نقش دامپزشکان در بلایای طبیعی: این قسمت سیل - دکتر صمد بختیاری

 

نقش دامپزشکان در بلایای طبیعی: این قسمت سیل

دکتر صمد بختیاری

کارشناس نظام دامپزشکی استان تهران

بلایای طبیعی و آمادگی برای پاسخ به آنها یکی از مهمترین وظایف دامپزشکان می‌باشد. حیوانات نیز دقیقاً از همان بلایای طبیعی که انسان‌ها را گرفتار می‌سازد متاثر می‌شوند که شامل باد و طوفان، سیل، زلزله، نشت مواد شیمیایی و یا حملات تروریستی می‌باشد و در این میان دامپزشکان نقش حیاتی در پاسخ‌دهی و بهبود و ترمیم خسارات ناشی از این بلایای طبیعی در طول رخداد و یا زمان پس از رخداد را بر عهده دارند. همچنین دامپزشکان نقش بسیار مهمی در ترویج و کمک به آمادگی در این مواقع بر عهده دارند تا بتوانند تاثیر این نوع حوادث و بلایای طبیعی را بر انسان‌ها و دام‌ها بکاهند.

از سوی دیگر در چند سال اخیر تغییرات اقلیمی باعث ایجاد سیل‌های بسیار ویرانگری در نقاط مختلف ایران، از بازرگان تا چابهار و از سرخس تا دزفول، گردیده است و روند رو به گسترش این تعداد موجب گردیده است تا سازمان دامپزشکی کشور نتواند به رویه‌ی فعلی در خصوص مقابله با بلایای طبیعی از نقطه نظر سرویس‌های دامپزشکی ادامه داده و می‌بایست رویه‌ی مستند و مشخصاً مشارکتی را در پیش گیرد تا به نتیجه‌ی مورد رضایت مردم و دامداران نائل آید.

بلایای طبیعی موجبات چند برابر شدن مشکلات و مخاطرات نسبت به حالت عادی می‌شوند؛ مواردی همچون بیماری‌های عفونی و یا مدیریت دام‌ها و دامپزشکان به دلیل آموزش‌های ویژه آنان در خصوص مهارت‌های کلینیکی پتانسیل‌های بسیار فراوانی در خصوص پذیرفتن مسئولیت در بلایای طبیعی در خود دارند. پتانسیل‌های بالقوه دامپزشکان وظایف مهمی قبل، حین و بعد از بلایای طبیعی را برای آنها به ارمغان می‌آورد؛ برخی از این مسئولیت‌ها عبارتند از:

1- حل مشکلات رایج در بسیاری از بلایای طبیعی

 2- کنترل ناقلین بیماری‌ها

 3- کنترل سرایت و انتقال بیماری

 4- مدیریت گله‌های دام

 5- مراقبت‌های بهداشتی دام

 6- اجرای برنامه جستجو و نجات

 7- کنترل دام‌ها در شرایط بحرانی

 8- مدیریت زنجیره تامین نیازهای بهداشتی

 9- مدیریت توزیع و انتشار اطلاعات

 10- ارزیابی مخاطرات

 11- برنامه‌ریزی‌های قبل از مخاطرات

و در کنار اینها دامپزشکان نقش اصلی را در خصوص گزارش و مراقبت و مطالعه‌ی موارد بیمار یا مشکوک و یا رخداد بیماری‌هایی که از نقطه نظر بهداشت عمومی اهمیت دارند، بر عهده دارند:

1- همکاری با مقامات رسمی محلی و مقامات بهداشتی و دامپزشکی

 2- پیاده‌سازی اقدامات کنترلی شامل اجرای ایزوله‌سازی و قرنطینه حیوانات بر اساس دستورات مقامات محلی

 3- جمع‌آوری اطلاعات از صاحبان دام، باغ‌وحش‌ها و حیات وحش کلینیک‌های بخش خصوصی و انتشار این اطلاعات به سمت مقامات رسمی که به این اطلاعات نیاز دارند

 4- آموزش و مشاوره به صاحبان دام در خصوص بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و دام، کنترل، تشخیص، اقدامات پیشگیری‌کننده و درمان آنها

 5- تشویق صاحبان دام برای استفاده از تکنیک‌های تشخیص همیشگی دام‌هایشان همچون استفاده از میکروچیپ، تگ زدن و تاتو

 6- جمع‌آوری و مدون‌سازی پرونده الکترونیک دامداری‌ها در خصوص ثبت وقایع بهداشتی و واکسیناسیون

 7- آموزش بهره‌برداران در خصوص تهیه و آماده‌سازی کیت‌های مورد نیاز در مواقع بحران

 8- تشویق انسان‌ها برای استفاده از قلاده همراه با سگمنت‌های هویتی برای تفکیک دام‌های بدون صاحب از صاحب‌دار

 9- تشویق دامداران برای به اشتراک‌گذاری منابع فارم‌ها با یکدیگر در مواقع بحران

 10- موقعیت‌یابی مکانی در خصوص بهترین و حفاظت‌شده‌ترین قسمت فارم‌های پرورشی در مواقع بحران

 11- مشارکت در تیم‌های محلی و یا منطقه‌ای مقابله با رخداد بلایای طبیعی

به دلیل نقش حیاتی دامپزشکان چه در بخش خصوصی و چه در بخش دولتی در مراقبت و محافظت از گله‌های دام به منظور حصول اطمینان از امنیت و ایمنی زنجیره غذایی ملت ایران، فعالان حرفه دامپزشکی در این کشور می‌بایست برای هرگونه بلایای طبیعی خود را آماده نگه دارند و به همین منظور شایسته است تا این حرفه و فعالان آن به عنوان یک بدنه واحد و در چهارچوب بخش دولتی و بخش خصوصی و دامپزشکی ارتش به این وظیفه عمل نموده و فعالیت هر یک از بخش‌های این حرفه در سگمنت‌های مختلف به عنوان حمایت‌کننده بخش‌های نظیر آن در مناطق آسیب‌دیده عمل نمایند و از انجام حمایت به شکل موسسات خیریه و یا سلبریتی‌وار  و بصورت انفرادی پرهیز نموده و جنبه‌ای کاملاً حرفه‌ای از حمایت بهداشتی را به نمایش بگذارند.

به نظر می‌رسد سازمان نظام دامپزشکی به عنوان متولی بخش خصوصی، سازمان دامپزشکی کشور به عنوان متولی بخش دولتی و دامپزشکی ارتش به عنوان نیروی پیشرو در بلایای طبیعی نیاز به ایجاد دفتر مشترکی برای هماهنگی داخل حرفه‌ای در زمان رخدادهای طبیعی هستند تا جلوی هدر رفت پتانسیل واحد این حرفه در اثر حرکت‌های مستقل و معمولاً غیرمنسجم گرفته شود؛ همانند آنچه در زلزله کرمانشاه و توسط همکاران نظام دامپزشکی در هماهنگی میان بخش خصوصی استان کرمانشاه رخ داد که متاسفانه هنوز مکتوب نگردیده است.

نقش حرفه دامپزشکی در کشور ایران در زمان بلایای طبیعی:

1- بخش دولتی (شامل سازمان دامپزشکی کشور، جهاد کشاورزی و وزارت بهداشت و سازمان محیط زیست) موظف است تا اطلاعات رخداد بلایای طبیعی را برای هماهنگی بین بخش های مختلف این حرفه را میان اعضای آن همچون نظام دامپزشکی، سندیکاها و انجمن‌های حرفه ای منتشر نماید و از دپوی اطلاعاتی که معمولاً پس از مدتی رسیدگی نشده و عمل نشده فراموش می شود، به شدت پرهیز نماید.

 2- همکاری با نظام دامپزشکی استان یا استان‌های آسیب دیده از بلایای طبیعی و یا حتی فرد فرد دامپزشکان شاغل در این حرفه به عنوان آشناترین و تاثیرگذارترین افراد این حرفه در منطقه آسیب‌دیده و دانشکده‌های دامپزشکی موجود می‌تواند نقش اساسی در تامین اطلاعات مورد نیاز برای عمل فراهم سازد.

 3- استفاده از منابع گذشته‌نگر همچون مطالب موجود در حکیم مهر و یا کارشناسان مطرح و صاحب قلم در خصوص بلایای طبیعی به عنوان مثال دکتر سیدشهرام میرزمانی و... که مطالب علمی و مداومشان و حاصل سال‌ها تجربه ایشان در دامپزشکی ارتش در همین حکیم مهر حداقل برای مسئولین سازمانی به منظور ارائه مصاحبه‌ای حرفه‌ای‌تر و مسلط‌تر در دسترس می‌باشد.

 4- سه حوزه عمده در خصوص دام‌های تحت تاثیر قرار گرفته از سیل عبارتند از: دامداری‌ها و دام‌های روستایی اعم از خانگی یا اهلی، مراکز پرورش دام و طیور صنعتی و حیوانات حیات وحش و یا حیوانات حاشیه شهرها و روستاها همچون سگ‌های بدون صاحب.

 5- حوزه تحت تاثیر قرار گرفته از نقطه نظر بهداشت عمومی دامپزشکی و مقابله با رخدادهایی همچون بیماری‌های مشترک، عفونت‌های شایع و آلودگی‌های عفونی شایع در زمان بلایای طبیعی که مبتلا به جمعیت انسانی خواهد گردید.

 6- نقش دامپزشکان در بلایای طبیعی از نظر زمان‌بندی به سه بازه زمانی قبل از وقوع رخداد طبیعی، زمان وقوع رخداد و پس از وقوع بلایای طبیعی تقسیم‌بندی می‌شود و متاسفانه در حال حاضر فقط به بخش زمان وقوع رخداد، آن‌هم بصورت کلیشه‌ای توجه می‌شود و دو بازه زمانی مهم این مساله یعنی قبل از رخداد و پس از رخداد به دلیل عدم اهمیت از دیدگاه خبری و رسانه‌ای مورد غفلت واقع می‌گردد.

 7- شناخت شرایط اقلیمی هر منطقه و آمادگی برای پاسخگویی به آن از جمله وظایف بخش دولتی در هر استان کشور می باشد و این آمادگی شامل دپوی مناسب تجهیزات و اقلام بهداشتی مورد نیاز در هر استان و منطقه بصورت مجزا و نه در انبارهای مرکزی سازمان دامپزشکی کشور ولی مدیریت شده بصورت مرکزی، برنامه‌ریزی برای پاسخ مناسب برای رخدادهای احتمالی آینده و داشتن آگاهی از ویژگی‌های منطقه طی همکاری‌های بین بخشی بهداشت، دامپزشکی و محیط زیست.

 8- تدوین، انتشار، بازنگری، آموزش و در دسترس بودن دستورالعمل نحوه معدوم‌سازی حیوانات تحت تاثیر سیل و بلایای طبیعی که می‌بایست دربرگیرنده ملاحظات رفاه دام در زمان پاسخ سریع به بلایای طبیعی نیز باشد تا ضمن بالا بردن قدرت تصمیم‌گیری سریع و مناسب کارکنان و دامپزشکان اعمال کننده این دستورالعمل، جنبه ایمنی فردی آنان را نیز مد نظر داشته باشد.

 9- از آنجایی‌که معدوم‌سازی لاشه دام‌های از میان رفته در حجم و تعداد انبوه، مخاطرات بهداشت عمومی بسیار زیادی بر روی انسان‌ها و طبعیت و محیط زیست دارد، می‌بایست در خصوص این عملیات ملاحظات بهداشت عمومی در خصوص جمعیت انسانی، دامی و محیط زیستی در نظر گرفته شود (روش دفن بهداشتی هر گونه با گونه دیگر متفاوت است و نیاز به در نظر گرفتن ملاحظات بر اساس نوع حیوان معدوم شده بسیار حائز اهمیت است، به عبارتی معدوم سازی بهداشتی گاو و مرغ و آبزیان یکی نیست) و روش فعلی استفاده شده در بلایای طبیعی که شامل کندن گودال و دفن لاشه در همان محل و استفاده از آهک و یا گاهی عدم استفاده از آن متوقف شده و روش اجرایی به شکل هوشمندانه تری از نظر جایگاه‌های دفن و معدوم سازی اجرایی گردد و استفاده از پرسنل دامپزشکی صرفاً به عنوان نیروی انسانی متوقف گردد، چرا که تجربه نشان داده مسئولینی که به عنوان مدیران عملیات میدانی بلایای طبیعی از سوی استانداری یا فرمانداری‌ها انتخاب می‌شوند، درک مناسبی از بهداشت و امنیت و ایمنی زیستی از دیدگاه دامپزشکی نداشته و به توصیه‌های دامپزشکان محلی و منطقه‌ای و استانی نیز عمل نمی‌نمایند.

 10- معدوم‌سازی حیوانات در بلایای طبیعی می بایست با برنامه ریزی مدیریت بحران دامپزشکی صورت گیرد و نیروی مورد استفاده در این خصوص آموزش‌های لازم را دیده باشند، نه اینکه نیروهای بیکار موجود در ادارات را جمع‌آوری نموده و برای نمایش سازمانی و رفع تکلیف به سوی مناطق آسیب دیده گسیل داریم که خود به معضلی جدید برای آن مناطق تبدیل شوند.

 11- معدوم سازی دامهای بزرگ در تعداد بالا ریسک آلوده نمودن آب‌های زیرزمینی را برای منطقه فراهم خواهد ساخت و ریسک بیولوژیک را برای ساکنین فعلی و آتی آن منطقه بالا خواهد برد، بنابراین حفاظت از بهداشت انسانی اصلی‌ترین هدف در برنامه ریزی مقابله با اثرات بلایای طبیعی می باشد که همیشه در بالای اولویت‌های رسیدگی توسط سرویس های دامپزشکی می بایست لحاظ گردد.

 12- بهداشت و حفاظت از سلامت کارکنان درگیر معدوم سازی، امنیت زیستی و ضدعفونی سازی منطقه نکته بعدی مورد توجه می باشد که می بایست از سوی دستگاه‌های دولتی هم به کارکنان اطلاع رسانی شود و هم در این خصوص به آنها آموزش داده شود، مخصوصا در خصوص بیماری‌های مشترک و عدم برگزاری آموزش در خصوص حفاظت فردی و حفاظت از محیط زیست برای کارکنان دامپزشکی، چه در زمان بلایای طبیعی و چه در زمان عدم رخداد یکی از نقیصه های اصلی سیستم سرویس های دامپزشکی در ایران می باشد و در اثر این عدم آموزش، ریسک مخاطرات برای آنها و برای مردم و دام‌هایی که برای کمک به آنها اقدام نموده اند و حتی زندگی مردمانی که در آینده در آن منطقه زندگی می کنند بسیار بسیار بالا خواهد رفت و زندگی آنها با مخاطره جدی روبرو خواهد شد.

 13- در روند مقابله با خسارات بلایای طبیعی الویت بندی معدوم سازی لاشه حیوانات با گونه های متفاوت و همچنین اجتناب از آلوده سازی منابع محیطی یکی از مهمترین مولفه های برنامه ریزی در این خصوص می باشد همچنین نوع معدوم سازی و روش بکار رفته برای آن نیز از مهمترین نکات مورد توجه همکاران می بایست باشد.

 14- عدم رعایت نکات امنیت زیستی و محیطی در مناطق سیل خیز که معمولاً این رخداد در آنها تکرار شونده می باشد موجبات نگرانی دستگاه‌های بهداشتی را در خصوص بیماری‌هایی همچون شاربن حاصل از لاشه های قبلی فراهم می آورد که موجب آلودگی منابع محیطی همچون آب می شود و خسارات بهداشتی سنگینی به مردم و حیات وحش و حیوانات اهلی وارد می سازد.

 15- رعایت علم اخلاق دامپزشکی در معدوم سازی ها و رسیدگی به بلایای طبیعی

مخاطرات بیماریها و عوامل عفونی در طی رخداد بلایای طبیعی:

یکی از مهمترین جنبه های رخداد بلایای طبیعی تغییر در رخداد بیماریهای عفونی و همچنین ناقلین عوامل ایجاد کننده این عفونت‌ها در میان حیوانات می باشد. پدیده ویرانگر سیل که در اثر بارندگی‌های شدید رخ می دهد، موجبات تکثیر خارج از قاعده جمعیت پشه ها را فراهم می آورد که موجبات تغییر در اکوسیستم مناطق سیل زده را بیش از پیش فراهم می آورد و نقش مهمی در انتقال آربوویروس ها بر عهده دارند.

مهم‌ترین بیماری‌های باکتریایی و انگلی که پس از سیل و طوفان و یا حتی خشکسالی رخ می‌دهند عبارتند از: لپتوسپیروز، شاربن، بوتولیسم، کریپتوسپوریدیوز، ژیاردیازیس و گندیدگی سم.

عوامل اکولوژیکی، جغرافیایی و آب و هوایی در طول رخداد این بیماری‌ها مورد مطالعه قرار گرفته اند و هر یک از عوامل بر روی شدت رخداد بیماری‌های عفونی در طول بلایای طبیعی تاثیرگذار می باشند.

