دکتر هومن ملوک‌پور: با عجله و دستپاچگی دست به سزارین «ایران» زدند؛ اگر بخواهیم یک گربه خیابانی را هم سزارین کنیم، به این سرعت تصمیم‌گیری نخواهیم کرد!/ + پاسخ‌های دکتر اکرامی

حکیم مهر: صبح دیروز، انتشار خبر تلف شدن یکی از توله های یوزپلنگ ایرانی که در تاریخ 10 اردیبهشت 1401 متولد شده بود، باعث ناراحتی بسیاری از دوستداران محیط زیست کشور شد. در این میان به نظر می رسد ضعف امکانات و نیروهای انسانی استفاده شده برای زایمان و نگهداری از توله های یوزپلنگ آسیایی توسط سازمان محیط زیست، نقشی مهم در تلف شدن توله یوز ایرانی داشته باشد.

به گزارش حکیم مهر به نقل از رکنا، در این گزارش در گفت و گو با «دکتر بهرنگ اکرامی» جراح سزارین یوزپلنگ «ایران» و دامپزشک معتمد سازمان حفاظت محیط زیست و همچنین «دکتر هومن ملوک پور» دامپزشک متخصص حیات وحش، به بررسی علل تلف شدن یک توله یوز ایرانی و امکان زنده ماندن دو توله دیگر در پارک ملی توران پرداخته ایم؛ آن هم در شرایطی که با وجود اعلام ماده بودن هر سه توله یوز توسط دامپزشک معتمد سازمان محیط زیست در گفت و گو با پایگاه اطلاع رسانی این سازمان، حالا دکتر بهرنگ اکرامی در گفت و گو با رکنا تاکید دارد که هنوز جنسیت توله ها به طور دقیق مشخص نیست.

گفتار نخست؛ شوکه شدن مردم با مرگ تلخ یکی از فرزندان "ایران"

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، با وجود این که تولد سه توله یوزپلنگ ایرانی در روز اول هفته جاری منجر به ایجاد شادی در میان دوستداران محیط زیست ایران شد و این امید را در دل ها زنده کرد که با تولد یوزهای بیشتر در پارک ملی توران، از انقراض این گونه ارزشمند جانوری جلوگیری می شود، متاسفانه روز گذشته خبر تلف شدن یکی از این توله های یوزپلنگ همه را شوکه کرد.

روایت رسمی مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست ایران و پزشک معتمد این سازمان که جراحی سزارین یوزپلنگ «ایران» یعنی همان یوز مادر را انجام داده، این است که توله یوز تلف شده اولا از همان ابتدا از نظر وزنی ضعیف تر از دو توله یوز دیگر بوده و در طول سه روز زندگی خود افزایش وزن مناسبی نداشته و ثانیا این توله یوز به شکل مادرزادی دچار چسبندگی ریه سمت چپ خود به دنده بوده و این عوامل دست به دست هم داده و منجر به مرگ این توله یوز شده است.

در این میان تلف شدن این توله یوزپلنگ ایرانی به همراه عکس ها و تصاویر مختلفی که در روزهای اخیر سازمان حفاظت محیط زیست از شیوه نگهداری از این یوزها منتشر کرده، سوالات بسیاری را در ذهن افکار عمومی ایجاد کرده است که با توجه به حساسیت مساله حفظ یوزپلنگ آسیایی برای بسیاری از دوستداران محیط زیست در ایران و جهان، در این گزارش سعی کردیم پاسخ این سوالات را از دو دامپزشک متخصص حیات وحش جویا شویم.

البته پیش از ارائه این سوال و جواب ها، ذکر این نکته ضروری است که مسئولان سازمان محیط زیست، از همان ابتدای تولد سه توله یوزپلنگ، اذعان کرده بودند که یکی از این سه توله از دو توله دیگر ضعیف تر است، ولی مدیران محیط زیست این مساله را به تفاوت در زمان شکل گیری نطفه این توله در بدن مادر ربط داده بودند و ضعیف تر بودن این توله یوز را امری طبیعی تلقی می کردند. یعنی مسئولان سازمان محیط زیست تا پیش از تلف شدن یک توله یوز، تاکید می کردند که شرایط هر سه فرزند «ایران» طبیعی است و هیچ گاه سخنی از احتمال مرگ یکی از توله ها یا وجود ناهنجاری مادرزادی در توله تلف شده، به میان نیاورده بودند.

دامپزشک معتمد سازمان محیط زیست: ناهنجاری ریه عامل اصلی مرگ توله یوز بود

بدون شک مهمترین سوال افکار عمومی بعد از شنیدن خبر تلف شدن یکی از توله های یوزپلنگ، این است که علت اصلی تلف شدن این توله یوز چیست؟

دکتر بهرنگ اکرامی در پاسخ به این سوال گفت: یکی از سه توله از همان ابتدا نسبت به دو توله دیگر ضعیف تر بود و وزن آن بین 60 تا 70 گرم از توله های دیگر کمتر بود. این مساله نشان می دهد این توله در دوره جنینی هم به شکل مناسبی رشد نکرده بود. همچنین کالبدشکافی ما نشان داد که چسبندگی ریه سمت چپ به دنده این توله، مهمترین عامل مرگ او بود. همچنین در همان ابتدای زایمان، تنفس این توله دچار مشکل شده بود و ما توانستیم این توله را با احیا برگردانیم که متاسفانه این حیوان در روز سوم حیات خود، تلف شد.

وی افزود: صحبت هایی مطرح شده است مبنی بر این که اشتباه متصدیان در شیر دادن به توله یوزها منجر به خفه شدن یکی از آنها شد، ولی نتیجه کالبدشکافی ما نشان می دهد که این مساله نقشی در مرگ توله یوز نداشت و همان ناهنجاری مادرزادی ریه عامل مرگ توله یوز بود. البته وجود این ناهنجاری در ریه توله تلف شده، از ابتدا مشخص نبود، ولی ضعف این توله و تحرک کمتر آن نسبت به توله های دیگر از همان ابتدا معلوم بود.

دکتر هومن ملوک پور دامپزشک متخصص حیات وحش: احتمالا توله یوز تلف شده در دوره جنینی به اندازه کافی رشد نکرده بود

دکتر هومن ملوک پور اما در تحلیل علت تلف شدن یکی از توله های یوزپلنگ گفت: یکی از ضعف های اصلی فرآیند زادآوری «ایران» این است که به نظر می رسد عوامل حاضر در پارک ملی توران نتوانسته اند در زمان جفتگیری، «ایران» و «فیروز» را به درستی رفتارشناسی کنند تا متوجه شوند که نطفه هرکدام از توله های ایران دقیقا در چه تاریخی بسته شده است. این در حالی است که تفاوت در زمان بسته شدن نطفه ها، منجر به آن می شود که سن جنین ها با یکدیگر متفاوت باشد و بنابراین امکان دارد که وقتی زمان زایمان یکی از توله ها رسیده، توله دیگر هنوز به اندازه کافی بزرگ نشده باشد.

وی افزود: متاسفانه وقتی دوستان به جای زایمان طبیعی، دست به سزارین «ایران» زدند، عملا کاری کردند که هر سه توله همزمان متولد شوند و این در حالی است که عوامل حاضر در پارک ملی توران خودشان اذعان دارند که احتمالا یکی از توله ها به دلیل این که نطفه اش چند روز دیرتر از دو توله دیگر بسته شده بود، از آنها کوچکتر بود. بنابراین اساسا ممکن است در هنگام انجام سزارین، هنوز زمان طبیعی تولد توله تلف شده نرسیده بود، اما وقتی ما دست به سزارین بزنیم، چاره ای نداریم جز این که همه توله ها را هم زمان از رحم مادر بیرون بکشیم.

دامپزشک معتمد سازمان محیط زیست: 8 ساعت بی قراری «ایران» را دیدیم، بعد سزارین کردیم

سوال مهم دیگری که در روزهای اخیر در ذهن افکار عمومی نقش بسته، این است که چرا عوامل پارک ملی توران دست به سزارین «ایران» زدند و اجازه ندادند که این یوزپلنگ به صورت طبیعی زایمان کند؟ آن هم در شرایطی که به اعتقاد تمام کارشناسان، مهمترین علت عدم پذیرش توله ها توسط یوزپلنگ مادر، این است که «ایران» تحت سزارین قرار گرفته و در هنگام زایمان، توله های خود را ندیده است. 

دکتر بهرنگ اکرامی در پاسخ به این سوال، به تشریح نحوه تصمیم گیری برای انجام عمل سزارین روی «ایران» پرداخت و توضیح داد: ساعت ۸ صبح روز 10 اردیبهشت 1401 که اولین بی‌تابی‌های مربوط به زایمان در «ایران» دیده شد، ما ابتدا ملاحظه کردیم که این یوزپلنگ حدود دو تا سه ساعت برای به دنیا آوردن توله هایش زور زد، اما موفق به انجام این کار نشد و از آنجا بود که احساس کردیم شرایط زایمان «ایران» ممکن است به شکل طبیعی پیش نرود.

وی افزود: بعد از این که ایران نتوانست در مرحله اول ‌توله های خود را به دنیا آورد، این یوزپلنگ حدود نیم ساعت از لانه خود خارج شد و بعد از آب خوردن به لانه برگشت. سپس «ایران» مجددا برای به دنیا آوردن توله هایش به خودش فشار آورد، اما بازهم نتوانست این کار را انجام دهد.

دامپزشک معتمد سازمان محیط زیست ادامه داد: بین ساعت ۱۰:۳۰ تا ۱۱ صبح بود که ما متوجه شدیم زمان برای زایمان «ایران» به شکل طبیعی از حالت استاندارد خارج شده و این حیوان مقداری ضعف کرده است. با این حال بازهم چون احساس کردیم یوزپلنگ ایرانی یک گونه خاص است و تا به حال تجربه زایمان این گونه در شرایط اسارت را نداشتیم، بازهم به «ایران» زمان دادیم.

