جراحی‌های زیبایی حیوانات: از انکار تا واقعیت

حکیم مهر: «دکتر حمیدرضا فتاحیان» متخصص برجسته جراحی‌ دامپزشکی کشور در گفت و گویی اختصاصی با پایگاه اطلاع رسانی سازمان نظام دامپزشکی به تشریح مبحث عمل‌های زیبایی در حیوانات و چگونگی انجام آن در ایران و جهان و قانون و مقررات مربوط به آن پرداخت.

به گزارش حکیم مهر به نقل از روابط عمومی سازمان نظام دامپزشکی، اخبار اخیر مربوط به جراحی زیبایی حیوانات در ایران و این نکته که آیا واقعا انجام آن در مراکز درمانی دامپزشکی کشور انجام می شود یا خیر؟ بازتاب بسیاری در محافل صنفی و حرفه ای دامپزشکی و حتی در سطح عمومی جامعه داشته است که حتی موضع‌گیری و واکنش برخی از دست اندرکاران حقوق حیوانات و نیز همکاران دامپزشک درپی داشت، به همین بهانه و به منظور روشن شدن ابعاد دقیقتری از این ماجرا، پایگاه اطلاع رسانی سازمان نظام دامپزشکی گفت و گویی با دکتر حمیدرضا فتاحیان متخصص برجسته جراحی‌ دامپزشکی کشور انجام داده است.

شایان ذکر است «دکتر حمیدرضا فتاحیان» دارای مدرک دکترای تخصصی جراحی دامپزشکی از دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران، استادیار دانشکده علوم تخصصی دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، رئیس بیمارستان حیوانات خانگی دکتر فتاحیان، عضو کمیته تخصصی دامپزشکی حیوانات خانگی سازمان نظام دامپزشکی، عضو جامعه جراحي اعصاب دامپزشكي آمريكا و مدرس دوره های بازآموزی و نوآموزی سازمان نظام دامپزشکی است.

پایگاه اطلاع رسانی نظام دامپزشکی: جناب آقای دکتر فتاحیان عزیز سلام بابت وقتی که در اختیار پایگاه اطلاع رسانی نظام دامپزشکی قرار دادید تشکر و قدردانی می‌نماییم.

با توجه به اخباری درخصوص عمل‌های زیبایی حیوانات که به سوژه‌ ای داغ در فضای خبری حوزه دامپزشکی کشور و همچنین سطح جامعه کشور بدل شد، نظر شما به عنوان یکی از بزرگترین متخصصان جراحی حوزه دامپزشکی کشور در این خصوص چیست؟

با سلام بنده نیز متقابلا از شما تشکر می کنم، حقیقت امر این است که درخواست خدمات زیبایی برای حیوانات و نوع درآمدزایی آن می‌تواند برای برخی از صاحبان حیوانات همراه و همچنین همکاران دامپزشک ما غافلگیر کننده و برای برخی دیگر جذاب باشد، اما اینکه آیا این قبیل خدمات، ضرورتی به انجامش هست یا نه؟ و اینکه آیا قوانین یا منعی در این خصوص وجود دارد یا خیر؟ بحث اصلی ماست.

با مطالعه منابع و جستجو در فضای اینترنت درباره این موضوع متوجه می شوید که در نهایت 3 یا 4 نوع عمل جراحی با هدف زیباسازی در حیوانات وجود دارد که در زمره جراحی های پلاستیک محسوب شده و در واقع مفهوم واقعی آن این است که بافتی که تحت عمل جراحی قرار گرفته، دیگر شبیه ساختار قبلی خودش نیست، مثال بارز آن جراحی راینوپلاستیک در انسان است که مثلا فردی که بینی اش تحت عمل جراحی قرار می‌گیرد دیگر شکل و شمایل بینی سابق را ندارد.

