گوزن زرد ایرانی با رنگ طلایی و خال‌های سفید یکی از زیباترین گونه‌های گوزن در دنیا به شمار می‌رود. از آنجا که وجود این حیوان برای اولین بار در غرب ایران گزارش شد، نام آن را گوزن زرد ایرانی گذاشتند.
به گزارش حکیم مهر به نقل از میزان، گوزن زرد موجود در ایران با نام علمی Dama dama mesopotamica است که با نام انگلیسی Persian Fallow Deer شناخته می‌شود. برخی از محققین گونه موجود در ایران را گونه‌ای مجزا به حساب می‌آورند.
گوزن زرد موجود در ایران با نام علمی Dama dama mesopotamica و با نام انگلیسی Persian Fallow Deer شناخته می‌شود. برخی از محققین گونه موجود در ایران را گونه‌ای مجزا به حساب می‌آورند در حالیکه برخی آن را به عنوان زیر گونه‌ای از Dama dama به حساب می‌آورند.
گوزن‌های زرد عمدتا شبگرد هستند و با غروب خورشید فعالیت خود را آغاز میکنند. گیاهخوار و نشخوار کننده اند، حس بویایی و بینایی نسبتا قوی دارند، به صورت اجتماعی زندگی کرده، نر‌های مسن‌تر گروه‌های جداگانه‌ای برای خود تشکیل می‌دهند و تنها در صل زاد آوری با ماده‌ها هستند. در برخی موارد مسن‌ترین فرد به صورت انفرادی زندگی میکند و شناگران خوبی نیز هستند.
از علوفه‌ها و میوه‌ها و نیز سرشاخه گیاهان استفاده میکند. جفتگیری آن‌ها در اوایل پاییز است. طول مدت بارداری آن‌ها ۸ ماه است. ۱ تا ۲ بچه به دنیا می‌آورند. بچه‌ها حدود ۳ تا ۴ کیلوگرم هستند و تا ۹ ماهگی از شیر مادر تغذیه میکنند و بعد از حدود یک سال و نیم بالغ می‌شوند. طول عمر گوزن‌ها در شرایط طبیعی حدود ۲۰ سال است. طعمه خواران طبیعی این گونه در ایران شامل گرگ، پلنگ و گربه جنگلی است.
گوزن زرد ایرانی در گذشته پراکندگی وسیعی از لرستان، کرمانشاه، خوزستان، عراق تا مناطق جنوب شرق حوزه مدیترانه و شمال آفریقا داشته است. تا پیش از سال ۱۹۵۵ میلادی تصور می‌شد نسل این حیوان بطور کامل منقرض شده است، اما در این سال اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) گزارشی مبنی بر مشاهده تعدادی گوزن زرد در نواحی دز و کرخه در استان خوزستان منتشر کرد.
ویژگی‌های ظاهری: طول بدن ۱۳۰ تا ۲۰۰ سانتیمتر و طول دم ۱۶ تا ۲۰ سانتیمتر. ارتفاع بدن ۸۵ تا ۱۰۰ سانتیمترو وزن ۴۵ تا ۱۱۰ کیلوگرم است. نر‌ها دارای شاخ‌های توپر ومنشعب هستند که از ۱ تا ۲ سالگی شروع به رشد میکنند. تعداد انشعابات شاخ سن حیوان را مشخص میکند. شاخ‌ها هر سال در فصل زمستان افتاده و بالافاصله شروع به رویش مجدد میکند. طول شاخ‌ها بین ۵۰ تا ۷۰ سانتیمتر و طول انشعابات آن بین ۷ تا ۲۰ سانتی متر است. شاخ در نر‌های مسن بسیار نازک و گاهی بدون انشعاب می‌شود. بدن پوشیده از مو‌های کوتاه که در ناحیه پشت و پهلو‌ها به رنگ نارنجی متمایل به قرمز است. در ناحیه پهلو و پشت خال‌های سفید رنگی وجود دارد که در دو طرف پهلو‌ها به خطوط سفیدی تبدیل شده اند. این خال‌ها در فصل زمستان نامشخص هستند. تنها در نواحی دم کفل و زیر شکم سفید است. مو‌های بدن در فصل زمستان بلندتر و به رنگ خاکستری دیده می‌شود.
ویژگی‌های زیستی: عمدتا شبگرد هستند و با غروب خورشید فعالیت خود را آغاز میکنند. گیاهخوار و نشخوار کننده اند، حس بویایی و بینایی نسبتا قوی دارند، به صورت اجتماعی زندگی کرده، نر‌های مسن‌تر گروه‌های جداگانه‌ای برای خود تشکیل می‌دهند و تنها در صل زاد آوری با ماده‌ها هستند. در برخی موارد مسن‌ترین فرد به صورت انفرادی زندگی میکند. شناگران خوبی نیز هستند.
