عنوان «بیماری‌های مشترک بین انسان و دام» غلط مصطلح است و «بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان» باید جایگزین آن شود

حکیم مهر: پدر واکسن بروسلوز ایران، گفت: موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی از بدو تاسیس تا امروز با شناسایی و تشخیص بیماری های مختلف، نقشی گسترده در کنترل یا ریشه کنی بیماری های قابل انتقال بین انسان و حیوان، ایفا کرد.

به گزارش حکیم مهر به نقل از روابط عمومی موسسه رازی، «استاد دکتر اسماعیل ذوقی» در سومین پیش نشست بزرگداشت صدمین سالگرد تاسیس موسسه رازی که با همکاری موسسه رازی، فرهنگستان علوم و بنیاد دایره المعارف اسلامی در سالن استاد "رضا داوری اردکانی" فرهنگستان علوم برگزار شد، گفت: عنوان بیماری های مشترک بین انسان و دام در مقابل کلمه لاتین زئونوزس، به کار می رود که غلط مصطلح است. زیرا زئون به معنای حیوان است و نوز یعنی بیماری و زئونوزس شکل جمع این بیماری ها و کلمه ای لاتین بوده و شامل بیماری هایی است که از حیوان به انسان و اندک شمار بیماری هایی که از انسان به حیوان منتقل می شود اما کارشناسان سازمان جهانی بهداشت توافق کردند که به تمام این بیماری ها، زئونوز گفته شود.

ذوقی افزود: ناگفته نماند این بیماری ها به واقع  دو گروه بیماری را دربرمی گیرند؛ دسته ای که بیماری از حیوان به انسان یا از انسان به حیوان انتقال پیدا می کند مانند بروسلوز و هاری و گروهی از بیماری ها که از منبعی مشترک به انسان و حیوان سرایت می کند که در شکل دوم، حیوان یا انسان در آن نقشی کامل ندارند اما می توانند در عادی کردن بیماری نقش مکمل را ایفا کنند مانند کزاز که یک زئونوز اصیل نیست و انسان و حیوان با قرار گرفتن در محیط آلوده به آن مبتلا می شوند.

این پیشکسوت دامپزشکی کشور، اضافه کرد: علاوه بر این، دام به حیوان اهلی گفته می شود، حال آن که بسیاری بیماری ها از حیوانات آزاد یا حیوانات وحشی مثل موش و خفاش و غیره به انسان منتقل می شوند و کلمه «دام» حتی پرندگان را هم در برنمی گیرد؛ بنابراین کاربرد «دام» در این خصوص، عنوانی کامل نیست و از طرفی این بیماری ها، بیماری های مشترک نیستند و ما هیچ اشتراکی در این بیماری ها نمی بینیم. مثلا بیماری بروسلوز در حیوان سیر طبیعی خود و وقتی وارد بدن انسان می شود نیز سیر طبیعی خود را طی می کند. این موضوع را امروز که در جمع استادان عزیز دانشکده دامپزشکی هستم، اشاره کردم تا نسبت به این قضیه حساسیتی نشان دهیم و دست کم عنوانی صحیح به کار ببریم. متاسفانه این نگاه وارد فرهنگ ما شده و من از چندین سال پیش سعی ام بر این بود که عنوان «بیماری قابل انتقال بین انسان و حیوان» را که تصور می کنم کامل‌تر باشد جایگزین عنوان «بیماری‌های مشترک بین انسان و دام» کنم.

پدر واکسن بروسلوز در ایران، در ادامه سخنانش پس از بیان پیشینه ساخت اولین واکسن در جهان علیه هاری توسط لویی پاستور، یادآور شد: پس از این موفقیت، به پیشنهاد عده ای از افراد خیر و نیکوکار، انستیتو پاستور پایه گذاری شد و همان طور که مسبب شکل گیری بیشتر تشکیلات دامپزشکی، بیماری طاعون گاوی بود، مجموعه های انستیو پاستور در جهان نیز در پی مقابله با بیماری هاری تاسیس شدند؛ اگرچه در انستیتو پاستور ایران، قبل از واکسن هاری، برای ساخت واکسن آبله اقدام شد.

