گفت‌وگوی حکیم مهر با «دکتر محسن فرخوی» استاد پیشکسوت تغذیه دام و طیور دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران/ دانشجویان دامپزشکی به صنعت طیور ورود کنند

حکیم مهر: «دکتر محسن فرخوی» دانشیار بازنشسته گروه بهداشت و تغذیه دام و طیور دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران در شهریور سال ۱۳۳۱ در تهران متولد شد. وی ورودی سال ۵۱ رشته دامپروری دانشگاه مازندران است که در سال ۵۵ از این دانشگاه فارغ‌التحصیل و یک سال بعد در امتحان اعزام دانشجو پذیرفته شد و برای ادامه تحصیل در رشته تغذیه طیور به واشنگتن دی‌سی آمریکا رفت. از آنجا به دانشگاه ایالتی می‌سی‌سی‌پی که در حوزه طیور جایگاه بالایی داشت، رفت و در سال ۱۹۸۰ فوق لیسانس گرفت. در ادامه در دوره دکترای تخصصی در رشته تغذیه طیور ادامه تحصیل داد و در سال ۱۹۸۴ میلادی مصادف با ۱۳۶۳ خورشیدی، دوره PhD را به اتمام رساند و با یک فاصله حدود ۶ ماهه به ایران برگشت. در ایران در اواخر سال ۱۳۶۳ به‌عنوان عضو هیات علمی آزمایشی دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران در گروه بهداشت و تغذیه دام و طیور مشغول به تدریس شد و بعد از دو سال رسمی شد.

همزمان با ریاست دکتر کیایی در دانشکده دامپزشکی، به مدت هفت سال به‌عنوان معاون دانشجویی فعالیت کرد و حدود ۱۳ سال هم عضو شورای پژوهشی و همچنین شورای آموزشی دانشکده بود. خارج از دانشکده نیز حدود ۲۰ سال با بخش کشاورزی سازمان اقتصادی کوثر (وابسته به بنیاد شهید) به طور فعال به‌عنوان مشاور و سرپرست واحد تحقیق و توسعه همکاری کرد.

دکتر فرخوی در شهریور سال ۹۸ بازنشسته شد. خودش می‌گوید: «هنوز فعالیت تدریس من در دانشکده برقرار است. در حال حاضر به کارهای خودم می‌رسم و به دانشکده هم اعلام کردم که همکاری‌های من در حوزه دفاع پایان‌نامه، داوری و... هنوز برقرار است.»

حکیم مهر:‌ آقای دکتر، متولد چه سالی و کجا هستید؟

بنده متولد اول شهریور سال ۱۳۳۱ در جنوب شهر تهران هستم.

حکیم مهر: دوران کودکی شما چطور گذشت؟

محله ما خیابان لرستان، خیابان لرزاده بود. لرزاده یک خیابان معروف در آن منطقه است که قدیمی‌ها آنها را به یاد دارند. پدر بنده فروشنده خودروهای سنگین اسقاط و لوازم اسقاط سنگین و به نوعی بیشتر در حوزه کامیون فعال بود و مادرم خانه‌دار بود. والدین من دارای چهار دختر و دو پسر بودند. پسر بزرگ من هستم و یک خواهر بزرگتر از خودم دارم. پدرم اگرچه سواد آکادمی نداشت و تا کلاس ششم بیشتر درس نخوانده بود، اما انسانی بسیار پرمطالعه‌ و حافظ قرآن بود. تا جایی که بنده همین الان هم نمی‌توانم خودم را در حد اطلاعات ایشان ببینیم.