وی در ادامه تاکید کرد: حدود ساعت ۲ بعد از ظهر بعد از این که «ایران» با وجود انجام تلاش های مکرر نتوانست زایمان کند، من احساس کردم که یک جای کار می لنگد و فشارهایی که این حیوان برای زایمان به خودش می آورد، او را خسته و عصبانی کرده است. در این شرایط ما وضعیت را برای مسئولان معاونت محیط طبیعی سازمان محیط زیست تشریح کردیم و آنها هم با انجام عمل سزارین صحرایی موافقت کردند. در مجموع هم از زمان بروز اولین بی‌تابی‌ها در ایران تا شروع عمل سزارین حدود هشت ساعت طول کشید.

دکتر هومن ملوک پور: 8 ساعت کافی نیست، با عجله و دستپاچگی دست به سزارین زدند

دکتر هومن ملوک پور اما با انتقاد از تعجیل در انجام عمل سزارین روی یوزپلنگ «ایران» گفت: با وجود این که دوستان می گویند حدود هشت ساعت بی قراری یوزپلنگ مادر را مشاهده کرده و بعد چون دیدند «ایران» نمی تواند به صورت طبیعی زایمان کند، این حیوان را سزارین کرده اند، اما باید توجه داشت که اساسا هشت ساعت، زمان کافی برای تعجیل در سزارین حیات وحش محسوب نمی شود و ما پیش از انجام هر گونه سزارین روی حیات وحش، باید علایم بیشتری از سخت زایی را در مادر مشاهده کنیم. همچنین ما باید جنین ها را پیش از بیرون کشیدن از رحم، اندازه بگیریم تا ببینیم اگر جنین ها از اندازه طبیعی خود بزرگتر هستند و مادر توانایی زایمان آنها را ندارد، آن موقع دست به سزارین بزنیم.

وی افزود: هشت ساعت قطعا زمان زیادی برای تعجیل در سزارین حیات وحش نیست و در برخی موارد در سطح جهان مشاهده شده است که بین 24 تا 48 ساعت بی قراری مادر را مشاهده کرده اند، ولی بازهم دست به سزارین نزده اند. اساسا هم در سطح جهان تا زمانی که کیسه آب مادر پاره نشود، دامپزشکان دست به سزارین نمی زنند، مگر این که حیوان از حالت نرمال خود خارج شود.

دامپزشک متخصص حیات وحش ادامه داد: هشت ساعت اصلا زمان کافی برای تصمیم گیری جهت انجام عمل سزارین محسوب نمی شود، بخصوص که دوستان ما با گونه نادر و ارزشمندی مثل یوزپلنگ ایرانی مواجه بودند و این در حالی است که ما حتی اگر بخواهیم یک گربه خیابانی را هم سزارین کنیم، به این سرعت تصمیم گیری نخواهیم کرد.

وی در ادامه تاکید کرد: اساسا انجام عمل سزارین حیات وحش بخصوص روی گونه نادری مثل یوزپلنگ ایرانی، جز در شرایط اضطرار توصیه نمی شود، زیرا داروهای بیهوشی مورد استفاده در جراحی سزارین، تاثیرات منفی بسیاری روی جنین ها می گذارد، اما به نظر می رسد دوستان با دستپاچگی و عجله دست به انجام عمل سزارین زده اند.

دامپزشک معتمد سازمان محیط زیست: شیر دادن اشتباه باعث مرگ یکی از توله های یوزپلنگ نشده است

نکته دیگری که باید به آن توجه داشت، این است که بسیاری از کارشناسان حیات وحش بعد از انتشار فیلم اولین تغذیه توله یوزها تاکید کردند که شیوه شیر دادن به این توله ها قطعا اشتباه بوده است. بنابراین سوال مهم بعد از تلف شدن یکی از توله های یوزپلنگ، این است که آیا اشتباه در روش شیر دادن و خفه شدن این توله یوز، منجر به مرگ این حیوان شده است؟

دکتر بهرنگ اکرامی در پاسخ به این سوال گفت: همان طور که در فیلم مربوط به اولین تغذیه یوزپلنگ های ایرانی مشاهده می کنیم، روش شیردهی مرتبه اول توسط کسی که به عنوان تیمارگر به این پروژه معرفی شده بود، اشتباه بود، زیرا در هنگام شیردهی با سرم یا پستونک، باید توله های یوزپلنگ روی شکم باشند و سر آنها به طرف بالا باشد که متاسفانه این اصل رعایت نشده بود. البته من بعد از مشاهده فیلم، به کسی که اولین شیر را داده بود، تاکید کردم که این روش اشتباه است و بنابراین از مرتبه دوم به بعد، شیوه شیر دادن به یوزپلنگ ها اصلاح شد. با توجه به فاصله زمانی زیاد بین اولین تغذیه توله ها و تلف شدن یکی از آنها نیز به نظر می رسد اشتباه در شیوه شیر دادن در مرتبه اول، منجر به مرگ این توله یوز نشده باشد.

دکتر هومن ملوک پور: احتمال دارد شیر دادن اشتباه باعث خفه شدن یکی از توله یوزها شده باشد

دکتر هومن ملوک پور اما در پاسخ به سوال ما درباره نقش شیر دادن اشتباه در مرگ یک توله یوزپلنگ گفت: مطابق فیلم متشرشده توسط خود سازمان محیط زیست می توان گفت که قطعا شیوه شیر دادن به توله یوزهای تازه متولد، اشتباه بوده است و بعید نیست که همین شیوه اشتباه باعث خفه شدن یکی از توله یوزها بعد از خوردن شیر شده باشد؛ زیرا ما وقتی می خواهیم  به توله یوز شیر بدهیم، به هیچ وجه نباید سر توله را پایین بگیریم. از این مساله می توان نتیجه گرفت که قطعا از عوامل غیرمتخصص برای شیر دادن توله های یوزپلنگ استفاده شده و این در حالی است که ما کارشناسان مجربی برای رسیدگی به توله های یوز در کشورمان داریم.

دامپزشک معتمد سازمان محیط زیست: توله ها دو وعده آغوز مادر دریافت کرده اند

نکته دیگری که باید به آن توجه داشت، این است که مطابق روایت دکتر بهرنگ اکرامی، دامپزشک معتمد سازمان محیط زیست، آغوز مادر (شیر اولیه ای که توله ها پس از زایمان باید مصرف کنند)، در هنگام بیهوشی «ایران» حین انجام سزارین، از سینه این حیوان بیرون کشیده می شود و بعد از تولد توله ها، در دو نوبت به آنها داده می شود. اهمیت تغذیه توله ها با آغوز مادر نیز در آن است که در شیر اولیه، آنتی بادی های بسیاری وجود دارد که دریافت آنها توسط توله ها سطح ایمنی بدن آنها را بالا می برد و عدم دریافت این آنتی بادی ها، قطعا باعث ضعف سیستم ایمنی توله ها می شود.

در چنین شرایطی سوال مهم این است که با توجه به این که فرزندان «ایران» فقط دو مرتبه آغوز مادر را دریافت کرده اند و چون مادرشان آنها را نپذیرفته، در روزهای اول حیات خود نتوانسته اند از سینه مادر شیر بخورند، آیا سطح آنتی بادی این توله ها به اندازه کافی بالا رفته است؟

دکتر بهرنگ اکرامی در پاسخ به این سوال گفت: هر سه توله یوزپلنگ، دو وعده آغوز مادر را که ما در حین انجام سزارین روی «ایران» یعنی زمان بیهوشی از سینه این یوز بیرون کشیده بودیم، دریافت کردند. بنابراین ما تمام تلاش خود برای بالا بردن سطح آنتی بادی توله های یوزپلنگ به اندازه کافی را انجام دادیم. همچنین صرف نظر از توله یوز تلف شده، دو توله دیگر از بدو تولد تا کنون تغذیه مناسبی داشته و عمل دفع را هم به خوبی انجام داده اند. از این لحاظ، به نظر می رسد که ایمنی بدن این دو توله در سطح مناسبی قرار داشته باشد.

دکتر هومن ملوک پور: توله ها باید تا 72 ساعت به طور مداوم آغوز مادر مصرف می کردند

دکتر هومن ملوک پور اما با تاکید بر این که قطعا دریافت دو وعده آغوز برای ارتقای سطح ایمنی بدن در توله های یوزپلنگ کافی نیست، اظهار داشت: در گونه های مختلف حیات وحش بخصوص یوزپلنگ، وقتی توله ها متولد می شوند، باید چند ساعت بعد از زایمان، آغوز مادر را دریافت کنند تا سطح ایمنی آنها به اندازه کافی بالا برود. بنابراین این که دوستان آغوز را در زمان بیهوشی از بدن مادر بیرون کشیده و بعد در دو مرحله به توله ها داده اند، به هیچ وجه مطلوب نیست، چون اولا در شرایط بیهوشی نمی توان به اندازه کافی از بدن مادر آغوز بیرون کشید و ثانیا انجام عمل سزارین باعث می شود که توله ها نتوانند برای دریافت شیر به زیر شکم مادر بروند و خودشان به اندازه کافی آغوز بمکند.

وی افزود: در گونه هایی مثل یوزپلنگ، برای این که ایمنی بدن توله ها به اندازه کافی بالا برود، باید توله ها بتوانند تا 72 ساعت به طور مداوم آغوز مصرف کنند، بنابراین این که صرفا دو وعده آغوز به توله ها تحویل داده شود، به هیچ وجه کافی نیست و باعث می شود که آنتی بادی های لازم به اندازه کافی وارد بدن توله ها نشود.

دامپزشک معتمد سازمان محیط زیست: دو توله یوز باقیمانده 150 گرم وزن اضافه کرده اند و امید زیادی به ادامه حیات آنها داریم

در چنین شرایطی یکی از سوالات مهمی که در ذهن عموم مردم نقش می بندد، این است که با توجه به سطح ایمنی پایین بدن دو توله یوز باقیمانده به علت عدم دریافت آغوز مادر به اندازه کافی و با توجه به تلف شدن یکی از توله های یوزپلنگ، چقدر احتمال دارد که دو توله دیگر زنده بمانند؟

دکتر بهرنگ اکرامی در پاسخ به این سوال گفت: بررسی های ما نشان می دهد که خوشبختانه دو توله دیگر سالم هستند، به نحوی که این دو حیوان هم به خوبی شیر می خورند و هم دفع مدفوع و تحرک مناسبی دارند. همچنین وضعیت وزنی هر دو توله یوز مناسب است و با وجود این که این دو توله یوز با وزن حدود 350 گرم به دنیا آمدند، در روز چهارم وزن آنها به حدود 500 گرم رسید. یعنی دو توله باقیمانده در چهار روز مجموعا 150 گرم وزن اضافه کرده اند و ما امید زیادی داریم که هر دو توله حفظ شوند و به حیات خود ادامه بدهند.

دکتر هومن ملوک پور: ایمنی بدن توله یوزهای باقیمانده کافی نیست و بیش از 50 درصد احتمال دارد تلف شوند

دکتر هومن ملوک پور اما با تاکید بر این که بیش از 50 درصد احتمال دارد که دو توله یوز باقیمانده نیز تلف شوند، عنوان کرد: متاسفانه توله یوزها آغوز مادر را به اندازه کافی دریافت نکرده اند و قطعا سطح ایمنی بالایی ندارند، زیرا یک گربه سان وحشی باید حداقل تا 72 ساعت پس از زایمان از آغوز مادر استفاده کند تا آنتی بادی های موجود در بدن او تقویت شود، وگرنه این احتمال وجود دارد که این گربه سان به دلیل ابتلا به انواع عفونت ها تلف شود. این در حالی است که توله یوزهای پارک ملی توران فقط دو وعده آغوز مادر خورده اند.

وی افزود: آن طور که از فیلم های منتشرشده توسط خود سازمان محیط زیست متوجه می شویم، متاسفانه دوستان با شیشه شیرهای مخصوص نوزاد انسان به توله یوزها شیر می دهند، این در حالی است که حفره دهانی نوزادان انسان بسیار بزرگتر از حفره دهانی توله های یوز است؛ یعنی ما شاهد آن هستیم که حتی برای دادن شیر خشک به توله های باقیمانده نیز استانداردهای جهانی رعایت نمی شود و در شرایطی که چنین ضعف بزرگی در شیوه نگهداری از توله های باقیمانده وجود دارد، تلف شدن آنها چندان دور از ذهن نیست.

دکتر هومن ملوک پور: توله یوزها بعد از سزارین باید به دستگاه انکوباسیون منتقل می شدند

نکته دیگری که باید به آن توجه داشت، این است که وقتی یک نوزاد انسان با ضعف یا مشکلات مادرزادی متولد می شود، معمولا تا زمان برطرف شدن مشکل، او را در دستگاه های مخصوص پزشکی نگهداری می کنند. در این میان افکار عمومی این سوال را دارند که چرا با وجود این که عوامل پارک ملی توران می دانستند که یکی از توله یوزها دچار ضعف است، او را تا زمان قوی شدن در دستگاه نگهداری نکردند؟

دکتر هومن ملوک پور نیز ضمن طرح این سوال از مسئولان سازمان محیط زیست گفت: ما حتی وقتی یک سگ خیابانی یا خانگی را تحت عمل سزارین قرار می دهیم، توله ها را تا چند روز در دستگاه انکوباسیون یا همان اندیکاتورهای بیولوژیک قرار می دهیم تا توله ها جان بگیرند و میکروب های مختلف وارد بدن آنها نشود. بنابراین عجیب است که دوستان ما به جای این که توله های یوزپلنگ را در دستگاه مخصوص نگهداری کنند، آنها را روی تخت های محیط بانی گذاشته اند؛ بخصوص که این توله ها مقدار اندکی از آغوز مادر را دریافت کرده اند و قطعا سطح ایمنی بدن آنها پایین است و بسیاری از میکروب ها می تواند باعث از بین رفتن این توله ها شود.

دامپزشک معتمد سازمان محیط زیست: حتی اگر توله یوز تلف شده را به دستگاه منتقل می کردیم، بازهم از بین می رفت

دکتر بهرنگ اکرامی اما در پاسخ به سوال رکنا درباره علت منتقل نشدن توله یوز ضعیف به دستگاه توضیح داد: مشکل مادرزادی توله یوز تلف شده به گونه ای بود که اگر ما این حیوان را به دستگاه هم انتقال می دادیم، بازهم نمی توانستیم آن را حفظ کنیم؛ زیرا سمت چپ ریه این حیوان به دنده های آن چسبیده بود و روی ریه هم پرده های اضافه ای وجود داشت که منجر به ایجاد اختلال در بلع، تنفس و سیستم داخلی این حیوان می شد. یعنی اساسا شرایط به گونه ای نبود که این حیوان زنده بماند و ما نمی توانستیم اقدام خاصی برای حفظ شدن این توله انجام دهیم.

وی افزود: ممکن است علاوه بر ناهنجاری مادرزادی در ریه، نارسایی های ژنتیکی دیگری هم در بدن توله یوز تلف شده وجود داشته باشد که ما نتوانسته باشیم آنها را تشخیص دهیم، ولی باید توجه داشت که اساسا «ایران» و یوزپلنگ پدر یعنی «فیروز»، در زیستگاه های نزدیک به هم متولد شده اند و ژن های آنها بسیار شبیه به یکدیگر است. این در حالی است که درون زایی یعنی جفتگیری حیواناتی با ژن های مشابه به یکدیگر در یوزپلنگ ها، می تواند مشکلات ژنتیکی مختلفی را در آنها پدید آورد و عجیب نیست که یکی از سه توله یوز حاصل جفتگیری این دو حیوان، از نظر ژنتیکی دچار مشکل باشد.

دکتر هومن ملوک پور: مسئولان سازمان محیط زیست شیر خشک یوزپلنگ از آفریقای جنوبی بخرند

نکته دیگری که باید به آن توجه داشت، این است که با توجه به این که یوزپلنگ مادر تحت عمل سزارین قرار گرفته و توله های خود را در هنگام زایمان ندیده است، به احتمال قوی این یوز هیچ گاه فرزندان خود را نخواهد پذیرفت و به آنها شیر نخواهد داد. در چنین شرایطی سوال مهم این است که تا زمان بزرگ شدن دو توله یوز باقیمانده، باید چه شیری به آنها داده شود؟

دکتر هومن ملوک پور در پاسخ به این سوال توضیح داد: متاسفانه توله یوزهای باقیمانده نه تنها تا به حال به اندازه کافی از آغوز مادر استفاده نکرده اند، بلکه در ادامه هم ممکن است هیچ گاه نتوانند شیر مادر را دریافت کنند. بنابراین دوستان باید دقت زیادی در استفاده از شیر مناسب برای این توله یوزها داشته باشند، زیرا اساسا استفاده از هر شیری به جز شیر مادر، باعث می شود که کلسیم و سایر مواد غذایی به اندازه کافی به بدن توله ها نرسد؛ مگر این که دوستان بتوانند شیر خشک فرآوری شده یوزپلنگ را از آفریقای جنوبی تهیه کنند، زیرا این شیر نزدیکترین ترکیبات به شیر مادر را دارد، اما قطعا بهترین حالت آن بود که «ایران» حاضر به پذیرش توله های خود می شد و توله یوزها می توانستند از شیر مادر استفاده کنند.

دامپزشک معتمد سازمان محیط زیست: شیر Royal Canin مخصوص گربه سانان وحشی به توله یوزها می دهیم

دکتر بهرنگ اکرامی اما درباره نوع شیر مورد استفاده برای تغذیه دو توله یوز باقیمانده گفت: هم اکنون شیر بسیار باکیفیتی به دو توله باقیمانده یوزپلنگ ایرانی تحویل داده می شود، به نحوی که ما از شیر Royal Canin مخصوص گربه سانان وحشی برای شیر دادن به توله های یوزپلنگ پارک ملی توران استفاده می کنیم که بهترین شیر خشک آماده مخصوص گربه سانان در جهان محسوب می شود. این محصول، شیر با کیفیتی است که در تمام جهان به توله های گربه سان وحشی داده می شود و تا به حال هم تغذیه دو توله باقیمانده از این شیر منجر به افزایش وزن آنها شده است.

دکتر هومن ملوک پور: جراح سزارین "ایران" و سایر عوامل پارک ملی توران مهارت تخصصی نداشتند

سوال مهم دیگر افکار عمومی این است که با توجه به حساسیت مساله حفظ یوزپلنگ ایرانی برای عموم مردم ایران بخصوص دوستداران محیط زیست و همچنین با توجه به این که زایمان «ایران»، اولین زادآوری یوزپلنگ آسیایی در شرایط اسارت محسوب می شود، آیا در فرآیند زایمان این یوزپلنگ بخصوص وقتی این زایمان با استفاده از روش سزارین انجام شد، سازمان محیط زیست از تیم تخصصی و مجربی بهره گرفته بود؟

دکتر هومن ملوک پور در پاسخ به این سوال گفت: قطعا تیم تخصصی اعزام شده برای زایمان «ایران» و رسیدگی به توله هایش دچار ضعف بودند. این مساله را هم می توان از شیوه اشتباه شیر دادن به توله یوزها متوجه شد و هم می توان از فرد استفاده شده برای زایمان «ایران» فهمید. زیرا در حالی که متخصصانی در جهان وجود دارند که در زمینه زایمان و انجام جراحی سزارین روی یوزپلنگ آفریقایی در کشورهایی مثل آفریقای جنوبی یا حتی امارات کار کرده اند، ما از فردی برای انجام سزارین روی «ایران» استفاده کرده ایم که تخصصی در جراحی ندارد و یک متخصص مامایی محسوب می شود. این در حالی است که عمل سزارین باید توسط یک جراح حیات وحش انجام شود. 

وی افزود: به نظر می رسد علاوه بر پزشک جراح یوزپلنگ مادر، سایر عوامل حاضر در صحنه نیز دارای اطلاعات و مهارت تخصصی لازم برای زایمان گونه نادر یوزپلنگ آسیایی و نگهداری از توله های آن نبودند. این در حالی است که در همین کشور همسایه ما یعنی امارات، کادر بسیار مجربی برای زایمان یوزپلنگ آفریقایی وجود دارد و در این کشور امکانات و دستگاه های تخصصی فراوانی برای زایمان یوز مادر و نگهداری از توله های آن وجود دارد که متاسفانه این امکانات را در پارک ملی توران مشاهده نمی کنیم.

دامپزشک معتمد سازمان محیط زیست: پیش از سزارین «ایران»، یک فیلم از سزارین یوزپلنگ در آفریقای جنوبی مشاهده کردیم

دکتر بهرنگ اکرامی اما به عنوان جراح سزارین یوزپلنگ «ایران» توضیح داد: من متخصص مامایی و بیماری های تولید مثل هستم و اکنون حدود ده سال است که به شکل تخصصی در حوزه حیات وحش فعالیت می کنم و در هیات علمی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه آزاد اسلامی چالوس عضویت دارم.

وی افزود: ما در فرآیند سزارین «ایران» به طور مستقیم از جراحان خارجی استفاده نکردیم و شخصا سرپرست این تیم جراحی بودم. البته ما از متخصصان تکثیر یوزپلنگ در آفریقای جنوبی و کسانی که تجربه سزارین یوز آفریقایی را داشتند، فیلم ها و مقالات مربوط به روش های مختلف زایمان از جمله سزارین یوزپلنگ را دریافت کردیم و قبل از انجام عمل سزارین، کاملا روی فیلم ها و مقالات مسلط شده بودیم. یکی از این فیلم ها نیز مربوط به انجام سزارین روی یک یوزپلنگ آفریقایی بود.

دامپزشک معتمد سازمان محیط زیست ادامه داد: مطابق فیلم هایی که ما مشاهده کردیم، متخصصان کشور آفریقای جنوبی در یک مورد به این علت که توله داخل مجرای یوزپلنگ مادر گیر کرده بود و آن یوزپلنگ نمی توانست به شکل طبیعی زایمان کند، ناچار شده بودند که از روش سزارین استفاده کنند. ما هم در شرایطی که گمان کردیم «ایران» نمی تواند به شکل طبیعی زایمان کند، مجبور شدیم این حیوان را سزارین کنیم.

وی در ادامه تاکید کرد: مهمترین تفاوت سزارین یوزپلنگ «ایران» با سزارین آن یوزپلنگ آفریقایی این است که یوزپلنگ سزارین شده در آفریقا، حالتی نسبتا اهلی داشت و دامپزشکان به راحتی می توانستند به این حیوان نزدیک شوند و حتی فرزندان او را به سینه اش بچسبانند، ولی یوزپلنگ «ایران» حالتی نیمه وحشی دارد و ما به راحتی نمی توانیم به این حیوان دست بزنیم؛ به نحوی که «ایران» حتی قبل از زایمان به یکی از یوزبانان منطقه که مدت زیادی در کنار او بزرگ شده بود، حمله کرد.

دامپزشک معتمد سازمان محیط زیست: توله یوزها روی حوله نگهداری می شوند، نه پتو

در مجموع سوال مهم افکار عمومی این است که با توجه به حساسیت موضوع جلوگیری از انقراض یوزپلنگ آسیایی برای بسیاری از دوستداران محیط زیست ایران و جهان، آیا مرکز تکثیر یوزپلنگ آسیایی واقع در پارک ملی توران، صرف نظر از تیم تخصصی، از امکانات و ابزارهای برای انجام سزارین و نگهداری از توله های این گونه ارزشمند جانوری برخوردار است؟ در این صورت، چرا پتویی که توله های یوزپلنگ مطابق عکس بالا روی آن قرار داده شده اند، موجب وهن سازمان محیط زیست در شبکه های اجتماعی شده است؟

دکتر بهرنگ اکرامی در پاسخ به این سوال گفت: خوشبختانه انواع و اقسام امکانات لازم برای نگهداری از توله های یوزپلنگ تهیه شده و در پارک ملی توران موجود است، برای انجام سزارین روی یوزپلنگ مادر نیز ما امکانات اولیه مورد نیاز جهت انجام یک عمل جراحی را تهیه کرده بودیم و از این لحاظ کمبودی نداشتیم.

وی افزود: تولد فرزندان «ایران» در واقع نخستین زادآوری یوزپلنگ آسیایی در شرایط اسارت در سطح جهان محسوب می شود و همین که ما توانستیم دو توله یوز و مادر آنها را بعد از انجام سزارین حفظ کنیم، نشان می دهد که ما چند گام از سطح جهان جلو هستیم. وسیله ای هم که توله های یوزپلنگ روی آن نگهداری شده اند، پتو نیست، بلکه حوله های نو و نرم و گرمی است که با توجه به سرمای هوا در منطقه ما تصمیم گرفتیم از این حوله ها برای نگهداری توله یوزها استفاده کنیم. البته می توانستیم از شال هم استفاده کنیم، ولی چون حوله نرم تر بود، از این وسیله استفاده کردیم.

دکتر هومن ملوک پور: مسئولان سازمان محیط زیست امکانات لازم را برای نگهداری توله یوزها فراهم نکردند

دکتر هومن ملوک پور اما مساله نگهداری از توله یوزها روی پتو و تخت محیط بانی را نشانه ای بر ضعف اساسی امکانات نگهداری از توله های یوزپلنگ در پارک ملی توران دانست و اظهار داشت: آن طور که از عکس ها و فیلم های منتشرشده در سایت سازمان محیط زیست مشخص می شود، اساسا شیوه نگهداری از توله های یوزپلنگ به هیچ وجه مناسب نیست، زیرا متاسفانه ما می بینیم که توله های تازه متولد، روی پتوهایی نگهداری می شوند که روی تخت محیط بانی قرار داده شده اند. این در حالی است که در تمام کشورهای جهان از دستگاه انکوباسیون یا همان اندیکاتورهای بیولوژیک برای نگهداری توله هایی استفاده می شود که به وسیله سزارین به دنیا آمده اند.

وی افزود: ما حتی از توله های گربه خیابانی که آنها را با عمل سزارین به دنیا می آوریم، به این حالت نگهداری نمی کنیم که دوستان از توله های یوزپلنگ آسیایی که ارزش حفاظتی بسیاری برای تمام دنیا دارد، نگهداری می کنند. این مساله نشان می دهد که مسئولان سازمان محیط زیست تمهیدات لازم برای نگهداری از توله های یوز آسیایی را که برای اولین بار در جهان در شرایط اسارت متولد شده است، فراهم نکرده اند؛ یعنی با وجود این که دوستان احتمال می دادند ممکن است «ایران» را سزارین کنند، امکانات لازم برای نگهداری از توله های حاصل سزارین را فراهم نکرده اند.

وی در ادامه تاکید کرد: متاسفانه در کشور ما با وجود این که مسئولان سازمان محیط زیست از اهمیت فراوان زایمان «ایران» با خبر بودند، ولی حداقل امکانات لازم برای زایمان یوزپلنگ و نگهداری از توله های آن را فراهم نکرده بودند؛ به نحوی که دوستان به شکل کاملا اشتباه توله یوزها را روی پتوی محیط بانی رها کرده اند و قطعا در چنین شرایطی طبیعی است که توله یوزها با کوچکترین عفونتی تلف شوند.

تناقض  دامپزشک معتمد سازمان محیط زیست پیرامون جنسیت توله یوزها

نکته پایانی این گزارش آن که با وجود تاکید دکتر بهرنگ اکرامی در مصاحبه با پایگاه اطلاع رسانی سازمان محیط زیست بر این که هر سه توله یوز تازه متولد (که البته یکی از آنها اخیرا تلف شده است)، «ماده» هستند، اما حالا دامپزشک معتمد سازمان محیط زیست به خبرنگار رکنا می گوید که احتمال دارد خطایی در تعیین جنسیت توله یوزها رخ داده باشد و باید بین هشت تا ده روز دیگر برای تعیین جنسیت این توله ها صبر کرد.

دکتر بهرنگ اکرامی در این باره به خبرنگار رکنا گفت: با وجود این که در ابتدا به نظر می رسید هر سه توله یوزپلنگ تازه متولد ماده باشند، ولی طبق بررسی هایی که اخیرا من انجام داده ام، هنوز جنسیت این توله های مشخص نیست. البته کارشناس حیات وحش حاضر در پارک ملی توران و یکی از همکاران دامپزشک معتمد سازمان، تشخیص داده اند که توله ها ماده هستند، اما با توجه به این که اندام جنسی توله های تازه متولد بسیار کوچک است، ما هنوز نمی توانیم به نر یا ماده بودن آنها پی ببریم.

وی در پایان تصریح کرد: آن طور که من دستگاه تناسلی دو توله یوز باقیمانده را بررسی کرده ام، به نظر می رسد هنوز روی نر یا ماده بودن آنها تردید وجود داشته باشد. بنابراین ما باید بین هشت تا ده روز دیگر صبر کنیم تا وزن این توله ها به حدود 800 گرم تا یک کیلوگرم برسد و دستگاه تناسلی آنها بزرگتر شود تا دقیقا بتوانیم جنسیت آنها را مشخص کنیم.