ذکر این نکته حائز اهمیت است که در انسان وقتی تصمیمی در مورد جراحی زیبایی گرفته می شود، در حقیقت فردی از وضعیت آناتومیک خود، وضعیت ظاهری خود و مثلا از چهره و فرم صورت خود ناراضی است و چه بسا این نارضایتی باعث دلسردی و گوشه‌گیری این فرد در جامعه شود که بالطبع بر روابط اجتماعی اش اثرگذار خواهد بود، اما همان فرد پس از عمل جراحی مورد نظر، زیبایی و ساختار آناتومیک دلخواه را پیدا کرده که این امر باعث بازگشت وی به اجتماع و افزایش روحیه ارتباطی‌اش در جامعه خواهد شد.

اما در حیوانات روال بدین شکل نیست چراکه حیوان اساساً احساس خاصی اعم از رضایت و یا نارضایتی از چهره و وضعیت ظاهری خودش از جنبه رفتارشناسی ندارد که بخواهد تصمیم به عمل جراحی گرفته و بر مبنای آن وارد جامعه و اجتماع شود، پس قابل درک است که تفاوت عمده ای در این خصوص بین جراحی زیبایی انسان و حیوان وجود دارد، از سوی دیگر تفاوت بارز دیگری نیز وجود دارد و آن اینکه یک فرد انسان با اختیار خودش تصمیم به عمل جراحی زیبایی می‌گیرد و قصد دارد با یک چهره و یا سبک جدید وارد اجتماع شود اما درحیوانات بدین شکل نیست و در حقیقت صاحب آن حیوان تصمیم گیرنده نهایی است و حیوان عملا نقشی در انجام عمل جراحی ندارد و بالطبع تمایلی نیز به انجام آن ندارد، پس انجام این عمل جراحی از لحاظ اخلاقی جراحی زیباسازی محسوب نخواهد شد.

باید اذعان داشت عمل‌های جراحی زیبایی در انسان تحت عنوان جراحی پلاستیک مطرح است که متفاوت است از عمل جراحی اصلاحی دامپزشکی که پروسه ای مانند پروسه درمانی داشته و صرفا در سطح اندام‌ها و اسکلت انجام می‌شود و مانند جراحی‌های گونه، چشم، بینی و آرواره‌ها در زمره جراحی زیبایی دامپزشکی معنا دار نیست.

همانطور که قبلا عرض کردم اگر به منابع مرجع رجوع کنیم مشاهده می‌کنیم که نهایتا‌‌‌‌‌ 3 یا 4 نوع عمل جراحی زیبایی در دامپزشکی وجود دارد که شامل نخست کوتاه کردن دم (Tail docking) که سالهاست از منابع خارج شده مگر اینکه اندام درگیر امراض شده باشد، دومین آنها جراحی اصلاح گوش که آن هم از متون خارج شده مگر اینکه جنبه درمانی مثلا درگیر با انگلی شده یا تحت تروما قرار گرفته باشد که در نتیجه آن گوش بدشکل و خورده شده و محل تجمع آلودگی شده است که بالطبع باید مورد عمل جراحی قرار گیرد، سومین جراحی که در سگهای آپارتمانی مرسوم است قطع صدا (Debarking) است که باعث برداشتن اصوات از حیوان می شود، در واقع یک قطع طناب صوتی (cordectomy) صورت می‌گیرد که این حالت طبق قوانین ایالات متحده آمریکا تنها در صورتی ممکن است که سگی بی پناه بوده، هیچ کس آن را نپذیرفته و شانسی برای زندگی و ادامه حیات در طبیعت نداشته باشد در غیر این صورت به طور طبیعی به هیچ وجه انجام این عمل جراحی قانونی و علمی نیست، در نهایت چهارمین عمل جراحی، حذف بند آخر انگشت دست در گربه‌ها (Declawing) و گاهی در ژرمن شپرد است که البته این عمل هم غیرقانونی محسوب شده و کسی سراغ آن نمی‌رود.

