نشانگرهای زیستی کم‌تهاجمی در تشخیص تومورهای پستانی سگ‌ها - دکتر کیان کاشانی

نشانگرهای زیستی کم‌تهاجمی در تشخیص تومورهای پستانی سگ‌ها

دکتر کیان کاشانی

دامپزشک عمومی - کرمان

تومورهای پستانی سگ‌ها (CMTs) شایع‌ترین تومور در سگ‌های ماده مسن است . از هر ۴ سگ ماده‌ی بالای ۷ سال، ۱ مورد به تومور پستانی مبتلا می‌شود. این بیماری یک مورد بالینی خطرناک اما قابل درمان است اگر تومور زود تشخیص داده شود، احتمال بهبودی کامل تا ۹۰٪ افزایش می‌یابد. نشانه‌های هشداردهنده شامل توده‌های سفت در نواحی پستانی، ترشحات غیر عادی از نوک پستان و بی‌اشتهایی یا کاهش وزن ناگهانی است. تشخیص زودهنگام و دقیق این تومورها به‌ویژه در موارد بدخیم، حیاتی است. روش‌های کم تهاجمی مانند آسپیراسیون سوزنی ظریف (FNAC) و آزمایش خون به‌عنوان  ابزارهای تشخیصی امیدوارکننده مطرح شده‌اند. این گزارش علمی به بررسی نشانگرهای زیستی مؤثر در FNAC و خون برای تشخیص و پیش‌آگهی CMTs می‌پردازد و اهمیت کاربردی آنها در دامپزشکی، از جمله در ایران، را تحلیل می‌کند.

اهمیت روش های کمتر تهاجمی:

اهمیت اصلی آن تجربه استرس کمتر برای سگ است،به‌جای جراحی‌های سنگین، با یک آزمایش خون ساده یا نمونه‌گیری سریع (FNAC) می‌توان به تشخیص اولیه رسید. و صرفه‌جویی در هزینه و زمان که نتایج آزمایش‌ها اغلب در ۲۴ ساعت آماده می‌شود.

نشانگرهای زیستی چه کمکی می‌کنند؟

همانند یک «آزمونگر خطر» عمل می‌کنند ، بطور مثال اگر نشانگری مثل CRP در خون بالا باشد، احتمال بدخیمی تومور بیشتر است. اگر نشانگر HER-2 مثبت باشد، ممکن است به درمان‌های هدفمند پاسخ دهد.

پیش‌بینی آینده بیماری: برخی نشانگرها مثل Ki-67 به دامپزشک می‌گویند تومور چقدر سریع رشد می‌کند.

نشانگرهای کلیدی در FNAC 

:Ki-67 نشانگر تکثیر سلولی که سطح بالای آن با پیش‌آگهی بد و تهاجمی‌تر بودن تومور مرتبط است. 

:HER-2 اُوراکسپرشن آن در تومورهای پیشرفته‌تر دیده می‌شود، اما نقش آن در CMTs هنوز بحث‌برانگیز است.   در انسان، افزایش بیان HER-2 با پیشرفت تومور و پاسخ ضعیف به درمان مرتبط است، اما در سگ‌ها، نتایج مطالعات متناقض است. دلیل تفاوت آن این است که مکانیسم‌های مولکولی و سیگنالینگ HER-2 در سگ‌ها احتمالاً متفاوت از انسان است. برخی پژوهش‌ها نشان می‌دهند که overexpression HER-2 در سگ‌ها لزوماً با بدخیمی شدید همراه نیست و حتی در مواردی، سگ‌های با HER-2  مثبت، عمر طولانی‌تری داشته‌اند.

این نکته حائز اهمیت است که ارزیابی HER-2 در سگ‌ها باید همراه با سایر نشانگرها (مثل Ki-67 و ER/PR) تفسیر شود.

