موفقیت محققان دانشگاه تهران و دانشگاه فردوسی مشهد در ساخت نخستین واکسن نوترکیب آنفلوانزای پرندگان H9N2

حکیم مهر: برای نخستین بار در کشور، محققان دانشگاه تهران و دانشگاه فردوسی مشهد در یک همکاری بین دانشگاهی موفق به ساخت واکسن نوترکیب تحت واحد «آنفلوانزای H۹N۲» با استفاده از مهندسی ژنتیک شدند.

به گزارش حکیم مهر به نقل از آنا، برای نخستین بار در کشور، این موفقیت که حاصل نتایج رساله ی تخصصی «امیر اصغری باغخیراتی»، دانشجوی دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران است، می‌تواند علاوه‌بر کاهش علائم بیماری آنفلوانزای پرندگان تحت تیپ H۹N۲، سطح ایمنی را بالا برده و سبب کاهش دفع ویروس شود.

دکتر جمشید رزم‌یار، استاد راهنمای اول این رساله درباره اهمیت ساخت این واکسن و دستیابی محققان کشور به فناوری ساخت واکسن نوترکیب با استفاده از مهندسی ژنتیک، گفت: با توجه به اینکه ایران جزو ۱۰ تا ۱۴ کشور تولیدکننده عمده مرغ و تخم‌مرغ در جهان است، ساخت واکسنی که بتواند باعث کاهش تلفات شده و با ایجاد ایمنی از بیماری جلوگیری کند حائز اهمیت است.

دانشیار دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران افزود: بیماری آنفلوانزا یک بیماری حاد تب نزله‌ای است که می‌تواند به‌راحتی از طریق ذرات تنفسی یا تماس مستقیم منتقل شود. ویروس‌های آنفلوانزا به‌طورکلی در سه تیپ A، B و C تقسیم‌بندی شده‌اند که تیپ B و C در انسان منجر به علائم سرماخوردگی شده و واکسن آن سالیانه در جوامع انسانی به‌صورت تزریقی استفاده می‌شود و تقریباً یک سال ایمنی دارد، ولی تیپ A که مخزن و منشأ آن پرندگان مهاجر هستند بسیار خطرناک است و اگر بتواند در شرایطی به انسان منتقل شود موجب مرگ‌ومیر بالا می‌شود.

عضو هیئت‌علمی دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران اظهار کرد: البته این انتقال زمانی می‌تواند بسیار خطرناک باشد که انتقال انسان به انسان صورت گیرد (همه‌گیری سال ۱۹۱۸ که تلفات انسانی میلیونی در سطح جهان برجای گذاشت) و اگر انتقال بیماری از پرنده به انسان باشد و انتقال انسان به انسان اتفاق نیفتد، خطر همه‌گیری و مرگ‌ومیر انسانی کمتر است.

وی در توضیح بیماری‌زایی ویروس تیپ A افزود: این ویروس در دو شکل تحت حاد و فوق حاد شیوع پیدا می‌کند که نوع تحت حاد بیماری‌زایی کمتری دارد و محدود به دستگاه گوارش و تنفس و تولیدمثلی می‌شود؛ ولی در نوع فوق حاد که بیماری‌زایی بالایی دارد نه‌تن‌ها دستگاه گوارش و تنفس درگیر می‌شوند بلکه ویروس به مغز، پوست، قلب و سایر ارگان‌های بدن حمله می‌کند که این درگیری تلفات بالا (تا ۱۰۰ درصد) دارد.

دانشیار گروه آموزشی طیور دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران در ادامه توضیحات خود در خصوص خطر ویروس آنفلوانزای پرندگان خاطرنشان کرد: اگر این ویروس در آینده بخواهد دچار تغییراتی شود به‌گونه‌ای که انتقال انسان به انسان صورت گیرد، آنگاه در صورت وقوع همه‌گیری، به دلیل ارتباطات گسترده‌ای که در سطح جهان وجود دارد، آمار مرگ‌ومیر بسیار بیشتر خواهد بود.

رزم‌یار در ادامه توضیحات خود درباره اهمیت پژوهش انجام شده در دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران، گفت: طبق گزارش‌ها، ویروس آنفلوانزا پرندگان تحت تیپ H۹N۲ قادر است علاوه بر ماکیان، در انسان و سایر پستانداران نیز منجر به ایجاد بیماری شود. با توجه به گسترش این ویروس در مناطق جغرافیایی وسیعی از آسیا و آفریقا و همچنین بومی شدن آن در تعدادی از کشور‌ها ازجمله ایران، در صورت ایجاد جهش و بروز همه‌گیری، خسارات جبران‌ناپذیری به بار خواهد آورد.