در کل می‌توان گفت که این جراحی‌ها امروزه دیگر قابل استناد نیستند مگر اینکه جنبه درمانی در آن مطرح باشد و نه به شکلی که حیوان بدون انتخاب خود و بدون درکی در مورد ظاهر و استایل خود و صرفا با تصمیم صاحبش تحت عمل جراحی قرار گیرد، پس با استناد به همین منابع و مراجع به متخصصی که تن به انجام این جراحی‌ها صرف نظر از جنبه درمان دهد, عنوان افراد حرفه‌ای که بداخلاقی می کنند اطلاق می‌شود، در واقع افرادی که اخلاق حرفه‌ای را رعایت نکرده و عملا یک کار حرفه‌ای اما غیراخلاقی را انجام می‌دهند که به هیچ وجه قابل قبول نیست.

پس اینطور می‌توان نتیجه بگیریم که در برخی از جراحی‌های زیبایی دامپزشکی جنبه بازسازی و اصلاحی و جنبه تراپیوتیک داریم به جز جنبه جراحی آیستولوژی یا کاسماتیک که در حوزه دامپزشکی مفهومی ندارد چراکه حیوان جلوی آینه نمی‌تواند بایستد تا برای چهره و ظاهر خود تصمیمی بگیرد و بخواهد تن به عمل جراحی دهد و این صاحبش حیوان است که در مورد حیوان تصمیم می‌گیرد اما نمی‌داند آن حیوان رضایتی از وضعیت ظاهری خود دارد یا نه، همچنین جراحی‌های اصلاحی و بازسازی یا جراحی‌های کاسماتیک هم در دامپزشکی تعریف خاص خود را دارند که از سه یا چهار مورد بیشتر تجاوز نمی‌کنند، قابل ذکر است که در مراکز درمانی دامپزشکی کشور خودمان شامل بیمارستان‌ها و کلینیک‌ها هیچ کدام از چهاردسته جراحی نام برده شد انجام نمی‌شود، بنده به شخصه فکر میکنم اگر خواستار جلوگیری از این قبیل اقدامات و اتفاقات باشیم باید علاوه بر آگاهی و اطلاعاتی که صاحبان حیوانات و همکاران دامپزشک ما باید داشته باشند یکسری موارد قانونی نیز باید وجود داشته باشد تا مانع از انجام این دسته از جراحی‌ها شود.

البته همیشه استثنائاتی نیز وجود دارد مثلا می‌دانیم که تجویز بوتاکس یا جراحی‌های اینچنینی در انسان کاملا مرسوم و معنادار است اما در حیوانات بدین شکل نیست و در مواقعی خاص اتفاق می‌افتد مثلا در آن دسته از حیواناتی که چین‌ و چروک‌هایی در صورت داشته و در مواقعی باعث ایجاد زخم در قرنیه شده و برگشتگی مو به داخل ایجاد می‌کند که در این حالت آسیب جدی به چشم وارد شده و حتی منجر به از دست دادن چشم حیوان می‌شود، این چین و چروک‌ها در مواقعی دیگر موجب بروز آبریزش شدید چشم می‌شود که در این حالت چشم آرام نیست، بسته شده و صاحب حیوان و نیز خود حیوان را دچار آزار و اذیت می‌کند که در این قبیل موارد می‌توانیم جراحی اصلاحی روی چین‌های صورت انجام دهیم تا پوشش مو و پوست اضافه بر روی قرنیه موجب آسیب زدن و آزردگی سطح قرنیه نشود.

 پایگاه اطلاع رسانی نظام دامپزشکی: ظاهرا طبق گزارش کمپین حقوق حیوانات در ایران، جراحی زیبایی حیوانات خانگی در ایران به سرعت در حال گسترش است که بیشترین آنان نیز بر روی سگ ها انجام می‌پذیرد، نظر شما در این خصوص چیست؟

بله از سویی با توجه به گسترش روز افزون نگهداری حیوانات همراه در خانه و منازل در سطح جامعه که نیاز به ارائه خدمات حرفه‌ای برای امور درمان مربوط به آن‌ها، بهداشت و مبحث جلوگیری از بیماری‌ و درنهایت امنیت سلامت و بهداشت عمومی جامعه را موجب می‌شود و از سوی دیگر افزایش دانش آموخته‌های رشته دامپزشکی که نیاز به ایجاد فرصت های شغلی جدید را می‌طلبد، مطمئنا با در نظر گرفتن این موارد طبیعی است که بازار سوء استفاده‌های گوناگون نیز داغ شود، پس به واقع قابل پیش‌بینی است که با افزایش تعداد حیوانات همراه همزمان بازار سوء استفاده‌ها، بازار رفتارهای غیرعلمی دور از قانون و غیرحرفه‌ای نیز افزایش یابد که بالطبع باید جلوی آن به نحوی گرفته شود.

در اینجا دامپزشکان و دانش آموختگان جدیدی که وارد حوزه کار شده اند باید بسیار مراقب باشند که اسیر بداخلاقی‌ها نشوند و در همه حال رفاه حیوانات را در اولویت قرار داده و رعایت نمایند، چراکه افرادی هستند که بخواهند از فضاهای اینچنینی سود برده و با سوء استفاده از حیوانات و ترغیب صاحبان آنها بازاری پر درآمد به راه انداخته و صاحبان حیوانات را پشت این پز اجتماعی قرار دهند که مثلا صورت سگمان را بوتاکس کرده‌ایم یا که بینی‌اش را بالا برده ایم یا مواردی دیگر که اصلا جنبه علمی ندارد.

بنده به شخصه مطمئن هستم که هیچ همکار با وجدان و دامپزشک با اخلاقی که سوگند یاد کرده به قداست رشته دامپزشکی و سوگند یاد کرده که حرمت این رشته و اخلاق حرفه‌ای آن را رعایت نماید دست به چنین کاری نخواهد زد، قطعاً این آگهی و اطلاعیه‌هایی که در خصوص جراحی زیبایی حیوانات در فضاهای حقیقی و یا مجازی سطح کشور وجود دارد دامپزشک نماها و به واقع تماشاگرنماهایی هستند که هم به رشته آسیب می‌زنند  و هم به حیوانات همراه معصوم و بی گناهی که در مورد خودشان تصمیمی نمی‌توانند بگیرند و حال و روز قبل و بعد از عمل جراحی‌شان فرقی ندارد.

پایگاه اطلاع رسانی نظام دامپزشکی: آیا قانون مدونی در دنیا در خصوص جراحی‌های زیبایی دامپزشکی وجود دارد؟

همانطور که اشاره شد با توجه به اینکه اعمال جراحی‌های زیبایی در دامپزشکی تعاریف مشخصی دارد و تعدادشان نیز اندک و انگشت شمار است، در منابع و مراجع جدید اشاره به آنها صرف نظر از جنبه درمانی‌شان منسوخ شده‌اند و دیگر مورد استناد نیستند، از این رو سازمان‌های مردم نهاد و کمپین‌های حمایت از حیوانات عملا در مقابل بداخلاقی‌ها و آزار و اذیت حیوانات در جنگ و ستیز هستند و اجازه نمی‌دهند که بازار سوء استفاده از حیوانات رونق گیرد به همین منظور نیز قوانین بازدارنده ای در خارج از ایران به خصوص در ایالات آمریکا و اتحادیه اروپا که اعمال غیرقانونی و خلاف قابل مشاهده است، وجود دارند.

در هر حال افراد که حامی حیوانات و افرادی که در حوزه دامپزشکی صاحب نظر هستنند متفق القول بر این باورند که باید مراجع ذی صلاح از جمله سازمان محترم نظام دامپزشکی و یا سازمان محترم دامپزشکی کشور و یا دیگر نهادهای مردم نهاد قوانین و مقرراتی را تنظیم نمایند تا در اختیار همکاران دامپزشک قرار گیرد به نحوی که اگر فردی درخواست غیرقانونی در خصوص حیوان خود داشته باشد با استناد به آن قانون از پذیرش آن درخواست امتناع نموده و بدین ترتیب برخی از مشکلات جامعه و صنف دامپزشکی در این زمینه حل و فصل شود.

با مطالعاتی که بنده در برخی از آئین نامه‌های کشورهای صاحب نام انجام داده‌ام سازمان‌های مردم نهاد و انجمن‌های حامی حیوانات، افراد صاحب نظر، روانشناسان، رفتارشناس‌ها و متخصصین دامپزشکی همه و همه در کنار هم قرار گرفته و قوانینی وضع کرده‌اند که اگر فردی بی‌اخلاقی انجام دهد مورد تنبیه و بازخواست قرارگیرد.

هر از گاهی اخباری در گوشه و کنار جهان و یا حتی شاید ایران می‌شنویم مبنی بر اینکه افرادی در حوزه جراحی زیبایی حیوانات به خصوص در زمینه گوش، چشم و بینی ابداعات و ابتکاراتی تازه به وجود آورده‌اند که به نظر بنده  اگر در کلاس‌های درس و دانشگاه‌ها، اساتید راهنمایی‌های لازم را در چارچوب مطالب فوق به دانشجویان ارائه نمایند و این واقعیت نهادینه شود که انجام این قبیل اعمال و جراحی‌ها غیرعلمی و غیراخلاقی هستند، بسیار می‌تواند گره گشای این قضیه باشد.

ذکر یک مثال دیگر در اینجا شاید خالی از لطف نباشد و آن اینکه ساختار دم در تعاریف دامپزشکی و در واقع در حیوانات یک ساختار آناتومیک هست که در قسمتی از آن غده‌ای وجود دارد که ترکیبات و مواد آروماتیکی آزاد می‌کند که در تشخیص جنسیت و گونه برای حیوان مقابل نقش به سزایی دارد، این غدد در سطح پوست در ناحیه گردن نیز وجود دارند اما مهمترین آن همانی است که در دم قرار دارد که شاید همه دیده باشند که دو حیوان هم نوع وقتی به یکدیگر نزدیک می‌شوند برای اینکه درک درستی از گونه و یا جنسیت یکدیگر داشته باشند دنبال دم همدیگر گشته و آن را بو می‌کنند، حال آنکه قطع دم در حیوان، عوارضی همچون عدم شناخت گونه‌ای و مشکلات ناشی از آن را برای حیوان است به همراه خواهد داشت چراکه در تشخیص جنسیت یا گونه خود دچار مشکل می‌شود.

 سخن پایانی این که ضروری است با نظارت حاکمیت و قوای مسئول در کنار آموزش صحیح اساتید دانشگاهی، سازمان‌های مردم نهاد، همکاران بخش خصوصی، رفتارشناسان و روانشناسان، انجمن‌های حمایت از حیوانات و سایر متولیان امر مجموعه‌ای از قوانین وضع شود که بتوان آن را در به جامعه دامپزشکان حیوانات کوچک و کل خانواده دامپزشکی کشور و  انجمن‌های صنفی و علمی ابلاغ کرد و از همکاران بخواهند که اخلاق حرفه‌ای را بیش از پیش رعایت نموده و باب سوء استفاده از طریق دامپزشک نماها را ببندند چراکه این افراد شاید دامپزشک نباشند و یا مجوز کار حرفه‌ای دامپزشکی از سازمان نظام دامپزشکی نداشته باشند اما با این حال می‌توانند در فضای مجازی خود را دامپزشک و یا جراح معرفی نمایند و پول و شهرت کاذب از این راه بدست بیاورند.

پایگاه اطلاع رسانی نظام دامپزشکی: جناب دکتر تشکر می‌کنیم از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید.