در پیش معده می شود.

رئوویروس ها

در دهه هفتاد ویروس عامل سندرم سوء جذب در جوجه های گوشتی در بسیاری از مناطق جهان گزارش شد. التهاب پیش معده شایعترین عارضه ناشی از ویروس در آن زمان اعلام گردید .  در ایالات متحده دو گونه از این ویروس بعنوان پروتوتایپ Prototype  شناسایی گردید،   strain S 1133 که اساساً باعث التهاب تاندون و غشای ساینویال(tenosinovitis )و آرتریت و strain SS 412 که باعث سندرم سوء جذب و التهاب پیش معده می شوند.

مس

بدلیل قیمت پایین سولفات مس 25 درصد در بسیاری از کشورها میزان نیم تا یک کیلوگرم به ازاء هر تن به جیره غذایی بعنوان عامل ضد قارچ اضافه می شود . بنابراین با احتساب میزان درصد سولفات مس 25 درصد بمیزان 125گرم تا 250گرم مس در هر تن جیره غذایی مصرف می شود. زخمهای سنگدانی در طیوری که جیره غذایی تا 250 گرم مس در تن مصرف کرده اند، گزارش شده است، برای جلوگیری از این اتفاق بایستی ترکیبات دان از جایی تهیه شود که نیاز به استفاده از سولفات مس جهت کنترل آلودگی ضروری نباشد.

آدنوویروس ADENOVIRUS

بسیاری از محققین در ژاپن معتقدند که رابطه ای بین جراحات سنگدان و این گروه از ویروسها وجود دارد. دریک مطالعه انجام شده در 18 کشتارگاه 13 مورد، رابطه بین زخمهای سنگدانی و آدنوویروس را با آزمایشات هیستو پاتولوژی، ایمنو شیمیایی و جدا سازی ویروس به تائید رساندند.

نتیجه گیری

افزایش قابل توجه در مشاهده ضایعات کالبد گشایی در سنگدان از جمله جدا سازی لایه کراتینی و همچنین وجود ترشحات لزج و چسبناک (viscose secretion ) در حد فاصل پیش معده و سنگدان، وجود زخمهایی در سنگدان و برجستگی قابل توجه در چین های زیرین غشاء کراتینی همراه با خونریزی سطحی این نواحی، مشاهده سوء رشد در جوجه های مبتلا ، متعاقب مشاهده این ضایعات افزایش موارد مبتلا با کلی باسیلوز در لاشه های جوجه های تلفاتی همراه با مشاهده علائم بالینی از جمله ژولیدگی ، رنگ پریدگی در تاج و ریش، خشک و چروکیده و تیره شدن پوست پا و وجود اسهال موکوسی همراه با اورات و ریفلاکس صفرا به سنگدان و چینه دان و موارد خونریزی در پیش معده که بصورت مایع قهوه ای رنگ، خون هضم شده (Blood vomit ) دیده می شود.

بنابراین انجام یک بررسی جهت شناسایی علت این ضایعات از جمله عامل متابولیکی یا ویروسی، همچنین بررسی وجود قارچ هایی نظیر (MAS )Monoacetoxycirpenol  یا (DAS )Diacetoxy ciprenalیا Mycotoxin T-2 toxin  و احتمال ناخالصی در سویا  و سایر نهاده های جیره، اصلاح رخداد اخیر یا پیشگیری از گسترش آن چاره ساز خواهد بود. مسلم است ادامه روند رو به گسترش ضایعات می تواند صنعت پرورش طیور گوشتی را به مخاطره اندازد.

منابع:

Contreras Manuel,Zaviezo Doughlas (2007)" The Poultry Informed Professional”, Causes of Gizzard Erosion and Proventriculitis in Broilers,Issue 95

منبع: روابط عمومی اداره کل دامپزشکی استان کرمان