وی افزود: در حال حاضر درگیری صنعت طیور کشور با این ویروس، منجر به وارد آمدن خسارات اقتصادی فراوانی شده است و هیچ‌گونه درمان عملی و اختصاصی برای درمان عفونت‌های حاصل از ویروس‌های آنفلوانزای پرندگان در طیور تجاری وجود ندارد و استفاده از دارو‌های ضد آنفلوانزای انسانی ازجمله آمانتادین و زانامیویر و … در صنعت طیور به‌شدت منع شده‌اند؛ لذا نیاز به واکسن‌های مؤثری که بتوانند با تکنولوژی روز و به‌سرعت نیاز این حوزه را برطرف کنند، احساس می‌شد و انجام این پژوهش و تولید این واکسن نیز برای حل این مسئله در صنعت طیور بود.

دانشیار دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران در ادامه این گفت‌وگو، ضمن اشاره به فرآیند تولید واکسن در سیستم سنتی، به مزایای تولید نوترکیب تحت واحد آنفلوانزای پرندگان تحت تیپ H۹N۲ پرداخت و گفت: سیستم سنتی تولید واکسن غیرفعال آنفلوانزا H۹N۲ که هم‌اکنون نیز در کشور در حال استفاده است، بر پایه تکثیر ویروس زنده در تخم‌مرغ جنین‌دار و سپس غیر فعال‌سازی آن است که دارای معایب و محدودیت‌های جدی است. ازجمله آنکه فرآیند سنتی تولید واکسن زمان‌بر بوده و نیازمند کار با ویروس زنده و تکثیر آن است.

وی اضافه کرد: تعداد تخم‌مرغ‌های جنین‌دار لازم برای تولید این واکسن‌ها محدود است. در صورت بروز یک همه‌گیری انسانی با این تحت تیپ، تعداد تخم‌مرغ‌های جنین‌دار، به‌هیچ‌وجه نمی‌توانند پاسخگوی نیاز به واکسن باشند؛ و درنهایت، واکسن‌های غیرفعال آنفلوانزا باید صرفاً به‌صورت تزریقی استفاده شوند، که گرفتن تک‌تک پرندگان و تزریق واکسن به آن‌ها کاری زمان‌بر و هزینه‌بر است؛ اما در تولید اولین واکسن نوترکیب آنفلوانزای تحت تیپ H۹N۲ در ایران، بدون استفاده از ویروس زنده، بدون نیاز به تخم‌مرغ جنین‌دار، با صرف هزینه کمتر و بازدهی بیشتر بود که پتانسیل استفاده به‌صورت آشامیدنی، اسپری و قطره چشمی را دارد.

رزم‌یار افزود: بررسی‌های ژنتیکی و طراحی‌های لازم برای ساخت واکسن چند سال به طول انجامید و حجم کاری بسیار بالایی برای تولید این واکسن وجود داشت و انجام آزمایش‌های درون رایانه‌ای، آزمایشگاهی و حیوانی با تلاش پیوسته به مدت یک سال به طول انجامید.

وی در ادامه توضیحات خود به تشریح فرآیند تولید واکسن نوترکیب پرداخت و گفت: به‌منظور تولید این واکسن، از مخمر پیکیا پاستوریس که یک مخمر ایمن، دارای خواص پروبیوتیکی، دارای توانایی بسیار بالا در تولید پروتئین‌های نوترکیب و فاقد آلودگی اندوتوکسین است، استفاده شد.
هم‌اکنون، اطلاعات مربوط به نحوه ساخت این واکسن برای ثبت اختراع ارسال‌شده و در مراحل پایانی داوری است. اولین مقاله حاصل از این رساله در یک مجله دارای نمایه اسکوپوس (Iranian Journal of Veterinary Medicine) با عنوان Serological Evaluation of H۹-RBD-Pichia, a Novel Recombinant Influenza Vaccine, in BALB/c Mice پذیرش شده و دومین و سومین مقاله‌های منتجه نیز در مرحله ارسال برای مجلات معتبر بین‌المللی است.

وی درباره تجاری‌سازی این دستاورد مهم پژوهشی اظهار داشت: اقدامات لازم برای بهینه‌سازی تولید واکسن در شرایط نیمه‌صنعتی و سپس صنعتی در حال انجام است.
گفتنی است این دستاورد پژوهشی در قالب رساله دوره ی تخصصی امیر اصغری باغخیراتی با راهنمایی جمشید رزم‌یار از دانشگاه تهران، محمدهادی سخاوتی از دانشگاه فردوسی مشهد و مشاوره سید مصطفی پیغمبری از دانشگاه تهران با عنوان «نمایش سطح مخمری قسمتی از آنتی‌ژن H۹ (HA-RBD) به‌عنوان کاندیدای واکسن اختصاصی علیه بیماری آنفلوانزای طیور، تحت تیپ H۹N۲ در ایران» انجام شد.