سال اول دبستان را در دبستان برهان خواندم که مدیر آن مدرسه آقای برهان یکی از روحانیون بسیار فعال در مسائل فرهنگی بود. بعد از سال اول به مدرسه‌ دیگری به نام بندار رازی رفتم که در خیابان لرزاده قرار داشت. دوران دبیرستان را نیز تا مقطع دیپلم در دبیرستان هدف شماره سه واقع در خیابان شهدا یا ژاله سابق خواندم. هدف یک دبیرستان خصوصی بود که معلمان بسیار توانمند و خوش‌نامی در آن تدریس می‌کردند و دانش‌‌آموزان آن معمولا در رشته‌های خوب در کنکور قبول می‌شدند. در سال ۵۱ دیپلم گرفتم و بعد هم در آزمون کنکور، در رشته دامپروری دانشگاه مازندران قبول شدم.

حکیم مهر:‌ ورودی چه سالی هستید؟

ورودی سال ۵۱ هستم و در سال ۵۵ فارغ‌التحصیل شدم.

حکیم مهر: بعد از آن چه کردید؟

در سال ۵۶ در امتحان اعزام دانشجو قبول شدم و برای تحصیل در رشته تغذیه طیور به واشنگتن دی‌سی آمریکا رفتم. در سال ۵۷ و همزمان با وقوع انقلاب، مقداری وقفه در کار من ایجاد شد. چون برای مدتی نمی‌توانستند از ایران ارز بفرستند. یک سالی در آمریکا بلاتکلیف بودم. مدتی نیز در شهر گنزویل فلوریدا مستقر شدم ولی در نهایت از آنجا دانشگاه‌ها را که مرور کردم، متوجه شدم که دانشگاه ایالتی می‌سی‌سی‌پی در حوزه طیور که حرفه اصلی من است، خیلی معروف است و جایگاه خیلی خوبی هم دارد، لذا به آنجا رفتم و در سال ۱۹۸۰ فوق لیسانس گرفتم. در ادامه در دوره دکترای تخصصی در رشته تغذیه طیور ادامه تحصیل دادم و در سال ۱۹۸۴ میلادی مصادف با ۱۳۶۳ خورشیدی، دوره PhD را به اتمام رساندم و با یک فاصله حدود ۶ ماهه به ایران برگشتم. اواخر سال ۱۳۶۳ به‌عنوان هیات علمی آزمایشی در دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران و در گروه بهداشت و تغذیه دام و طیور مشغول به تدریس شدم. این دوره آزمایشی حدود دو سال طول کشید و بعد رسمی شدم.

حکیم مهر: در سال‌های فعالیت در دانشکده‌ چه کارهایی کردید؟

در دانشکده چند فعالیت اجرایی داشتم. در زمان ریاست آقای دکتر کیایی حدود هفت سال به‌عنوان معاون دانشجویی فعالیت کردم. حدود ۱۳ سال هم عضو شورای پژوهشی و همچنین شورای آموزشی دانشکده بودم. خارج از دانشکده حدود ۲۰ سال با بخش کشاورزی سازمان اقتصادی کوثر که وابسته به بنیاد شهید است و در زمینه طیور فعالیت‌های قوی دارد، به‌عنوان مشاور همکاری کردم. همکاری من در بخش کشاورزی بود که در نهایت منجر به تاسیس واحد پژوهش یا R&D شد که من مدیریت آن را به عهده داشتم. فعالیت‌های من در آنجا خیلی گسترده بود و کتاب‌های متعددی را که رفرنس‌های فق‌العاده‌ای در زمینه طیور بودند، چاپ کردیم. دو جلد از این کتاب‌ها تحت عنوان راهنمای کامل پرورش طیور و نقش پروتئین در تغذیه طیور متعلق به خودم بود. یک فصلنامه تخصصی تحت‌عنوان «چکاوک» نیز منتشر می‌کردیم که مدیر مسئول آن خودم بودم اما همکاری من با این مجله بعد از ۲۰ سال به علت تغییرات مدیریتی قطع شد.

