پژوهشگر برتر و دانشیار دانشکده دامپزشکی دانشگاه آزاد تبریز: ۴۰ تا ۸۰ درصد موارد استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها در دام‌ها غیرضروری است

حکیم مهر: دکتری تخصصی بهداشت مواد غذایی گفت: مصرف بی‌رویه آنتی بیوتیک‌ها در دامداری‌ها و مرغداری‌ها و باقیمانده آنها در مواد غذایی با منشأ دامی سبب ایجاد خطرهای قابل توجه برای مصرف‌کنندگان می‌شود.

به گزارش حکیم مهر به نقل از آنا، نهمین جشنواره علمی، پژوهشی و فناوری فرهیختگان همزمان با اختتامیه نمایشگاه رویداد ملی «عصر امید» با معرفی و تجلیل از برگزیدگان جشنواره با حضور دکتر محمدمهدی طهرانچی رئیس دانشگاه آزاد اسلامی، حجت‌الاسلام والمسلمین مصطفی رستمی رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، معاونان و مدیران دانشگاه آزاد اسلامی و... به کار خود پایان داد.

«دکتر افشین جوادی» عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز در نهمین جشنواره فرهیختگان، عنوان پژوهشگر برتر را از آن خود کرد. جوادی دارای دکتری حرفه‌ای دامپزشکی(۱۳۷۵) و دکتری تخصصی بهداشت مواد غذایی (۱۳۸۱) بوده و در بخش بهداشت مواد غذایی، گروه بهداشت دانشکده دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز مشغول به کار است.

او دارای سوابق اجرایی ازجمله معاونت و ریاست بخش بهداشت مواد غذایی دانشکده دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، مدیر گروهی بهداشت، اپیدمیولوژی و آبزیان، مسئول راه‌اندازی و ریاست مرکز تحقیقات بیوتکنولوژی واحد تبریز ومدیر گروهی بهداشت، اپیدمیولوژی و آبزیان و سوابق علمی و پژوهشی ازجمله کسب عنوان پژوهشگر نمونه دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، استان آذربایجان شرقی و جشنواره فرهیختگان، تألیف سه عنوان کتاب، ارئه ۱۰۲ مقاله در ژورنال‌های داخلی و خارجی، ارائه ۳۶ مقاله در کنگره‌های داخلی و خارجی، مجری و همکاری در ۱۲ طرح پژوهشی درون و برون‌دانشگاهی، برگزاری قریب به ۱۵ کارگاه آموزشی و راهنمایی و مشاوره ۱۴۷ پایان‌نامه ارشد و دکتری حرفه‌ای و ۱۵ پایان‌نامه دکتری تخصصی است.

ارائه روش‌های نوین، سریع، دقیق و ارزان‌تر در ردیابی و اندازه‌گیری باقیمانده‌های دارویی در مواد غذایی و بالابردن کیفیت بهداشتی و ماندگاری مواد غذایی از طریق روش‌های ایمن و نوین از تازه‌ترین موفقیت‌های این پژوهشگر موفق دانشگاهی است.

خبرنگار خبرگزاری آنا به همین مناسبت با جوادی درباره تازه‌ترین فعالیت‌ها و موفقیت‌های علمی و پژوهشی‌اش به گفت‌وگو نشسته است که در ادامه می‌خوانیم.

آنا: در یک نگاه درباره باقیمانده آنتی بیوتیک‌ها در مواد غذایی توضیح دهید.

جوادی: استفاده غیرمنطقی از داروها به مشکلی بهداشتی در سراسر جهان تبدیل شده است؛ چراکه می‌تواند برای سلامتی انسان خطرناک باشد. به دلیل اهمیت مصرف منطقی داروها، شبکه بین‌المللی مصرف منطقی داروها (INRUD)، سال ۱۹۸۹ به منظور بهبود مصرف داروها راه‌اندازی شد. استفاده نادرست از داروهای آنتی میکروبیال یکی از موارد استفاده غیرمنطقی از داروهاست. بر اساس آمار موجود، لزوم استفاده از آنتی بیوتیک‌ها در انسان در ۲۰ تا ۵۰ درصد موارد مورد تردید بوده و ۴۰ تا ۸۰ درصد موارد استفاده از آنتی بیوتیک‌ها در دام غیرضروری است.

هرگونه استفاده از آنتی بیوتیک‌ها در انسان و حیوانات می‌تواند با افزایش مقاومت میکروبی همراه باشد. مقاوم‌شدن باکتری‌ها در مقابل آنتی بیوتیک‌ها با نقص در پاسخ به درمان همراه است که می‌تواند باعث افزایش خطر مرگ و میر، طولانی‌شدن دوره بیماری‌ها و افزایش ناتوانی در افراد و هزینه‌های درمانی شود. با توجه به عوارض ناشی از استفاده زیاد از آنتی بیوتیک‌ها و با توجه به اینکه به هر حال استفاده از آنها در دامپزشکی به خصوص در موارد درمان، مهم است، این داروها باید به طور صحیحی مورد استفاده قرار بگیرند، طوری که کمترین خطر را برای سلامت حیوان و سلامت عموم ایجاد کند.

آنا: کاربرد آنتی بیوتیک‌ها در دام‌ها و غذای آنها به چه صورت است؟

جوادی: صنعت دامپروری در جهان دومین مصرف‌کننده بزرگ آنتی بیوتیک‌هاست. استفاده از داروهای آنتی میکروبیال در دامپزشکی از دهه ۱۹۶۰ آغاز شد. آنتی بیوتیک‌ها می‌توانند به چهار منظور در روند تولید غذا در دام مورد استفاده قرار بگیرند. این چهار کاربرد آنتی بیوتیک‌ها در دام- که مورد تأیید FDA ایالات متحده قرار گرفته‌اند- عبارتند از؛ «پیشگیری از بیماری» در صورتی که خطر مشخصی در مورد نوعی بیماری وجود داشته باشد یعنی برای حیوان مواجهه یافته در معرض خطر به‌کار برده می‌شود، «کنترل بیماری» در صورتی که بیماری در تعدادی از حیوانات مجموعه وجود داشته باشد، از این داروها برای جلوگیری از گسترش بیماری به کل حیوانات ضمن درمان حیوانات بیمار استفاده می‌شود. به عبارت دیگر آنتی بیوتیک‌ها در گروهی از حیوانات که بیماری و مرگ و میر در آنها از حد عادی بیشتر شده باشد، به منظور کنترل بیماری مورد استفاده قرار می ‌گیرد، «درمان» برای درمان حیوانات بیمار دارای بیماری بالینی مشخص و «ارتقای رشد» (افزایش کارایی غذا)، به منظور بهبود رشد و به حداکثر رساندن محصول به دست آمده از حیوان به کار می‌رود و برای این منظور آنتی بیوتیک‌ها معمولاً به شکل افزودنی به غذای حیوان اضافه می‌شوند.

آنا: هدف استفاده از آنتی بیوتیک‌ها به عنوان ارتقادهنده رشد چیست و چه کارایی دارند؟

جوادی: استفاده از آنتی بیوتیک‌ها به عنوان ارتقادهنده رشد با گسترش پرورش دام و استفاده از محصولات دامی شکل گرفت. هدف از استفاده از آنتی بیوتیک‌ها به عنوان ارتقادهنده رشد، افزایش کارایی هضم و جذب غذا و استفاده بهینه از غذا در حیوان است. ارتقادهنده‌های رشد می‌توانند به بهبود کیفیت رشد و رشد حیوان سالم کمک کنند. استفاده از آنتی بیوتیک‌ها به منظور ارتقای رشد دام از طرفی باعث بهبود کیفیت محصول می‌شود به‌طوری‌که محتوای چربی گوشت حاصل از حیوان کمتر و محتوای پروتئینی آن بیشتر خواهد بود و به علاوه ممکن است در کنترل پاتوژن‌های مشترک بین انسان و دام مانند سالمونلا و ... نیز نقش داشته باشد.

از طرف دیگر استفاده از هرگونه آنتی بیوتیک با ایجاد مقاومت در باکتری‌ها همراه است. در نقاط مختلف جهان استفاده از آنتی بیوتیک‌ها به عنوان ارتقادهنده رشد بسیار متفاوت است؛ به عنوان مثال در حال حاضر در سوئد استفاده از آنتی بیوتیک‌ها به عنوان ارتقادهنده رشد ممنوع شده است؛ اما در ایالات متحده انواع مختلفی از این داروها به این منظور استفاده می‌شوند. آنتی بیوتیک‌ها به صورت مستقیم و یا غیرمستقیم در طول فرآیند تولید و ذخیره‌سازی محصولات لبنی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند.

امروزه آنتی بیوتیک‌ها مؤثرترین سلاح پزشکان و دامپزشکان در مبارزه با بیماری‌های عفونی هستند. از این رو این ترکیبات به‌طور وسیعی به کار رفته و از نظر ارزش بازدهی، یکی از بزرگ‌ترین طبقه‌های تشکیل دهنده مواد دارویی هستند.

آنا: در پی مصرف بی‌رویه آنتی بیوتیک‌ها در انواع دام چه خطرهایی مصرف‌کنندگان را تهدید می‌کند؟

جوادی: مصرف بی‌رویه آنتی بیوتیک‌ها و رعایت‌نکردن نکات ضروری در استفاده از آنها در دامداری‌ها و مرغداری‌ها و باقیمانده آنها در گوشت، شیر و سایر مواد غذایی با منشأ دامی سبب ایجاد خطرهای قابل توجه برای مصرف‌کنندگان خواهد شد که از مهم‌ترین آنها می‌توان «ایجاد مقاومت دارویی میکروارگانیسم‌های پاتوژن به آنتی بیوتیک‌ها»، «ایجاد سروتیپ‌های جدید با پاتوژنیسیته متفاوت»، «ایجاد انواع آلرژی در افراد حساس به‌خصوص در مورد باقیمانده‌های پنی‌سیلینی در شیر»، «ایجاد مشکلات در فرآیندهای تخمیری در تولید فرآورده‌های لبنی» و «ایجاد مشکلات تشخیصی در آزمایشگاه‌های طبی و مواد غذایی در تعیین عوامل باکتریایی مسبب ایجادکننده بیماری» را ذکر کرد.

آنا: روش‌های تشخیصی برای تعیین باقیمانده دارویی در مواد غذایی کدامند و چه معایب و مزایایی دارند؟

جوادی: طبق توصیه‌های سازمان خواربار و کشاورزی سازمان ملل متحد (FAO) هر فرد بالغ باید روزانه حدود ۲۹ گرم پروتئین حیوانی مصرف کند که این نیاز می‌تواند از گوشت، تخم مرغ و شیر تأمین شود. با توجه به اهمیت این گروه از مواد غذایی در تغذیه مردم احساس می‌شود که بهداشت این فرآورده‌ها باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد؛ چراکه مصرف فرآورده‌های غذایی با منشأ دامی آلوده به بقایای دارویی و سمومی مانند آفلاتوکسین‌ها در صورت استفاده طولانی اثرات زیانباری دارد.

در طول چند سال اخیر روش‌های تشخیصی بسیار زیادی برای تعیین باقیمانده دارویی در مواد غذایی و اندام‌های قابل مصرف حیوانات شناخته شده است. این روش‌ها عبارتند از روش «میکروبیولوژی»، «ایمنوشیمیایی» و روش «فیزیکوشیمیایی» که هر کدام از این روش‌ها محاسن و معایب خاص خود را دارند. به‌کاربردن روش‌های میکروبیولوژی و یا ایمنوشیمیایی در یک آزمایش برای تشخیص باقیمانده آنتی بیوتیک در غذا مستلزم آماده‌سازی آن است.

روش‌های کاربردی دیگر مانند روش فیزیکوشیمیایی در واقع تعیین میزان باقیمانده آنتی بیوتیک در نمونه‌های مثبت است. در تحقیقات اخیر اینجانب از روش‌های فیزیکوشیمیایی برای تعیین باقیمانده آنتی بیوتیک استفاده می‌شود که روش انتخابی ما، طیف‌سنج تحرک یونی با منبع یونیزاسیون کرونا (CD-IMS) است.