از علوفه‌ها و میوه‌ها و نیز سرشاخه گیاهان استفاده میکند. جفتگیری در اوایل پاییز است. در این زمان گوزن نر با نعره‌هایی بلند محدوده قلمرو خود را مشخص کرده و تشکیل حرمسرا می‌دهد. در این زمان جدال‌هایی نیز بین نر‌های جوان صورت می‌گیرد. ماده‌ها بیش از یک بار در سال قادر به جفت گیری هستند، اما معمولا در همان دوره اول باردار می‌شوند. در طول مدت بارداری ۸ ماه است. ۱ تا ۲ بچه به دنیا می‌آورند. بچه‌ها حدود ۳ تا ۴ کیلوگرم هستند و تا ۹ ماهگی از شیر مادر تغذیه میکنند و بعد از حدود یک سال و نیم بالغ می‌شوند. طول عمر گوزن‌ها در شرایط طبیعی حدود ۲۰ سال است. طعمه خواران طبیعی این گونه در ایران شامل گرگ، پلنگ و گربه جنگلی است.
زیستگاه: غالبا در مناطق جنگلی، و جنگل‌های جلگه‌ای استان خوزستان زندگی میکند. در حال حاضر به دلیل از بین رفتن زیستگاه‌های طبیعی آن و شکار بی رویه، جمعیت آن‌ها بسیار کاهش یافته و تنها پراکندگی طبیعی گوزن زرد به مناطق حفاظت شده دز و کرخه محدود شده است. امروزه جمعیت‌هایی از این گونه در دشت ناز ساری، جزیره اشک، منطقه حفاظت شده دنا، جزیره کبودان و چند منطقه دیگر بوسیله کارشناسان منتقل گردیدند.
ارزش‌ها: دارای ارزش‌های بوم‌شناختی، زیبایی شناختی، مطالعاتی – تحقیقاتی، ارزش‌های ژنتیکی، اکوتوریستی و اقتصادی است.
وضعیت حفاظت: گوزن زرد ایرانی بر اساس قوانین سازمان حفاظت محیط زیست در زمره گونه‌های در معرض خطر انقراض قلمداد شده است. از نظر سازمان جهانی حفاظت (IUCN) این گونه در زمره گونه‌های در معرض خطر (EN) قرار گرفته و طبقه بندی CITES این گونه را در طبقه گونه‌های در معرض خطر (ضمیمه ІІ سایتیس) قرار داده است.
در سال ۱۳۴۳ کانون شکار ایران یک راس گوزن زرد را در اختیار باغ وحش اوپل آلمان قرار داد که در آن گوزن زرد دیگری نگهداری می‌شد، مشروط بر اینکه بره‌های آن‌ها بطور مساوی بین ایران وباغ وحش اوپل تقسیم شوند. در سال ۱۳۵۱ پنج گوزن ماده و دو گوزن نر از آلمان به دشت ناز ساری منتقل و در آنجا رهاسازی شدند. در سال ۱۳۵۶ تعداد گوزن‌ها به ۳۰ راس رسید که همگی به منطقه سمسکنده ساری انتقال یافتند. پس از آن مجددا ۶ گوزن زرد وحشی از منطقه کرخه زنده گیری و به دشت ناز ساری منتقل شدند و به مرور تعداد گوزن‌ها افزایش یافت.
در سال ۱۳۵۶ سه گوزن به جزیره اشک در دریاچه ارومیه انتقال یافت. هم اکنون حدود ۳۰۰ گوزن زرد در جزیره اشک و تعدادی نیز در سایر مراکز زندگی میکنند. گوزن زرد ایرانی بر اساس قوانین سازمان حفاظت محیط زیست در زمره گونه‌های در معرض خطر انقراض قلمداد شده است. از نظر سازمان جهانی حفاظت (IUCN) این گونه در زمره گونه‌های در معرض خطر (EN) قرار گرفته و طبقه بندی CITES این گونه را در طبقه گونه‌های در معرض خطر ضمیمه ІІ سایتیس قرار داده است.
در حال حاضر از گوزن زرد ایرانی صرفا تعداد محدودی از این گونه بسیار ارزشمند در شرایط اسارت و نیمه اسارت نگهداری می‌شوند تا شاید روزی بتوان تعدادی از آن‌ها را به زیستگاه طبیعی بازگرداند.
