پشت پرده گزارش دو مورد هاری در کانادا در سگ‌های واکسینه وارداتی از ایران چه بود؟

حکیم مهر- محسن طاهرمیرزایی: برای دومین بار در 7 ماه گذشته، بیماری هاری در سگی در انتاریو شناسایی شده که از طریق یک سازمان مردم‌نهاد از ایران وارد شده بود. اولین مورد هاری در این استان در جولای 2021 در یک سگ بالغ که در عرض 10 روز پس از ورود به کانادا شروع به بروز علائم هاری کرد و 2 روز بعد کشته شد، شناسایی شده بود. مورد دوم در ژانویه 2022 در سگی مشاهده شد که در سن 3 ماهگی در ژوئن 2021 از ایران وارد کانادا شده بود. این سگ که علائم عصبی ناشی از هاری را نشان می‌داد، علیرغم درمان پزشکی طی شش روز درمان نشد و نهایتاً توسط پزشکان معدوم شد. (اینجا)

این خبر بهانه‌ای شد تا به سراغ دبیر جامعه دامپزشکی حیوانات کوچک برویم و از علل این اتفاق و تبعات آن بپرسیم. «دکتر ماهان بیطرف» معتقد است اصلی‌ترین علت وقوع چنین مشکلاتی این است که این حیوان یا اصلا واکسن دریافت نکرده یا به درستی واکسن نخورده و یا به هر دلیلی واکسن تیتر ندارد.

وی تصریح می‌کند: «بحث هاری یک بیماری با گستردگی جغرافیایی در سراسر دنیا است و روابط سیاسی دخل و تصرفی در آن ندارد، اما مشکل بزرگی که در اینجا وجود دارد، عدم نظارت درست سازمان دامپزشکی است. سازمان دامپزشکی سال‌هاست که نظارت صحیح بر چرخه واکسن را رها کرده است که ما قبلا هم در مورد آن هشدار داده بودیم. »

حکیم مهر:‌ آقای دکتر جریان چیست؟ چطور می‌شود سگ‌هایی که در ایران واکسینه شده بودند، دوباره به هاری مبتلا شوند؟

کشورهای مقصد قوانین مختلفی دارند و هرکس بخواهد با سگ خود به خارج از کشور برود یا سگ خود را به خارج از کشور منتقل کند، باید تابع قوانین کشور مقصد باشد و بر اساس دستورالعمل آنجا مدارک و مستندات را تهیه کند. در این میان برخی کشورها آزمایش تیتر هاری نیاز دارند و برخی نیاز ندارند. تعدادی از کشورهایی که آزمایش تیتر هاری نیاز دارند، آزمایشگاه‌های داخل ایران را قبول دارند و برخی کشورها نیز از جمله اتحادیه اروپا، انگلستان و استرالیا در گذشته آزمایش تیتر هاری کشور ترکیه را قبول داشتند. به این ترتیب نمونه خون به ترکیه منتقل می‌شد اما متاسفانه امروز نمونه‌های خون باید به آزمایشگاه‌های معتبر داخل اتحادیه اروپا ارسال شود و این کار را سخت‌تر کرده است.

متاسفانه برخی این قانون را هم دور زده‌اند و در حال حاضر متاسفانه چندین مرکز با همکاری صاحبان حیوانات بلاصاحب تحت عنوان حامی نماها این کار را می‌کنند. از عنوان حامی‌نما استفاده کردم چون واقعا در میان حامیان حیوانات افراد مثبت و قابل اطمینان و حامی واقعی حیوانات نیز به وفور وجود دارد و نمی‌توان همه را با یک دید نگاه کرد.