مخاطرات غیرعفونی در طی رخداد بلایای طبیعی:

مهمترین مخاطرات غیرعفونی که در طی بلایای طبیعی همچون سیل رخ می دهد، پنومونی حاصل از آسپیراسیون و جراحات می‌باشند که فراوانی وقوع و مرگ و میر ناشی از این مخاطرات بسته به میزان سیل، وزش باد و یا صاعقه می‌باشد.

سایر مشکلات بهداشتی مربوط به دام‌ها در طول رخداد بلایای طبیعی می‌تواند شامل کاهش یا افزایش دمای بدن (هیپو و هایپرترمی)، سوختگی‌ها و مخاطرات ناشی از ضربه باشد. همچنین در خصوص حیوانات خانگی هیپوترمی ناشی از قرار گرفتن در آب بزرگ‌ترین مشکل در خصوص آنها می‌باشد.

اقدامات لارم برای دامداران قبل از وقوع سیل:

1- لیستی از تعداد و نوع دام‌های خود داشته باشید.

 2- تاریخچه واکسیناسیون که توسط گروه‌های واکسیناسیون دولتی و یا بخش خصوصی ثبت و ضبط می‌گردد، بهترین مدرک برای شما در خصوص اثبات وجود دام‌هایتان می‌باشد.

 3- نشانه های اختصاصی دام‌هایتان را بدانید، همچون شماره گوش، رنگ و یا داغ روی بدن و همین‌طور اطمینان حاصل کنید که دام‌هایتان آخرین واکسن های خود را تزریق کرده باشند تا کمتر به مخاطره بهداشتی برخورد نمائید.

 4- در صورتی که در منطقه ای زندگی می کنید که سابقه سیل در تاریخچه آن وجود دارد، همیشه مکان‌های آلترناتیو با ارتفاع بالاتر را برای زمان‌های اضطراری احتمال رخداد سیل در نظر داشته باشید و همچنین تجهیزات اضطراری برای دام‌هایتان را از نظر دور نگه ندارید. همچنین مسیرهای متعدد برای رسیدن به این مناطق مرتفع‌تر را بررسی کنید و روی نقشه ترسیم کنید. داشتن منبع آب مستقل از محل سیل که معمولا در زمان سیل رودخانه‌ها و... غیرقابل استفاده و عفونی می‌باشند، نقش بسیار مهمی در موفقیت شما در این خصوص ایفا می نماید.

اقدامات لازم برای دامداران در طی وقوع سیل:

1- به یاد داشته باشید که رفتار حیوانات همیشه قبل، حین و بعد از سیل تغییر می یابد و رفتار سابق و طبیعی را ندارند و این یکی از خصوصیات رفتاری دام‌ها در این زمان برای اصل بقاء می باشد.

 2- ابتدا خانواده خود را از مهلکه خارج کنید و سپس به فکر خارج نمودن گله دام‌هایتان باشید.

 3- هیچ‌گاه دام‌ها را پشت سرتان و بدون رسیدگی به آنها رها نسازید و اگر آلترناتیو مکانی ندارید، درب ساختمان‌ها و تاسیسات را باز بگذارید تا آنها بر اساس غریزه ذاتی‌شان بتوانند آخرین شانس خود را برای بقاء بیازمایند.

 4- سیستم‌های الکترونیک کنترل دامداری را فراموش کنید، چرا که اگر هم در صورت از بین نرفتن در سیل باقی بمانند، بخاطر قطعی برق نمی‌توان به آنها تکیه نمود.

 5- از دامپزشک محلی خود در خصوص ملاحظات لازم محلی سوال کنید و نکته به نکته آنها را رعایت کنید، خصوصاً در زمینه بیماری‌های عفونی مربوط به دام در زمان سیل که در بالا شرح آنها رفته است.

اقدامات لازم برای دامداران پس از رخداد سیل:

1- ارزیابی کاملی در خصوص خسارات وارده به تاسیسات و ساختمان‌های خود داشته باشید و ایمنی آنها را قبل از ورود و استفاده مجدد بررسی کنید.

 2- بدون ارزیابی دامپزشک خودتان و یا خدمات دامپزشکی که از سوی دولت ارائه می شود و در خصوص رخداد بیماری‌های عفونی و جراحات در دام‌ها می‌باشد، کار با دام‌هایتان را آغاز نکنید.