فعالیت‌های علمی پژوهشی انجام گرفته در واحد پژوهش توسعه (R&D) بخش کشاورزی سازمان اقتصادی کوثر به اذعان خود صنعت طیور، تاثیرات فوق‌العاده‌ای را در ارتقای این صنعت داشته است. در کنار همه اینها یک سالن تحقیقاتی در موسسه تحقیقاتی امین‌آباد راه‌اندازی شد که در حال حاضر به آن سالن کوثر می‌گویند. در آنجا با همکاری دوستانی که در گروه بهداشت و تغذیه دام و طیور دانشکده بودند، بالغ بر ۵۰ تحقیق بسیار عملیاتی در زمینه طیور انجام گردید. سمینارهای متعددی توسط محققین مطرح در صنعت طیور در دنیا از کشورهای آمریکا، کانادا و انگلیس توسط واحد R&D سازمان اقتصادی کوثر برگزار گردید که بخش عمده آن با همکاری دانشکده دامپزشکی در سالن دکتر حامدی برگزار شد.

حکیم مهر: دوران خدمت سربازی را کجا گذراندید؟

از آنجا که تحصیلاتم در خارج از کشور بود، دوران خدمت سربازی نداشتم. وقتی به ایران برگشتم می‌بایست در دوره‌های ۶ ساله‌ای که می‌گذاشتند، خدمات ارائه دهم. با دانشکده توافق کردیم که به‌جای این ۶ سال، سه سال در دانشکده‌های متعدد تدریس کنم. لذا به‌عنوان استاد پروازی به شهرهای مختلف می‌رفتم و تدریس می‌کردم که بیشتر آن در دانشکده ارومیه بود.

حکیم مهر: چه سالی ازدواج کردید؟

سال ۶۴ ازدواج کردم. دو فرزند دارم که یکی از آنها پسر و دیگری دختر است و الان هر دو ازدواج کردند. پسرم در رشته حقوق از دانشگاه تهران فوق لیسانس گرفت و دخترم در رشته مترجمی انگلیسی از دانشکده علامه طباطبایی فارغ‌التحصیل شد.

حکیم مهر: هیچ‌وقت فرزندان خود را تشویق نکردید که رشته خودتان را بخوانند؟

خیر. در واقع هم من تشویق نکردم و هم آنها زیر بار نمی‌رفتند. پسرم ریاضیات خیلی خوبی داشت اما گفت دوست دارم حقوق بخوانم و در نهایت همین رشته را خواند.

حکیم مهر: چه سالی بازنشسته شدید؟

در شهریور سال ۹۸ بازنشسته شدم.

حکیم مهر:‌ بعد از بازنشستگی چه کردید؟

هنوز فعالیت تدریس من در دانشکده برقرار است. چون گروه ما یک مرتبه دچار کمبود نیروی متخصص شد. یک باره سه نفر از همکاران بازنشسته شده و دو نفر از دوستان نیز به خارج از کشور رفتند و تعداد ما در گروه کم شد. لذا بعد از بازنشستگی و مثلا در دوران کرونا فعالیت تدریس من از طریق اسکایپ و... ادامه پیدا کرد. دوستان جوان هم همکاری می‌کردند که من بتوانم این امکانات را مهیا و تدریس کنم.

در حال حاضر نیز چندین جا به‌عنوان مشاور تغذیه طیور فعالیت می‌کنم، مثلا با تعاونی مرغداران مرکز که حدود ۱۵ درصد از گله‌های تخم‌گذار کشور را در دست دارد، همکاری داشتم. همچنین با افق کوروش که یک سایت دامپروری بزرگ تاسیس کرده، حدود یک سال و نیم به عنوان مشاور همکاری داشتم. در حال حاضر هم به کارهای خودم می‌رسم و به دانشکده هم اعلام کردم که دیگر تدریس نمی‌کنم، اما همکاری‌های مربوط به دفاع پایان‌نامه، داوری و... هنوز برقرار است.