حکیم مهر: این افراد حامی‌نما چه می‌کنند؟

مثلا سگی را در کشور آلمان دارند که آزمایش تیتر هاری او مورد قبول واقع می‌شود. هر زمان بخواهند کیسی را به خارج از کشور بفرستند، از آن سگ خون می‌گیرند و روی آن می‌نویسند و به آزمایشگاه از همه جا بی‌خبر تحویل می‌دهند. یعنی حتی آزمایشگاه را هم گول می‌زنند. در گذشته اتحادیه اروپا آزمایشگاه‌های ترکیه را قبول داشت، اما آن‌قدر متاسفانه موارد مشکوک ایجاد شد که اکنون می‌گویند باید به اتحادیه اروپا بفرستید.

کانادا و آمریکا نیز اصلا آزمایش‌های تیتر هاری نیاز نداشتند و اصل را بر مستندات ارائه شده توسط دامپزشکان گذاشته بودند. اما متاسفانه به علت همین معضلاتی که بخشی از آن را ایرانی‌ها ایجاد کردند و حتما موارد مشابه دیگر نیز از جاهای دیگر دنیا بوده، آمریکا از جولای سال ۲۰۲۱ قوانین خود را براساس قوانین CDC سخت‌گیرانه کرد، به این شکل که باید یک import permit گرفته شود که در آن سگ آزمایش تیتر هاری دهد و نمونه تیتر هاری هم به اتحادیه اروپا فرستاده شود. همه اینها همراه با مدارک و گواهی سلامت در سایت CDC آپلود و آنجا چک شود و در نهایت به آنها اجازه ورود به کشور آمریکا را بدهند.

حکیم مهر: آیا می‌توان گفت که واکسن مشکل داشته یا گواهی فیک واکسیناسیون صادر شده بوده است؟

اصلی‌ترین علت وقوع چنین مشکلاتی این است که این حیوان یا اصلا واکسن دریافت نکرده یا به درستی واکسن نخورده و یا به هر دلیلی واکسن تیتر ندارد. حیواناتی که واکسن نخوردند، به وفور یافت می‌شوند و متاسفانه بعضی دامپزشکان نیز هستند که برای کمک به انتقال حیوانات، مدارک در اختیار گروه‌های حامیان قرار می‌دهند.

کشور کانادا اصلا نیازی به تیتر هاری ندارد که بخواهند آن را از طریق آزمایش خون جعل کنند. شاید هم پروتکل واکسیناسیون درست انجام نشده است. کمااینکه پروتکل واکسنی که به تازگی وارد کشور شده، با واکسن‌های دیگر متفاوت است و باید بعد از ۲۸ روز بعد از اولین تزریق، بوستر برای آن زده شود. اما خیلی از همکاران بروشور را مطالعه نمی‌کنند و بوستر یک ماهه را بار اول نمی‌زنند که اصلا تیتر مناسبی نمی‌دهد. این به معنای تغییر پروتکل در این واکسن است.

احتمال بعدی این است که زنجیره سرمای واکسن به خوبی رعایت نشده یا به هر دلیلی آسیب دیده باشد. ما قطعا می‌دانیم که مشکلات بسیار زیادی در زنجیره سرما وجود دارد و واکسن‌هایی که در اختیار مراکز دامپزشکی حیوانات خانگی قرار می‌گیرد، به هیچ وجه با خودروهای یخچال‌دار به مراکز منتقل نمی‌شود، بلکه در گرمای تابستان داخل یونولیت قرار می‌گیرد.

مشکل دیگر این است که درصد قابل توجهی از واکسیناسیون هاری که در داخل کشور انجام می‌شود، توسط واکسن‌های قاچاق است. کمااینکه اصلا معلوم نیست این واکسن‌ها از کجا وارد شده، راه‌های ورودی آنها چیست و زنجیره سرمای آنها چطور رعایت شده است؟

حکیم مهر: راهکار چیست؟

به نظر من یکی از گلوگاه‌های جلوگیری از واکسن قاچاق این است که اداره دامپزشکی سگ‌هایی را که به آنجا مراجعه می‌کنند، همه بچ‌هایی را که داخل شناسنامه ثبت شدند، چک کنند تا مطمئن شوند این بچ‌ها واکسن قاچاق نباشد. همچنین حتما نظارت کنند که داخل مراکز دامپزشکی، واکسن قاچاق موجود نباشد. البته یک معضل اصلی هم این است که میزان واکسن موجود در کشور نیاز واکسیناسیون را کفاف نمی‌دهد و متاسفانه خود این امر باعث گسترش استفاده از واکسن قاچاق شده است. در صورتی که اگر واکسن‌های وارداتی تامین کننده باشند، ‌این مشکل می‌تواند برطرف شود.

حکیم مهر: آیا جامعه دامپزشکی حیوانات کوچک این مساله را پیگیری می‌کند؟

قطعا جامعه دامپزشکی حیوانات کوچک در حال پیگیری این موضوع ازسوی سازمان دامپزشکی کشور است و نامه‌نگاری‌هایی را با ریاست محترم سازمان دامپزشکی و معاون محترم وزیر جهاد کشاورزی انجام داده است. این موضوعی است که سازمان دامپزشکی به‌عنوان بخش حاکمیتی باید به آن ورود کند. همانطور که بحث تشخیص خود هاری هم یک بحث حاکمیتی است و فقط باید توسط آزمایشگاه رفرانس انستیتو پاستور تایید شود.

متاسفانه مواردی هم در گذشته بوده و ما قبلا هم هشدار داده بودیم که هاری روبه افزایش است. چند سال قبل یک مورد سگ مشکوک به هاری در بیمارستان ما مشاهده شد اما نامه‌ای را که اداره دامپزشکی راجع به این موضوع باید به شکل محرمانه برای شهرداری می‌زد، در  اختیار یکی از افراد به ظاهر حامی حیوانات قرار گرفت و این مساله باعث شد هجمه‌ای علیه بخش خصوصی ایجاد شود. برخورد ناشیانه اداره دامپزشکی در آن زمان باعث شد خیلی از همکاران وقتی با سگ‌های مشکوک به هاری مواجه می‌شوند، این مساله را از سر خود باز کنند و تمایلی به گزارش این موارد نداشته باشند.

حکیم مهر: وقایع مشابه این چنینی، چه تبعاتی می‌تواند به دنبال داشته باشد؟ 

یکی از تبعات آن این است که می‌تواند باعث بدنامی کشور عزیزمان در سطح بین‌المللی ‌شود و این اصلا خوب نیست. البته وقتی به سایت CDC آمریکا مراجعه کنید، بسیاری از کشورها از امارات متحده گرفته تا عربستان سعودی، روسیه و هند در محدوده های‌ریسک هستند و به این شکل نیست که بخواهند کشوری را ظالمانه در گروه درگیر هاری قرار دهند. بحث هاری یک بیماری با گستردگی جغرافیایی در سراسر دنیا است و روابط سیاسی دخل و تصرفی در آن ندارد، اما مشکل بزرگی که در اینجا وجود دارد، عدم نظارت درست سازمان دامپزشکی است. سازمان دامپزشکی سال‌هاست که نظارت صحیح بر چرخه واکسن را رها کرده است که ما قبلا هم در مورد آن هشدار داده بودیم.

دوم اینکه دیگر واکسن‌های برندهای معتبر به کشور وارد نمی‌شود. یک زمانی واقعا برندهای معتبر که مورد تایید کشورهای درجه یک دنیا از جمله اتحادیه اروپا و آمریکای شمالی بودند، وارد کشور می‌شد اما متاسفانه امروز این برندها دیگر وارد نمی‌شود و خود این مساله از نظر من می‌تواند مشکل‌ساز باشد.

سوم اینکه زنجیره سرما بعضا توسط شرکت‌های توزیع و همکاران به درستی رعایت نمی‌شود و واکسن به وفور در اختیار افراد غیر دامپزشک و غیرمجاز قرار گرفته و این خیلی بد و مشکل ساز است.

حکیم مهر: ممنون از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید.