تب برفکی: کرونای زوج‌سمان
دکتر وحید عطارد
زمانی که به وقوع و شیوع لجام‌گسیخته بیماری کرونا نگاه میکنم، وقوع بیماری تب برفکی در بریتانیا در سال 2001 در نظرم مجسم میشود؛ هنگامی‌که تشخیص دیرهنگام بیماری تنها در زمانی کوتاه به اندازه 24 ساعت باعث گسترش بیماری در تمام این کشور و خسارات جبران‌ناپذیر آن گردید. زمانی که کووید-19 شیوع جهانی پیدا کرد، تشابهات زیادی بین این بیماری و تب برفکی برایم تداعی شد که بد نیست به آنها پرداخته شود.
عدم تشخیص موارد اولیه و عدم گزارش موارد بیماری مسری مهم‌ترین آفت کنترل بیماری و ایجاد اپیدمی‌هاست. همچنین نبود سیستم‌های سرویلانس و مراقب بیماریها به‌طوری که بتواند موارد بیماری‌های جدید را علی‌رغم تاخیر در تشخیص آزمایشگاهی نشان دهد، نقش بسیار بسزایی در راه کنترل اپیدمی‌ها بازی میکند و این بدان معنی است که مراجع بهداشتی بتوانند اولین موارد را به‌عنوان شیوع احتمالی یک بیماری جدید ثبت و گزارش نمایند. در این ارتباط محاسبه خطر وقوع بیماری نقش موثری در پیشگیری از اپیدمی‌های جهانی (پاندمی) بازی میکند.
نقش سازمان‌های بین‌المللی در این ارتباط بسیار تعیین‌کننده است. این سازمان‌ها باید بتوانند خطر را آن‌گونه که هست به درستی ارزیابی کنند و دستورالعمل‌های مرتبط را به کلیه کشورها ابلاغ نمایند. به نظر می‌رسد تاخیر سارمان جهانی بهداشت (WHO ) در اعلام پاندمی بودن بیماری منتج از ساده‌اندیشی در مورد بیماری و عدم ارزیابی خطر و نداشتن سیستم‌های سرویلانس کارا می‌باشد که در غیر این‌صورت بیماری بدین‌گونه موحب مرگ و میر انسانها نمی‌گردید. گرچه سیاسی نمودن بهداشت و بیماری درکشورها خود خطر بسیار جدی برای سلامت انسانها و حیوانات است. به نظر می‌رسد ضروری است سازمان جهانی بهداشت در نقش اساسی و پر اهمیت خود به منظور هماهنگی در گزارش بیماریها وکنترل و ریشه‌کنی بیماریها تجدید نظر نماید. بدون شک کشورها هنگامی به اهمیت بیماری پی بردند و سعی به کنترل بیماری کرده‌اند که رشد تصاعدی بیماری در همه کشورها به مرحله انفجار رسیده است.
غرض از این مقایسه نشان دادن اهمیت بیماری تب برفکی در دام‌هاست که با داشتن تشابهات زیادی از جمله دوره کمون (2-14 روز) و قابلیت آلوده نمودن اطرافیان (شیوع تصاعدی انفجاری) و سرعت انتقال زیاد می‌تواند دامداری‌ها را با مشکل جدی روبرو سازد؛ ضمن آنکه واکسینه کردن دامها نیز به منزله سلامت کامل در مقابل بیماری نیست و ویروس به راحتی در بدن دامها، حتی دامهای واکسینه به راحتی می‌تواند چرخش داشته باشد، درست همانند کووید-19. تفاوت بین این دو بیماری انسانی و دامی که دارای مشترکات زیادی هستند و هر دو از جنس RNA ویروس‌ها می‌باشند، در موضوع تلفات است که در کرونا بیشتر متوجه سالمندان و در تب برفکی متوجه دامهای جوان می‌باشد. حتی در اینجا عارضه در ارگان‌های مختلف بدن تشابهاتی وجود دارد، از جمله درگیری دستگاه تنفسی و درگیری دستگاه گوارش و درگیری دستگاه قلب و عروق بخصوص قلب که اخیراً مشخص شده است تعدادی از مرگ و میرها به‌دلیل ایست قلبی اتفاق می‌افتد که در دامهای جوان نیز این‌چنین است.
اهمیت گزارش‌دهی بیماری‌های مسری از آنجا که فرصت اقدام را به‌وجود می‌آورد از اهمیت بسزایی برخوردار است؛ ضمن اینکه ایجاد ارتباط و گزارش بیماری به عموم، چنانچه زودهنگام انجام پذیرد، کمک شایانی در کنترل و ریشه‌کنی بیماری است.
ایجاد سیستم‌های آنالیز داده‌ها بخصوص سیستم اطلاعات جغرافیایی و استفاده از فلش بورد در سازمان‌های بین‌المللی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این سیستم‌ها در سازمان دامپزشکی کشور چندین سال قبل ایجاد گردیده است. باید بتوان از این سیستم‌ها برای آنالیز خطر استفاده نمود تا بتوان کنترل موثر بیماری را اعمال کرد. ایجاد فلش بورد از آنجا که می‌تواند به محض وقوع بیماری در هر نقطه آن‌را بر روی صفحه مانیتور مسئولین بهداشتی در ظرف ثانیه‌ای از زمان بصورت چشمک‌زن نمایش دهد، بهترین کمک به پیشگیری از شیوع بیماریها بخصوص بیماری‌های نوپدید و بازپدید می‌باشد و آگاهی و مشاهده خطر با چشم را فراهم می‌آورد.
گزارش به‌موقع بیماری و ارزیابی‌های اپیدمیولوژیک زودهنگام بخصوص آنالیز خطر شیوع بیماری و اپیدمیوسرویلانس مبتنی بر سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی و فلش بورد و اپیدمیوویجیلانس ارکان اصلی در پیشگیری از شیوع بیماری‌های بومی و اگزوتیک هستند.
در زمینه کرونا گرچه تاکنون واکسن و دارویی برای از بین بردن ویروس در اختیار نیست و درمان‌ها علامتی هستند اما شکی نیست که در آینده نزدیک این مهم به‌وقوع خواهد پیوست، چنانچه در مورد تب برفکی استفاده از واکسن گرچه ایمنیتی پایدار و بیش از شش ماه ایجاد نمیکند، امری بسیار مهم در کنترل بیماری است، در صورتی‌که بر اساس الگوی استفاده از واکسن و مونیتوریگ متعافب واکسیناسیون انجام گردد. مشاهده میشود که بعضاً تعدادی از دامداری‌ها، حال به توصیه و یا به توجیه خودشان، واکسن تب برفکی را در فواصل زمانی دو ماه و بعضا کمتر استفاده می‌کنند که این امر عملاً نه اینکه کمکی به مقاومت دام نمیکند که باعث مشکلات ایمنی نیز میشود و دام در برابر بیماری به مراتب ضعیف‌تر خواهد شد و امکان ایجاد شوک را در واکسیناسیون‌های بعدی به‌دلیل تغییراتی که در سیستم تنفسی ایجاد میکند فراهم می‌آورد.
تب برفکی نیز همانند کووید-19 بیماری‌ای است با سرعت انتشار و شیوع انفجاری. خسارات در گله‌های دام از کاهش شیر و گوشت و باروری تا تلفات را در بر می‌گیرد و هزینه‌های زیادی را به دامداران نیز جهت درمان تحمیل میکند. روش کنترل بیماری بر اساس گزارش اولین مورد تعداد کمی از دامها را در بر می‌گیرد و می‌توان به سادگی کنترل کرد ولیکن گذشت زمان و اهمال در گزارش می‌تواند منجر به درگیری کلیه دامها با حرکتی انفجاری شود. تزریق واکسن در زمان شیوع با توجه به ماهیت واکسن که کشته است تاثیری در افزایش موارد بیماری ندارد زیرا که دوره کمون 2 تا 14 روزه بیماری همانند کرونا بصورت تصاعدی عمل می‌نماید و در حقیقت تعداد زیادی که قابل محاسبه نیز هست، آلوده خواهد نمود که به مرور بیماری را نشان خواهند داد و دامداری را مدت‌های مدید با مشکل روبرو می‌سازد. اما در واکنش به بیماری و مشاهده اولین مورد امکان تزریق واکسن مناسب و جلوگیری از خسارات زیاد وجود دارد.
گرچه نمی‌توان از چگونگی اقدامات در این نوشته خلاصه شرح کاملی داد، اما باید دانست که توجه به آنالیز داده‌ها به شرط استفاده از امکانات یاد شده و اقدامات به موقع می‌توان بیماری را در کوتاه‌مدت از بین برد.
باید دانست که چنانچه به بیماری مسری نوپدید اجازه شیوع و چرخش در جمعیت داده شود، بیماری پس از مدتی از حالت اپیدمی خارج شده و اندمی و بومی میشود که در این حالت سالها معضلات بهداشتی را تحمیل میکند، خواه تب برفکی باشد، خواه کرونا و یا هر بیماری دیگری. در پشت سر بیماری نباید حرکت کرد زیرا فقط نظاره‌گر خسارات آن خواهیم بود بلکه در جلوی بیماری باید بود تا چون سدی محکم و استوار از وقوع و پیامدهای آن در امان بود.
من هیچ شباهتی جز این دو از RNA تشکیل شدن نمیبینم. بقول شاعر خال مهرویان سیاه و دانه فلفل سیاه هر دو جانسوز اند اما این کجا و آن کجا. تب برفکی بیماریست که اولا مرگ و میری که ایجاد میکند قابل مقایسه با کرونا نیست، واکسن دارد که اگر درست تهیه شده باشد بیماری کاملا قابل کنترول است نه واکسن های بی کیفیت هندی و ترکیه ای که بلای جان دامدار ها شده، گاهی هم که ویروس واکسن همخوانی با ویروس در گردش ندارد در جایی که همه چیز سر جایش باشد واکسن مونوالان در ظرف چند روز تهیه میشود و تمامی دامها واکسینه میشوند.قبل از انقلاب واکسن توسط گروه مرحوم میرشمسی در ظرف هفته وارد بازار میشد و بیماری در نطفه خفه میشد. تب برفکی که از طاعون گاوی مهلک تر نیست طاعون را قبل از انقلاب با واکسن های با کیفیت رازی کنترول میکردند. اقای دکتر شاید بهتر بود میگفتید کرونا را با تب برفکی در ایران مقایسه کنیم جایی که به یمن دلالان عزیز، انستیتو رازی منفعل و واکسن هایی که بقول مسئولین هندی در آن کشور قابل استفاده نیست با سود فراوان وارد کشور شد و فاجعه ا ی نظیر کرونا را در ایران رقم زد. خیلی کشور ها تب برفکی دارند آیا مشکل ما را دارند؟ خلاصه مقایسه جالبی نبود. کلام مشحون از علم تو و تسلط تو بر حوزه های علمی و عملی و اشتهای وافرت به آموزش به جوانان آن چیزی است که در خاطرم مانده. آیا دو باره فرصت همجواری با تو نصیبم میشود. کلام تورا باید بر لوح علم و اجرا نوشت برادر دانشمند و مظلومم | از اینکه دکتر مرادی عزیز را سالم و تندرست می بینیم خدا را شاکریم بعدد انفاس الخلائق! | جناب آقای دکتر مرادی ، استاد ارجمند ، سایه ی شما مستدام باد . آمین | مراد عزیز .. ارزوی سلامتی و طول عمر را برایت دارم و سال نو ررا تبریک می گویم . 
در پیشگاه خداوند نه ذره ای گم میشود و نه ذره ای از یاد می رود | ؟؟؟ 
| والله الغفور العليم سلام ودرود فراوان بر استاد ارجمند دکتر عطارد عزیز! جناب دکتر عزیز مقایسه جالبی بود...ایا با توجه به نظریتون راهکاری برای انتقال نقشه کنترل بیماری روی کلنی انسانی دارید؟ و به نظر حضرتعالی چند درصد میشه فلوچارت کنترل رو از روی این بیماری الگو برداری کرد و ارایه داد ؟ | با سلام و ممنون از اینکه جنابعالی به درستی مفهوم مقاله را ترجمان فرمودید .. بله این امکان وجود دارد و نیازمند تهیه بسر داده های مناسب ان است تا بتوان نقشه کنترل انرا بدرستی ترسیم نمود .. شاید نتوان در کوتاه مدت این کار را انجام داد اما می توان پشتوانه بسیار محکمی برای اینده ایجاد کرد. با استفاده از این نقشه های زنده بسهولت می توان روشهای کنترل و چگونگی اقدام را ترسیم کرد. | بنده از جان و دل حاظر به همکاری هستم و به قول معروف سرم درد میکنه برای کار عملی در این شراط و البته یک ثبت اختراع در شرف دفاع در همین زمینه دارم ..امیدوارم افتخار شاگردیتون نصیبم بشه ...به ایمیل شما پیام خواهم داد | متاسفانه در سازمان دامپزشکی کشور هیچ گاه بالاتر از مپینگ بیماریها نرفتیم بنابراین سخن گفتن از راهکارهای کنترل بیماری در جمعیت انسانی رو بدون داشتن نقشه و اطلاعات پایه فراموش کنید | دوست ناشناس من خوب راهکار جنابعالی چه هست؟ صمیمانه استقبال میکنم نظرتون رو بدونم شاید واقعا کمک کنه به امثال من و ما | مراقب اختراعت باش پسرجان ببين كي بهت گفتم | مثال از الفرد هیچکاک اوردن قشنگ بود و نوستالژیک.الان کی اون کشیشه کی اون پسر بچه و کی هیچکاک؟ خودم همیشه و و عامدا در نقش اون زمینی هستم که این سه تا روش وایسادن .. | خوب فکر و اختراع رو که شما دارید ، از افرادی اینجا طلب کمک کردید و منهم مثالی براتون زدم تکلیف کشیش هم معلومه منم آلفرد هیچکاک هستم که دارم داد میزنم فرار کن هر چی زودتر فرار کن و با تمام قدرت فرار کن | منکه شیفته فن بیانتون شدم دکتر هیچکاک...بخدا شما همکارهای خوش کلام و خوش صحبت حیفید کاش میشد ببینمتون و از وجود هم لذت ببریم بخدا | دوست من و همکار من | اصلا ازتون خوشم نیومد | خوش آمدن يا خوش نيامدن شما كوچكترين تاثيري در واقعيت موجود نخواهد داشت و از طرف ديگر اصولا سن من ايجاب نمي كند كه براي خوش امدن يا نيامدن كسي بنويسم ان روش براي سيستم گفته شده موافق و خوشايند است | اقا من همتون رو دوست دارم چون همه از سیستم دامپزشکی هستیم خصوصی و دولتی و بالا و پایین هم نداره...نظر همتون هم برام دوست داشتنی و قابل شنیدنه چرا که دوستا با هم راحت و بی شیله پیله حرف میزنن دعوا میکنن شوخی میکنن بحث میکنن ...از هر حرفی میشه برداشتهای مثبتش رو برداری ...تلاشم رو میکنم همون جور که سالها کردم...بی نتیجه (تجربه شد )و بانتیجه(سود مالی و معنوی) جفتش برام پیش اومده .کلا افتخارم به همین چهارتا همکار و دوستیه که تو بخش دولتی و خصوصی و دانشگاهی دارم...ماها توی رشتمون با مخلوقات معجزه اسای خداوند طرفیم..(با کمال احترام)مثل سایر رشته های مهندسی با مشتی لوازم و تجهیزات بی روح طرف نیستیم.. 20 سال قبل صحنه ای رو در محیط طبیعت و شکار دیدم از پازن نری که در اثر سقوط از ارتفاع شکستگی کهنه اندام داشت ولی همچنان از همنوعش دفاع میکرد ..امید رو باید از این معجزات چهار پای خداوند مدبر یاد گرفت ..هر وقت از مشکلات رشتمون خسته میشم میرم تو شکم طبیعت ..پیش همونها که برای درمانشون درس خواندیم.همیشه جواب گرفتم از این متد خود درمانی من در اوردی...هیچکاک و ناشناس همه دوستیم و هم رشته و همکار | بنده عرض کردم خوشم نمیاد چون آنچه به قول شما واقعیت است را همه داریم می بینیم و با گوشت و پوست و استخوان لمسش می کنیم بدون استناد به گفته هیچ هیچکاکی! | نهایتا رویان شدنه ما فقط با همکاری امکان پذیره ..باز هم میگم افتخار بنده به همین همکاران مخالف و موافق هست که همه به بهانه یک رشته تحصیلی و یک شغل شانس داشتیم دور هم جمع بشیم...توفیق برای بنده هست که دوتا دوست مخالف و موافق پیدا کنم...خیلی هم خوبه از نظر من ...یک درصد فکر کنید همین گوشی های هوشمند نبودن...عملا شاید تا انتهای فعالیت باهم و نظرات هم اشنا نمیشدیم..نقد و حتی کوبیدن عالیه..همین سوهان کاریها و چکش کاریها طرز فکرهممون رو صیقل میده سلام عرض میکنم خدمت استاد عزیزم جناب دکتر عطارد
You are actually a walking encyclopedia especially in virology, 6 ....................... الان دوره این صحبت ها گذشته آیا تا بحال هیچ فکر کردید چرا شخصی مثل بیلگیتس داره در مورد ویروس و ساخت واکسن فعالیت میکنه ؟! کاملا مشخصه شخصی که دسترسی به بزرگترین داده ها در کل جهان را دارد و همچنین توان تحلیل داده ها به کمک سیستم در نتیجه توان ساخت و شناخت و تولید آن را دارد ..................... | راهکار جنابعالی چه هست دوست عزیزم...باور کنید استقبال میکنم اگر کمک فکری کنید حتی یک قدم کوچک جلو بریم | آیا تا بحال فکر کردید که به قول دوستان(( راهکار)) بدید...الان اگه بیل گیتس تو ایران بود و یه همچین پیشنهادی میداد لابد مورد حمله قرار میگرفت که اقای گیتس تو پزشک و دامپزشک نیستی صلاحیت نداری برو کامپیوترت رو ری استارت کن بابا تو رو چه به این کارا...کلا ما ایرانیهارو چه به این کارا اصلا...فقط میشینیم درباره فوتبال...سیاست..خودرو ..دلار ...علم...و هر چیزی ایراد میگیریم دریغ از یک سر سوزن عمل...به قول معروف گر تو بهتر میزنی بستان بزن | شما از اونجا پاشو اگر ما بهتر نزديم ميديمش دوباره به تو يادت باشه هيچ وقت كامپيوتر جاي دامپزشك رو نميگيره | اقا هر چی میفرمایید به من بگید بخدا خوشحال هم میشم ...قطعا تجربه خوبی دارید ..واسه جلو بردن کار چه پیشنهادی دارید ؟ | M جان همکار مشتاق، از اندیشمند و فرهیخته بزرگ سازمان دامپزشکی آقای عطارد راهکار بجو، دایره‌المعارف دامپزشکی دنیا سلام مراد و وحید عزیز ، دلسوزی و زحمات و تسلط شما بر حوزه دام در دامپزشکی کمتر قابل تکرار است . حیف دوستانی مانند شما که کوله باری از تجربه دارند را این مملکت استفاده نمیکند . غلظت رئیس بودن و پست گرفتن و امضا کردن ارجحیت به کار و تسلط به حوزه میدانی دامپزشکی دارد. معدل های ده دوازده رئیس و معدل های هفده هجده پشت میز ها بیکار نشسته اند . سلام | اکسر گله ها! 
با سلام با سلام خدمت همه عزیزانم | با سلام .. عرض کنم خدمتتان وضعیت تب برفکی در گوسفندان معمولا بصورت ضایعات سمی که با لنگش همراه هست در اکثر موارد دیده میشود . اگر ضایعات در دهان گوسفند دیده شود ..معمولا سویه در گردش امکان تغییر دارد و یا ویرولنس ویروس بدلیل گردش در جمعیت با امنیت کم افزایش پیدا کرده است که در چنین وضعیتی با توجه به همجواری گاو با گوسفند و بز بخصوص در کشور ما که دارای جمعیت گوسفند و بز زیادی است امکان بروز بیماری در گاوها و خسارات زیاد انها وجود دارد . گذر از سیستم ایمنی در تب برفکی نه شکست ایمنی در اکثر موارد دیده میشود که اینجانب همیشه مثال رودخانه و سد را برای ان می اورم . واقعا متاسفم برای دامپزشکی ایران که استادانی مثل دکتر عطارد و امثال اورا قدر دان نیستند چون علم و دانش و تخصص و آگاهی آنان بالاتر از کسانی که منصب و مقام و پول و.. برایشان ارزش داره و اینان دامپزشکی رو به قهقرا برده اند جای تاسف دارد واقعا 