حکیم مهر: اگر بخواهید یک توصیه برای جوانان علاقه‌مند به رشته دامپزشکی داشته باشید، چه می‌گویید؟

زمانی که معاون دانشجویی بودم، برای بچه‌های ورودی جدید، برنامه اردو می‌گذاشتیم که بیشتر این اردوها در مجمتع چمران انجام می‌شد. به این شکل که در طول یک روز می‌آمدند، جمع می‌شدیم، سخنرانی می‌کردیم و به سوالات جواب می‌دادیم. یک بار احساس کردم وقتی این دانشجویان وارد می‌شوند، سال بالایی‌ها آنها را ناامید می‌کنند که چرا رشته دامپزشکی را انتخاب کردی و...؛ من نیز باید یک روضه مفصل می‌خواندم که به این شکل که اینها می‌گویند، نیست! برای مثال صنعت طیور در رشته دامپزشکی بعد از صنعت نفت، بزرگترین حوزه سرمایه‌گذاری کشور است؛ یک صنعت فوق‌العاده، پویا، ‌وسیع و حرفه‌ای. من وقتی از تغذیه طیور صحبت می‌کردم، خیلی‌ها می‌گفتند خود طیور چیست که شما رفتی تغذیه آن را خواندی؟ در جواب می‌گویم که مقالات در حوزه تغذیه طیور، شاید بیست برابر مقالات تغذیه انسانی است. دلیل آن هم این است که هزینه‌های بخش عذای طیور حدود ۸۰ درصد هزینه‌های پرورش طیور را تشکیل می‌دهد و به همین دلیل در بخش تغذیه سرمایه‌گذاری‌های تحقیقاتی بسیار وسیعی انجام گرفته است.

امروز مرغ ۴۰ روزه بالغ بر دو کیلو و ۸۰۰ گرم وزن می‌گیرد، به این معنا که در عرض ۴۰ روز به ۶۵ برابر وزن اولیه خود می‌رسد. یکی از مهمترین مولفه‌های این سرعت رشد این است که تغذیه آن درست بوده و نیازهای آن پاسخ داده شود. بنابراین صنعت پویایی به شمار می‌رود و کار کردن در آن، کار بسیار مفیدی است. حدود ۲۵ نفری از فارغ‌التحصیلان دانشکده در دوران فعالیت بنده جذب این حرفه شده که در حال حاضر در صنعت طیور افرادی موفق، مطرح، فعال و اثرگذار هستند. وضعیت کنونی نیز همینطور است و هنوز هم دانشجویان کلاس‌هایی که بنده در این اواخر تدریس می‌کردم، با من در ارتباط هستند و به شکلی آنها را به جاهای مختلف معرفی می‌کنم.

توصیه‌ای که می‌توانم به جوانان بکنم این است که صنعت طیور در دامپزشکی یک حوزه بسیار با ارزش، با درآمد بالا، دقیق و عالی است. دانشجویانی که تا الان با من همکاری کردند، فوق‌العاده موفق، اثرگذار، با درآمد و امکانات خوب کار می‌کنند و توصیه من به جوان‌ها این است که این رشته علمی را جدی بگیرند. کمااینکه از خیلی از مقالات تحقیقاتی انجام گرفته در صنعت طیور به عنوان الگوهای کاربردی در تغذیه انسانی نیز به کار گرفته می‌شوند. یعنی آزمایشات آن انجام شده و در عرصه انسانی هم از آن استفاده می‌کنند. این است که حرفه فوق‌العاده خوبی است و ان‌شاءالله دانشجویان تشویق شوند و به آن ورود کنند. امروز تمام بخش‌های رشته دامپزشکی در کشور بسیار مفید و اثرگذار شده است و به طور خاص در بخش طیور، فضا برای کار و اثرگذاری فوق‌العاده است.

حکیم مهر: ممنون از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید.

گفت‌وگو از: محسن طاهرمیرزایی

دبیر بخش پیشکسوتان دامپزشکی: دکتر محمدکاظم کوهی