دانشمند پیشکسوت موسسه رازی، افزود: با توجه به شیوع بالای بیماری های قابل انتقال از حیوان به انسان در صد سال پیش در کشور و نیاز به تاسیس مجموعه ای برای مبارزه با بیماری هایی که از حیوان به انسان منتقل می شد، موسسه دفع آفات حیوانی و سرم سازی حصارک که بعدها موسسه رازی نام گرفت، تاسیس شد و به رغم این که طی سال 1305 انستیتو پاستور و موسسه دفاع آفات حیوانی و سرم سازی حصارک در هم ادغام شده و شکوفایی و همکاری این تشکیلات به اوج خود رسیده بود اما متاسفانه با کارشکنی‌هایی، پس از یک سال از هم جدا شدند اما دکتر مهدی قدسی رئیس اسبق انستیتو پاستور 45 سال پس از این جدایی در کتاب «خدمات 50 ساله انستیتو پاستور ایران»، نوشت «انستیو رازی شاخه ای از انستیتو پاستور است یا بالعکس که به حکم ضرورت از هم جدا شدند ولی ما هرگز این جدایی را احساس نکردیم»؛ و من هم که بازنشسته موسسه رازی هستم هرگز این جدایی را احساس نکردم چون رازی و پاستور دو برادر با اهدافی مشابه برای کنترل یا ریشه کنی بیماری های عفونی هستند و بخشی وسیع از این بیماری ها نیز زئونوز است.

ذوقی، ادامه داد: پس از استقرار موسسه دفع آفات حیوانی و سرم سازی در حصارک و ساخت واکسن طاعون گاوی در این مجموعه، وظیفه ساخت واکسن شاربُن نیز به موسسه حصارک واگذار شد و این برنامه ادامه داشت؛ به واقع از بدو فعالیت این موسسات، مبارزه با زئونوزها بخشی از اهداف تشکیل موسسه رازی و انستیتو پاستور بود.

وی، با اشاره به تقویت کادر علمی و فنی موسسه رازی در سال های بعد و گسترش فعالیت در خصوص مبارزه با بیماری های عفونی، گفت: به تدریج واکسن و آنتی ژن های دیگری علیه بیماری های قابل انتقال از حیوان به انسان از جمله مالئین و مشمشه ساخته شد که تا امروز نیز استفاده می شوند. همچنین، در موسسه رازی علاوه بر تامین آنتی‌ژن مالئین مورد نیاز ارتش، مواردی مانند تشخیص بیماری ها از جمله سل گاوی، تولید توبرکولین و تولید سایر محصولات مورد نیاز نیز انجام می شد.

ذوقی با بیان این که، آن زمان سرم ضد هاری انستیتو پاستور در موسسه رازی تامین می شد، افزود: ابتدا سرم را روی اسب و سپس بر قاطر تهیه می کردند و تا زمانی که مورد نیاز موسسه بود در اختیارشان می گذاشتند.

پدر واکسن بروسلوز در ایران در بخشی دیگر از سخنانش، بروسلوز را نمونه یک بیماری زئونوز نام برد و گفت: از زمان کشف نخستین باکتری بروسلا در حدود 140 سال پیش تا امروز، تغییراتی شگرف در شناسایی و طبقه بندی گونه های مختلف این باکتری رخ داده و موسسه رازی پس از شناسایی سویه های موجود در ایران، در کنار این تحولات و گاهی حتی پیش تر از کشورهای اروپایی، حرکت کرده است.

 به گفته وی، تا کنون 10 گونه بروسلا از گاو، خوک، پستانداران دریایی، موش و انسان شناسایی شده که بیشتر آن ها در  دسته زئونوزها جای دارند اما تا کنون منشاء حیوانی گونه ای که در انسان یافت شده، شناسایی نشده است.

ذوقی، اظهار کرد: سازمان جهانی بهداشت حیوانات، ابتدای سال 2000 میلادی، قرن بیست و یکم را قرن مبارزه با بیماری های زئونوز پیش بینی کرد که به نظر می رسد واقعیت پیدا کرده و بیماری هایی از جمله سارس، مرس، آنفولانزای طیور، بروسلاها و... در زمره زئونوزها قرار می گیرند.

وی با بیان این که بیش از 61 درصد از هزار و 415 عامل عفونی شناخته شده در انسان، زئونوز است، تصریح کرد: زئونوزها نقشی فعال در طبیعت ایفا می کنند و بروسلاها نیز یکی از زئونوزهای در حال گسترش شناخته شده اند.

پیشکسوت دامپزشکی کشور ادامه داد: در ایران، عامل این بیماری نخستین بار از کشت خون فردی در سال 1311 در انستیو پاستور جدا شد و پس از آن، توسط محققان موسسه رازی، گونه های دیگر این باکتری شناسایی و جداسازی شد.

پدر واکسن بروسلوز در ایران، با اشاره به فعالیت های موسسه رازی درباره باکتری بروسلوز به ویژه در ارتباط  با واکسن این بیماری تصریح کرد: واکسن بروسلوز ساخت موسسه رازی از افتخارات این مجموعه و کشور و از بهترین نوع واکسن ها شناخته می شود.

 وی یادآور شد: طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، در پی واکسیناسیون همگانی بروسلوز، تعداد مبتلایان از بیش از 90 هزار نفر در طول یک دهه، به کمتر از 10 هزار مورد کاهش یافت که نشان دهنئده اثربخشی قابل توجه واکسیناسیون است.