 3- دام‌هایتان را فقط زمانی به مزرعه برگردانید که اولاً اطمینان از ایمنی ساختمانهایتان داشته باشید و ثانیاً مخاطره بهداشتی و بیماری عفونی در میان نباشد و مهمتر از همه اینکه احتمال وقوع مجدد سیل کاملاً از میان رفته باشد.

 4- تامین آب سالم غیرآلوده، نهاده‌های غذایی خیس و کپک‌زده را مطلقاً مصرف نکنید. در طی ضدعفونی نمودن منطقه ممکن است منابع آبی و غذایی آلوده شده باشند که توجه به این نکته بسیار مهم و حائز اهمیت است. همچنین در صورت امکان از ماموران دولتی بخواهید تا راهها آلترناتیو معدوم‌سازی لاشه‌ها را برای شما در نظر داشته باشند.

 5- لاشه دام‌های از میان رفته را لمس ننموده و از امدادگران دامپزشکی برای این موارد کمک بگیرید و کار را به آنها بسپارید و در صورت عدم حضور آنها در منطقه با هماهنگی مقامات محلی درخواست اکیپ معدوم سازی و ضدعفونی سازی دامپزشکی بنمائید و طبق دستورات آنها تا ایمن شدن زیستی محیط قوانین را رعایت کنید.

دامپزشکان و ادامه اشتغال پس از سیل:

سیل و بلایای طبیعی همچون آن مثل زلزله که این روزها مهمان خوانده و ناخوانده کشور ما بخاطر عوامل طبیعی می باشد در هر زمان و مکان احتمال وقوع دارد و اگر دامپزشکان بخش خصوصی برای این وقوع آماده نباشند، این بلایای طبیعی است که سرنوشت شغلی آنها را تعیین می کند و حتی ممکن است به قیمت از دست رفتن شغلشان تمام شود، بنابراین برای دامپزشکان ضروری است تا برنامه مقابله با حوادث غیرمترقبه طبیعی داشته باشند که در برگیرنده موارد ذیل باشد:

1- داشتن یکسری تجهیزات مجزای عملیاتی همچون تجهیزات جراحی و یا ضدعفونی و عملیات صحرایی مورد نیاز

2- داشتن اقلام دارویی و بیولوژیک برای زمان‌های اضطراری و داشتن برنامه برای نوسازی آنها بر اساس تاریخ مصرف دارو و واکسن‌ها

3- برنامه جابجایی دام‌های دامداران طرف قرارداد

4- داشتن نسخه پشتیبان از اطلاعات مالی و بهداشتی دامداران تحت نظر، بیمه مسئولیت و حتی بیمه مخاطرات بلایای طبیعی برای دامداران تحت مدیریت

5- داشتن ژنراتور برق و سیستم سردخانه ای آلترناتیو برای واکسن، دارو و مواد بیولوژیک با شرایط خاص

6- تهیه لیست تماس افراد و شرکت‌هایی که امکان تامین دارو و مواد بیولوژیک را بصورت 24 ساعته داشته باشند

7- داشتن ذخیره غذا و آب برای خود و همکاران حداقل برای مدت 7 روز

9- داشتن اطلاعات تماس دامپزشکان دولتی محلی برای دریافت کمک های دولتی

10- ممکن است شما تنها دامپزشک موجود در آن منطقه باشید که باید به نیازهای دامداران پاسخگو باشید، بنابراین کاری کنید که به سرویس های خارج از منطقه تا عادی شدن اوضاع احساس نیاز ننمایند.

11- تماس با سازمان نظام دامپزشکی برای دریافت کمک‌های بخش خصوصی به بخش خصوصی و یا تماس با دامپزشکی دولتی برای دریافت کمک‌های بخش دولتی به مردم و بخش خصوصی و جستجوی اعتبارات برای بازسازی درمانگاه‌ها و بیمارستان‌ها و کلینیک‌ها و داروخانه‌های دامپزشکی که معمولاً در سرفصل اعتبارات بحران‌ها دیده می‌شود ولی متاسفانه اطلاع‌رسانی نمی‌شود.

و در انتها در کنار مردم بودن تا عادی شدن اوضاع یکی از مسئولیت‌های اجتماعی شما می‌باشد.