گیرنده‌های هورمونی (ER/PR): وجود این گیرنده‌ها معمولاً با پاسخ بهتر به درمان و پیش‌آگهی مطلوب همراه است.

:P-53 جهش در این ژن با تومورهای بدخیم و کاهش بقا مرتبط است.

: E-Cadherin کاهش بیان آن نشان‌دهنده متاستاز و تهاجم تومور است.

:COX-2  سطح بالای این آنزیم با التهاب، پیشرفت تومور و عود بیماری مرتبط است.

نشانگرهای خونی

: LDH سطح بالای آن در خون با مراحل پیشرفته تومور و کاهش بقا مرتبط است.

: CRP افزایش CRP نشان‌دهنده التهاب سیستمیک و پیشرفت تومور است.

 CA 15-3و  CEA: این گلیکوپروتئین‌ها در تشخیص متاستاز و پاسخ به درمان مفیدند.

 CTCs و: CSCs  سلول‌های توموری در گردش خون و سلول‌های بنیادی سرطانی که نقش کلیدی در متاستاز و مقاومت دارویی دارند.

miRNAها: مانند21 miR-و miR-29b که به‌عنوان نشانگرهای تشخیصی و پیش‌آگهی مورد مطالعه قرار گرفته‌اند.

مس (Cu) و فریتین سرم (SF) : افزایش سطح این عناصر با رفتار تهاجمی تومور مرتبط است.

نکات کلیدی:

ترکیب چند نشانگر (مانند Ki-67 + COX-2 یا CA 15-3 + CEA ) دقت تشخیص را افزایش می‌دهد.

استفاده از FNAC همراه با سونوگرافی نمونه‌برداری را دقیق‌تر می‌کند.

پایش دورهای نشانگرهای خونی (مانند CRP و LDH) برای ارزیابی پاسخ به درمان مفید است.

در ایران، باتوجه‌به کمبود مطالعات بومی، انجام تحقیقات روی نشانگرهایی مانند miRNAها و CTCs می‌تواند به توسعه روش‌های تشخیصی کم‌هزینه و کارآمد کمک کند.

 miR-21 بالا و miR-29b پایین، نشانگر تومورهای پیشرفته است.

در حال حاضر، پژوهش‌های اولیه در دانشگاه‌های ایران روی پروفایل miRNA تومورهای پستانی انسان ، موش و سگ‌ها در حال انجام است. توسعه کیت‌های تشخیصی miRNA با همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان می‌تواند امکان تشخیص زودهنگام را حتی در کلینیک‌های دامپزشکی عمومی فراهم کند.

شناسایی نشانگرهای زیستی کم تهاجمی در CMTs نه‌تنها تشخیص زودهنگام را ممکن می‌سازد، بلکه به انتخاب درمان هدفمند و پایش پیشرفت بیماری کمک می‌کند. باتوجه‌به تنوع نژادی سگ‌ها در ایران و نیاز به روش‌های مقرون‌به‌صرفه، تمرکز بر مطالعات بومی در این زمینه ضروری است. ترکیب نشانگرهای سیتولوژیک و خونی، همراه با فناوری‌های نوین (مانند توالی‌یابی DNA آزاد گردشی)، آینده روشنی را در مدیریت تومورهای پستانی سگ‌ها رقم خواهد زد.

منابع:

1. Veterinary Medicine and Science, 2025; 11:e70280 https://doi.org/10.1002/vms3.70280

2. Kaszak, I., Witkowska-Piłaszewicz, O., Domrazek, K., & Jurka, P. (2022). The Novel Diagnostic Techniques and Biomarkers of Canine Mammary Tumors. Veterinary sciences, 9(10), 526. https://doi.org/10.3390/vetsci9100526

3. Baykal, A., & Turna, Ö. (2021). Current invasive and non-invasive biomarkers in canine mammary tumors. Journal of Istanbul Veterinary Sciences, 5(1), 39-56. https://doi.org/10.30704/http-www-jivs-net.892668